Ο Γιώργος Μπαμπινιώτης γεννήθηκε στην Αθήνα στις 6 Ιανουαρίου 1939. Αποφοίτησε από το 9ο Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών, και στη συνέχεια σπούδασε φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών.
Το 1962 πήρε το πτυχίο του, ενώ συνέχισε τις σπουδές του στην Ελλάδα και στη Γερμανία με υποτροφία. Πριν συμπληρώσει τα 35 χρόνια του έγινε τακτικός Καθηγητής Γλωσσολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στη Γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο Κολωνίας (1969-71), με ειδίκευση στη θεωρία, και στις σύγχρονες μεθόδους ανάλυσης της γλώσσας.
Το 1991 εκλέχθηκε Πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής, και το 2000 Πρύτανης του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, θέση την οποία είχε κρατήσει μέχρι το 2006, οπότε και ορίστηκε Ομότιμος Καθηγητής.
Υπήρξε Πρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Αρσακείων – Τοσιτσείων Σχολείων, και Πρόεδρος της Γλωσσικής Εταιρείας των Αθηνών. Το 2009 ορίστηκε επικεφαλής του Συμβουλίου Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, και στη συνέχεια ανέλαβε τη διεξαγωγή έρευνας για αλλαγές στο Λύκειο, καθώς και στο εξεταστικό σύστημα ως προς την εισαγωγή στα Ανώτατα Ιδρύματα.
Υπήρξε εκδότης του περιοδικού «Γλωσσολογία», του μόνου γλωσσολογικού περιοδικού στην Ελλάδα.
Για χρόνια αρθρογραφούσε στην αθηναϊκή εφημερίδα «Το Βήμα», ενώ ήταν και επιστημονικός συνεργάτης τηλεοπτικών εκπομπών στη δημόσια τηλεόραση.
Για ένα διάστημα λειτούργησε υπό την καθοδήγησή του το «Κέντρο Λεξικολογίας», το οποίο το 1998 εξέδωσε το λεξικό του «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας», το οποίο γνώρισε μεγάλη εκδοτική επιτυχία, και στο οποίο θα αναφερθώ λίγο πιο κάτω.
Στις 6 Μαρτίου 2012, στα πλαίσια μικρού ανασχηματισμού της Κυβέρνησης Λουκά Παπαδήμου, τοποθετήθηκε επικεφαλής στο Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων μετά από πρόταση της Νέας Δημοκρατίας.
Ο Γ. Μπαμπινιώτης είναι τακτικό μέλος της “European Academy of Sciences and Arts” και της Μόνιμης Διεθνούς Επιτροπής Γλωσσολόγων, και τακτικό μέλος της Societas Linguistica Europaea.
Διετέλεσε Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου της Ελλάδος, μέλος της Επιτροπής Εκδόσεως της Εγκυκλοπαίδειας «Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα», και της Εγκυκλοπαίδειας της Εκδοτικής Αθηνών.
Είναι από τους πρώτους Έλληνες που δίδαξαν τις σύγχρονες μεθόδους ανάλυσης της γλώσσας, τις οποίες και εφάρμοσε σε αναλύσεις της δομής της αρχαίας και της νεοελληνικής γλώσσας. Επέμεινε στον τρόπο διδασκαλίας της μητρικής γλώσσας με βάση την επικοινωνιακή μέθοδο, συνδυασμένη με τη γραμματική και τη σύνταξη.
Ο Γ. Μπαμπινιώτης ανήκει στους εισηγητές της Σύγχρονης Γλωσσολογίας στην Ελλάδα.
Εισήγαγε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών την Κειμενογλωσσολογία και την Υφολογία, αναδεικνύοντας επιστημονικά τον ρόλο της γλώσσας στα λογοτεχνικά και μη λογοτεχνικά κείμενα, και τις μεθόδους ανάλυσης των κειμένων.
ΚΑΠΟΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ
Καρπός της ενασχόλησης του Γ. Μπαμπινιώτη με τις διάφορες πτυχές της ελληνικής γλώσσας είναι το «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας» που κυκλοφόρησε το 1998, το «Λεξικό για το Σχολείο και το Γραφείο», το «Μικρό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας», το «Ορθογραφικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας», η «Γραμματική της Νέας Ελληνικής» από κοινού με τον Χρ. Κλαίρη, η «Δομολειτουργική–Επικοινωνιακή», και η «Συνοπτική Γραμματική της Νέας Ελληνικής». Είναι επίσης εκδότης του περιοδικού «Γλωσσολογία», και Διευθυντής της σειράς «Γλώσσα-Κείμενο-Επικοινωνία».
Στο εξώφυλλο του βιβλίου του «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας», ο Γ. Μπαμπινιώτης δίνει τις ακόλουθες πληροφορίες: Με σχόλια για τη σωστή χρήση των λέξεων – Ερμηνευτικό, Ορθογραφικό, Ετυμολογικό, Συνωνύμων-Αντιθέτων, Κυρίων Ονομάτων, Επιστημονικών όρων, Ακρωνυμίων.
Στον Πρόλογο του Λεξικού του ο Γιώργος Μπαμπινιώτης μεταξύ άλλων εκφράζει και τις ακόλουθες απόψεις:
«Αυτό που θεωρώ ξεχωριστή προσφορά του Λεξικού στην ελληνική γλώσσα και στα πνευματικά μας πράγματα γενικότερα, είναι ότι μέσα από αυτό, έτσι όπως έχει συνταχθεί με έμφαση στο βάθος, την ποικιλία και την έκταση των σημασιών των λέξεων και των φράσεων, αναδεικνύεται ζωντανός και ανάγλυφος ο πλούτος της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας.
Ακόμη και για τον γράφοντα, που ασχολείται πάνω 30 χρόνια με τη μελέτη της γλώσσας μας, αποτέλεσε έκπληξη η συνειδητοποίηση, μέσα από την καταγραφή, περιγραφή και ανάλυση του νεοελληνικού λεξικού θησαυρού, του μεγέθους και της ποιότητας του λεκτικού πλούτου της νέας ελληνικής – σημασιολογικού, φραστικού, εκφραστικού, τυπολογικού, ορολογιακού, υφολογικού.
Η ιδιαίτερη φυσιογνωμία του παρόντος Λεξικού είναι ότι έχει σχεδιασθεί με τρόπο που να μην αποτελεί απλώς ένα έργο αναφοράς, αλλά ένα λεξικό που να διαβάζεται.
{…} Ένα ερμηνευτικό λεξικό, πέρα από όποιες άλλες πληροφορίες δίνει, κρίνεται από τα ερμηνεύματά του: από την επάρκειά του να καταστήσει κατανοητές τις σημασίες των λημμάτων σε όλη την έκταση και την ποικιλία των χρήσεών τους. Γι’ αυτό στο παρόν Λεξικό έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στους ορισμούς των λέξεων, στην εξήγηση των σημασιών με ακρίβεια, πληρότητα και σαφήνεια».
Πράγματι, στις 2064 σελίδες του το εν λόγω Λεξικό απαρτίζεται από 150.000 λέξεις -φράσεις και 500.000 σημασίες – χρήσεις, που αποτελούν πολύτιμες πληροφορίες για τις πολλαπλές έννοιες συγκεκριμένων λέξεων και φράσεων.
Για παράδειγμα, για το επίθετο δημόσιος-α-ο αρχικά δίνει το νόημά του: αυτός που σχετίζεται με το κοινό, με τον λαό, που υπάρχει για το σύνολο του λαού.
Στη συνέχεια δίνει 25 φράσεις στις οποίες χρησιμοποιείται το επίθετο αυτό, και εξηγεί την έννοιά τους. Παραθέτω 4 χαρακτηριστικά παραδείγματα:
*Δημόσιο έργο: το κάθε έργο υποδομής μιας χώρας που καλύπτει βασικές ανάγκες του κοινωνικού συνόλου, συμβάλλει στην αύξηση του εθνικού προϊόντος, στην ασφάλεια της χώρας, και γενικά αποσκοπεί στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, εκτελείται δε από τις αρμόδιες υπηρεσίες.
*Δημόσια τάξη: η προστασία από τις αρμόδιες αρχές της ομαλής κοινωνικής συμβίωσης, όπως ορίζουν οι νόμοι του κράτους.
*Δημόσια έσοδα: οι αναγκαίοι χρηματικοί πόροι που εισπράττει ή οφείλει να εισπράττει το κράτος, για να ανταπεξέλθει στα έξοδά του.
*Δημόσιο Δίκαιο: κλάδος του Δικαίου που ρυθμίζει την οργάνωση και τη λειτουργία των κρατικών οργάνων και των Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου.
Για το ρήμα δίνω αναφέρει 15 φράσεις στις οποίες χρησιμοποιείται, εξηγεί την έννοιά τους, και δίνει συγκεκριμένα παραδείγματα. Παραθέτω 4 σχετικές φράσεις:
*Δίνω και παίρνω: Για κάτι που γίνεται σε μεγάλη έκταση, που γνωρίζει μεγάλη διάδοση: τα ναρκωτικά δίνουν και παίρνουν.
*Δίνω σημεία ζωής: Γνωστοποιώ την ύπαρξή μου: ανησυχούν οι συγγενείς γιατί δεν έχει δώσει σημεία ζωής.
*Δίνω τόπο στην οργή: συγκρατώ τον θυμό μου, υποχωρώ: μη θυμώνεις, δώσε τόπο στην οργή.
*Του δίνω: φεύγω αμέσως: να του δίνουμε ενόσω είναι καιρός.
Το συγγραφικό έργο του Γιώργου Μπαμπινιώτη είναι εκτενέστατο. Δειγματοληπτικά, ακολουθούν κάποια έργα του σε χρονολογική σειρά:
*Γλωσσολογία και λογοτεχνία, 1991
*Παιδεία, εκπαίδευση και γλώσσα, 1994
*Ελληνική γλώσσα, 1994
*Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας, 1998
*Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, 2002
*Λεξικό για το σχολείο και το γραφείο, 2004
*Χριστιανική και ελληνική πνευματικότητα, 2007
*Ορθογραφικό λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, 2008
*Ετυμολογικό λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, 2009
*Διαλογισμοί για τη γλώσσα και τη γλώσσα μας, 2010
*Λεξικό συνωνύμων-αντωνύμων της νέας ελληνικής γλώσσας, 2011
*Μικρό λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, 2013
*Λεξικό των δυσκολιών και των λαθών στη χρήση της ελληνικής, 2014
*Λεξικό των πιο απαιτητικών λέξεων της νέας ελληνικής, 2015
*Λεξικό των παραγώγων και συνθέτων της νέας ελληνικής, 2016
*Σύγχρονη σχολική γραμματική για όλους, 2017
*Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, 2019
Αυτά, όσο πιο συνοπτικά γινόταν, για τη ζωή και το έργο του Γιώργου Μπαμπινιώτη, του μεγαλύτερου ίσως σύγχρονου γλωσσολόγου της Ελλάδας.
