Ο γλωσσικός ελληνισμός της Αγγλικής

Η ιστορία πολλών λέξεών μας είναι μια γοητευτική και μαγική περιπλάνηση μέσα στον ιστορικό χώρο και χρόνο, όπου το ειδικό βάρος των σημασιών τους δεν χάνεται ποτέ. Ταξιδεύει παντού και αδιάκοπα. Τέτοια είναι η ιστορία του πελεκάνου που μέσα στα πολλά ταξίδια του μεταμορφώθηκε από πελεκάνος σε αλκατράζ και κατέληξε να ονομάζεται και άλμπατρος.

Με την ευκαιρία του ότι στη Μελβούρνη αυτές τις μέρες έγινε πολύ γνωστός ο αργυροπελεκάνος της Πρέσπας, όπου το οικοσύστημα προστατεύεται υποδειγματικά από τους κατοίκους της περιοχής -και ένα τέτοιο περιβάλλον ευνοεί τη ζωή του- αξίζει να δούμε τη γλωσσική ιστορία του ονόματός του.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΕΛΕΚΑΝΟΥ

Περιγράφοντας τον πελεκάνο θα λέγαμε ότι είναι ένα, μάλλον, μεγαλόσωμο πτηνό, το οποίο είναι υδρόβιο και ψαροφάγο. Έχει ένα αδέξιο βάδισμα το οποίο θα το έλεγα θεαματικό. Έχει πολύ μεγάλη ικανότητα στο κολύμπι και έτσι τρέφεται. Έχει άσπρο ή αργυρό φτέρωμα και το πιο χαρακτηριστικό μέρος του σώματός του είναι το μεγάλο ράμφος του, στο κάτω μέρος του οποίου έχει ένα σάκο –σαν ένα μεγάλο δοχείο, σαν έναν κάδος– και αυτός διαστέλλεται και μέσα σε αυτόν αποθηκεύει τη λεία του.
Η ελληνική γλώσσα τον ονόμασε πελεκάνο, γιατί το ράμφος του κόβει σαν πέλεκυς, σαν πελέκι, δηλαδή τσεκούρι. Ο πέλεκυς μας κληρονόμησε την πολύ όμορφη και περιεκτικότατη έκφρασή μας «Θα καεί το πελεκούδι!». Για θυμηθείτε και εκείνο το εκφραστικότατο εγκώμιο της Μεγάλης Εβδομάδας «Ώσπερ πελεκάν…»

Εδώ ας θυμηθούμε και τον Πέτρο, τον πελεκάνο, ο οποίος είχε γίνει το πιο ελκυστικό αξιοθέατο της Μυκόνου τη δεκαετία του ’80. Όλοι οι τουρίστες ήθελαν να βγάλουν μια φωτογραφία μαζί του και αγαπήθηκε τόσο που έγινε το «σήμα κατατεθέν» της Μυκόνου. Μέχρι που μια μέρα τον πάτησε ένα αυτοκίνητο και από τότε μέχρι σήμερα η Μύκονος πενθεί τον αγαπητό πελεκάνο της.

ΟΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΟΥ

Ο σάκος του πελεκάνου –όπως ήδη ειπώθηκε– είναι ένας κάδος, ένα δοχείο για τη μεταφορά της λείας του, αλλά και νερού. Ο κάδος πέρασε με τη σημασία του στα αραβικά και έγινε κάντος. Οι Άραβες έβαλαν μπροστά το άρθρο τους αλ και το πτηνό ή πουλί έγινε άλκαντος. Η λέξη ταξίδεψε στα πορτογαλικά και αυτοί με τη σειρά τους τον πελεκάνο τον ονόμασαν αλκατράζ με ενσωματωμένο το αραβικό άρθρο με τον κάδο. Επειδή ο κάδος αυτός είναι άσπρος –όπως το πουλί– μπλέχτηκε με τη λατινική λέξη albus, που σημαίνει λευκός, άσπρος, και έτσι γεννήθηκε το νέο του όνομα αλμπατρός.

Έτσι οι λέξεις ταξίδεψαν και αυτές σε άλλους τόπους και έγιναν…  αποδημητικές όπως οι ίδιοι οι πελεκάνοι που είναι αποδημητικά πουλιά δηλαδή ταξιδιάρικα ή διαβατάρικα. Ταξιδεύουν στα θερμά κλίματα για να βγάλουν το χειμώνα. Έτσι και ο αργυροπελεκάνος της Πρέσπας, το χειμώνα που είναι παγωμένες οι λίμνες, περνάει τον καιρό του στα θερμότερα κλίματα του Αιγαίου.

ΚΑΙ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ;

Στα κοσμογυρίσματά του ο πελεκάνος έμεινε στα Αγγλικά μόνο ως Pelican. Τα Λεξικά το τονίζουν: Through Latin Pelecanus and from Greek: Πελεκάν = wood pecker. Συνεχίζουν και λένε: From Greek πελεκάω = I hew with an axe, peck and πέλεκυς = an axe. Και το axe βγαίνει από το ελληνικό οξύς = sharp. Ο γλωσσικός ελληνισμός έχει πολύ βαθιές τις ρίζες του στην Αγγλική.

Για το Albatross λένε: a large sea bird. Τονίζουν, όμως, επίσης: In Portugal and Spanish is Alcatraz and old Spanish alcadus, a bucket, from Greek κάδος = a water vessel. Και στα Αγγλικά ο πελεκάνος κράτησε και τα τρία ονόματα: Pelican, Alcatraz και Albatross. Τώρα πού βρέθηκε το δεύτερο τελικό  s (σίγμα), αυτή είναι…. αγγλική εφεύρεση!
Εδώ ας τονίσουμε ότι οι περιβόητες φυλακές υψηλής ασφαλείας, στον κόλπο του Σαν Φρανσίσκο (ΗΠΑ) ονομάστηκαν Αλκατράζ, γιατί στο νησί αυτό οι μόνιμοι κάτοικοι ήταν και είναι οι πελεκάνοι ή αλκατράζ. Το νησί αυτό οχυρώθηκε από τους Ισπανούς και χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή για τους βαρυποινίτες, γιατί τα επικίνδυνα ρεύματα κάνουν πολύ δύσκολη την απόδραση. Πριν από 50 χρόνια όμως η φυλακή αυτή καταργήθηκε (1962).

ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΜΥΘΙΟ ΜΑΣ

Από τον αργυροπελεκάνο στο Σαν Φρανσίσκο των ΗΠΑ. Το 2003 ως περιηγητής με ένα μικρό τουριστικό πλοιάριο έκανα το γύρο των περίφημων φυλακών του Αλκατράζ. Ως τουρίστες είδαμε εργάτες να γκρεμίζουν τα τσιμέντα των φυλακών. Οι Αμερικανοί έκαναν το νησί αυτό ένα «αληθινό χρυσωρυχείο». Σπάζουν τα τσιμέντα και σε πολύ μικρές ποσότητες τις βάζουν σε μικρούς φακέλους  –μερικά κομματάκια– και με πολύχρωμες επιγραφές πάνω σε αυτά γράφουν: «Ενθύμιο από το Αλκατράζ!». Και σχεδόν όλοι οι τουρίστες συνωστίζονται να τα αγοράσουν και να αφήσουν τον όβολό τους στις ΗΠΑ: $5.00 ή $10.00. Ενθύμιο είναι αυτό. Αυτό θα πει καπιταλιστικό πνεύμα!

Και εμείς αφήνουμε ελεύθερο κάθε τουρίστα να παίρνει μία «πεταμένη πέτρα» από την Ακρόπολη. Πού βρίσκεται το «δαιμόνιο ελληνικό μυαλό»;Μόνο αυτό ίσως μας έλυνε το σημερινό μας οικονομικό πρόβλημα. Η Ελλάδα όμως τα χαρίζει ΟΛΑ!