Πρώην ραδιοφωνικός παραγωγός και ακτιβιστής, ο Κώστας Καραμάρκος δεν είναι άγνωστος στους Έλληνες της Μελβούρνης. Τα τελευταία 15 χρόνια ζει στην Ελλάδα, όπου ασκεί με ταλέντο τη δημοσιογραφία. Αρχικά, συνεργάστηκε με αρκετές εφημερίδες της Θεσσαλονίκης ως αρθρογράφος, και στη συνέχεια υπηρέτησε ως σύμβουλος στην Ελληνική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού του Υπουργείου Εξωτερικών. Κατά το διάστημα 2006-2012 εργάζεται ως δημοσιογράφος στο Πολιτικό Γραφείο του Γιώργου Παπανδρέου, ενώ ταυτόχρονα αρθρογραφεί σε πολυάριθμα πολιτικά περιοδικά και στη συνέχεια δημιουργεί το δικό του ιστολόγιο (μπλογκ). Μόλις πρόσφατα παραχώρησε μια συνέντευξη στο Νίκο Ντάλλα, ως προάγγελο της επερχόμενης δημόσιας ομιλίας του στη Μελβούρνη.
Ν.Ν.: Όταν κάποιος κοιτάζει την ελληνική κρίση, δεν μπορεί να δει μόνον έναν παράγοντα ως υπεύθυνο. Οι Έλληνες πολιτικοί, η ελληνική κοινωνία, η ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι τράπεζες επενδύσεων και πολλοί άλλοι φορείς, όλοι στο σύνολό τους επέδειξαν αλαζονεία, λάθος υπολογισμούς, δόλο και σκέτη καθαρή απληστία για μια παρατεταμένη χρονική περίοδο. Η γιορτή έπρεπε να λάβει τέλος. Γιατί οι περισσότεροι από εμάς απενεργοποιούμε την ικανότητά μας να κρίνουμε, ή υποβαθμίζουμε τη σοβαρότητα των σφαλμάτων, όταν βλέπουμε μια ευκαιρία για οικονομική ανάπτυξη ή οικονομικό κέρδος, ακόμη και αν η διαίσθησή μας μάς λέει ότι υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες σχετικά με την καταλληλότητα ορισμένων ενεργειών ή μέτρων;
K.K.: Αν οι πράξεις μας οδηγούνταν από τον ορθολογισμό και τη διαίσθηση, οι πόλεμοι και άλλες ανθρώπινες καταστροφές θα είχαν αποφευχθεί. Μπορώ να καταλάβω τα κίνητρα των κερδοσκόπων. Μπορώ να καταλάβω τις αντικρουόμενες ατζέντες των διάφορων ανταγωνιστικών συμφερόντων στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Αυτό όμως που δυσκολεύομαι να κατανοήσω και να αιτιολογήσω είναι η μυωπία και η έλλειψη ηγεσίας που επιδεικνύουν πολλοί σε αυτήν την κρίση. Ίσως αυτό να οφείλεται στο γεγονός ότι οι ελίτ των χωρών του σκληρού πυρήνα στην ευρωζώνη για να ανταπεξέλθουν στον 21ο αιώνα, τον αιώνα της Ασίας, για να διασφαλίσουν την κοινωνική συνοχή, για να διασφαλίσουν τη διαχείριση των προσδοκιών των δικών τους χωρών αρχικά ή μονάχα, αποφάσισαν ή ενδεχομένως νομίζουν ότι το δύσκολο κόστος αυτής της πολιτικής μπορεί να το πληρώσει μόνο ο ευρωπαϊκός νότος. Προσωπικά δεν νομίζω πως η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να είναι ή να παραμείνει παγκόσμιος οικονομικός και πολιτικός παίκτης χωρίς τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου.
Ν.Ν.: Ο υπέρογκος δανεισμός των περιφερειακών χωρών της Ευρωζώνης σε συνδυασμό με τα σκληρά μέτρα λιτότητας, χωρίς εγγυήσεις για επιτυχία, έχουν ασκήσει σοβαρές πιέσεις στο πολιτικό τους σύστημα, και ακόμα και στη δημόσια τάξη. Απειλείται το σχέδιο με το Ευρώ ως ενιαίο νόμισμα καθώς 17 ανόμοιες οικονομίες προσπαθούν να καταπιαστούν με αυτό που ουσιαστικά αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα, τον υπερδανεισμό των κρατών και τα υπερβολικά επίπεδα δημόσιου χρέους;
K.K.: Στα πολιτικά και στα οικονομικά ζητήματα, όπως και στη ζωή, κανείς δεν έχει το ίδιο ειδικό βάρος. Το εγχείρημα της Ευρώπης χρειάζεται μεταρρυθμίσεις. Εκδημοκρατισμός θεσμών, ένα πιο ομόσπονδο και φιλοκοινωνικό πνεύμα στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση της οικονομικής πολιτικής, που θα υποστηρίζεται από ανάλογες δομές και θεσμούς, για παράδειγμα από την έκδοση ευρωομολόγων ή από μια πιο παρεμβατική ΕΚΤ, ίσως είναι ορισμένες από τις απαντήσεις στα σημερινά αδιέξοδα. Δυστυχώς, αυτές οι προτάσεις δεν φαίνεται να απασχολούν αυτές τις ώρες, τουλάχιστον δημόσια, τις ηγετικές ελίτ της Ευρώπης και ειδικά τη σημερινή γερμανική ηγεσία. Όμως, αν η Γερμανία επιθυμεί να παραμείνει όχι μόνο μια ηγέτιδα ευρωπαϊκή δύναμη αλλά ένας παγκόσμιος παίκτης μέσα από την ηγεσία της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τότε μάλλον θα χρειαστεί να αλλάξει τον τρόπο αντιμετώπισης της ευρωπαϊκής κρίσης. Ορισμένοι ίσως νομίζουν πως μια μικρότερη ευρωζώνη ή «λύσεις» του τύπου που επιβλήθηκαν στην Κύπρο μπορεί να είναι οι απαντήσεις που χρειάζονται, αλλά, όταν η κοινωνική συνοχή και η πολιτική σταθερότητα διακυβεύονται στον ευρωπαϊκό νότο, ως τώρα, ως αποτέλεσμα των οικονομικών πολιτικών που επιβάλλονται, τότε χρειάζεται να αναζητηθούν άλλες ιδέες και άλλες πολιτικές προτάσεις.
Ν.Ν.: Ένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζει την Ελλάδα της μεταπολίτευσης είναι η πρακτική των πελατειακών σχέσεων, όπου οι πολιτικές κυβερνήσεις που ανεβαίνουν στην εξουσία επιδεικνύουν γενναιοδωρία σε διάφορες ομάδες συμφερόντων, ως αντάλλαγμα για την εκλογική υποστήριξη που προσφέρουν αυτές οι ομάδες. Η κατάσταση αυτή επιδεινώθηκε από την οικογενειοκρατία στην εξουσία η οποία στερείται κάθε αξιοκρατίας. Πώς μπορεί κάποιος να ανατρέψει αυτές τις πρακτικές που έχουν ριζώσει για τα καλά στην ελληνική κοινωνία;
K.K.: Θα περάσουν πολλά χρόνια για να αλλάξουν κοινωνικές και πολιτικές νοοτροπίες που έχουν τόσο παλιές και τόσο βαθιές ρίζες στην ελληνική κοινωνία. Θα χρειαστεί πολιτική βούληση που δυστυχώς ακόμη και τώρα δεν υπάρχει στο βαθμό που χρειάζεται, τώρα που η Ελλάδα βρίσκεται στη μέση μιας πολυεπίπεδης και μεγάλης οικονομικής, κοινωνικής, θεσμικής και πολιτισμικής κρίσης. Η αλλαγή νοοτροπίας θα επιβληθεί κιόλας στην Ελλάδα. Όμως, αυτό που δυσκολεύει ακόμη περισσότερο τα πράγματα είναι το γεγονός ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει αυτό που ονομάζουμε κοινωνία πολιτών. Δεν έχουμε μια δημόσια σφαίρα, έναν δημόσιο διάλογο, σημαντικά κοινωνικά κινήματα που υπερβαίνουν την κομματική πολιτική ή άλλα συντεχνιακά συμφέροντα και προσπαθούν να οδηγήσουν ή να δείξουν στην κοινωνία έναν άλλο τρόπο σκέψης, οργάνωσης και εργασίας. Δεν υποστηρίζω πως αυτές οι δυνάμεις αλλαγής δεν υπάρχουν. Υπάρχουν αλλά είναι περιφερειακές και δεν μπορούν να επιβάλλουν ή να επηρεάσουν μέσα από τη δράση και το λόγο τους τις αλλαγές που χρειάζεται και στο βαθμό που τις χρειάζεται η χώρα.
Ν.Ν.: Ένα από τα πιο ανησυχητικά πράγματα σχετικά με την Ελλάδα, είναι η απροθυμία παρά η αδυναμία να πραγματοποιήσει ακόμη και τα πιο προφανή μέτρα για τη μεταρρύθμιση. Από πού προέρχεται αυτή η αδράνεια;
K.K.: Η Ελλάδα έχει μια εξατομικευμένη κοινωνία. Η έννοια του συλλογικού αγαθού, όπου και όταν υπάρχει, σταματάει σε μικρές συλλογικότητες. Η οικογένεια, η τοπική κοινωνία, η επαγγελματική ή η πολιτική μας «συλλογικότητα». Η συζήτηση που διεξάγεται και το εννοιολογικό πλαίσιο που κατανοείται είναι αυτό των δικαιωμάτων. Δικαιώματα και ευθύνες, ατομικές ή συλλογικές, δεν πάνε χέρι-χέρι στην Ελλάδα. Η έννοια του εθνικού συμφέροντος, ανεξάρτητα από την εύκολη ρητορική σχετικά με το «εμείς οι Έλληνες», είναι παραμορφωμένη και ουσιαστικά δεν υπάρχει. Οι Έλληνες κατά τη διάρκεια των χρόνων της παραμορφωμένης έκρηξης ευημερίας, από το 1974 μέχρι πρόσφατα, ζούσαν σε παράλληλους μικρόκοσμους, όπου ανεχόταν ή αδιαφορούσαν ο ένας για τον άλλο, χωρίς ουσιαστικά αυτοί οι μικρόκοσμοι να επικοινωνούν ή να καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλο. Τώρα υπάρχει μια πολυεπίπεδη κρίση στη χώρα, όλοι/ες την αισθάνονται με τον τρόπο τους, οι πιο αδύναμες κοινωνικές ομάδες πληρώνουν πολύ ακριβά την κρίση, αλλά… Ευθύνες ζητούνται από τους ξένους, ή από άλλους Έλληνες, αν και οι περισσότεροι κατανοούν πως έφτασε η ώρα του μεγάλου ξεκαθαρίσματος λογαριασμών με τον μέχρι τώρα τρόπο ζωής, παραγωγής, οργάνωσης, κ.λπ. O κόσμος δεν έχει μια λίγο ή πολύ ενιαία αντίληψη των αδιεξόδων, και οι διάφορες ηγετικές ελίτ της χώρας κρύβονται επικεντρώνοντας την κριτική μόνον στους πολιτικούς και στο πολιτικό σύστημα, ενώ την ίδια ώρα κονταροχτυπιούνται για να κερδίσουν μια καλύτερη αφετηρία για τον εαυτό τους στο νέο κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό και πολιτισμικό κύκλο που ανατέλλει.
Ν.Ν.: Λένε ότι η οικονομική ανάκαμψη είναι κατά τα δύο τρίτα ψυχολογική και κατά το ένα τρίτο πραγματική. Με το πρόσφατο φιάσκο της Κύπρου, την άνοδο της ανεργίας και μια συνεχώς αυξανόμενης διαρροής εγκεφάλων, πιστεύετε ότι η Ελλάδα μπορεί να υιοθετήσει μια θετική στάση σε σύντομο χρονικό διάστημα και να σταθεροποιήσει τη δραστική επιδείνωση των επιπέδων διαβίωσης;
K.K.: Φοβάμαι πως ο χρόνος για να γίνει κάτι τέτοιο θα είναι περισσότερος από όσο χρειάζεται ή σχεδιάζεται. Η Ελλάδα, όπως ανέφερα περιληπτικά, έχει δομικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες. Επίσης, δεν τη βοηθάνε οι γενικότερες οικονομικές και πολιτικές προοπτικές στην Ευρώπη. Ο περισσότερος κόσμος είναι παραιτημένος. Η ανεργία αυξάνεται και θα συνεχίσει να αυξάνεται για καιρό. Όταν έρθει η ανάκαμψη, αυτή η ανάκαμψη θα είναι περιορισμένη, θα είναι συρρικνωμένη. Οι μισθοί, οι ευκαιρίες, οι προσδοκίες, τα δικαιώματα, οι θεσμοί, ο πληθυσμός, όλα συρρικνώνονται τώρα και δυστυχώς κατά την άποψή μου αυτό δε θα αλλάξει βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα.
Ν.Ν.: Το τελευταίο πράγμα που πεθαίνει στον άνθρωπο είναι η ελπίδα. Παρά τις σημερινές δυσκολίες, οι Έλληνες έχουν τη φήμη ότι είναι και ευρηματικοί και τολμηροί. Από πού πιστεύετε ότι μπορούν να προέρθουν οι σπόροι για την ανάκαμψη της Ελλάδας;
K.K.: Πιστεύω πως ο καλύτερος τρόπος για να πορευτεί κανείς είναι να «κτίζει» πάνω στα δυνατά του σημεία. Η πολιτισμική κληρονομιά, η φυσική ομορφιά, το κλίμα, όλα διασφαλίζουν πως ο τουρισμός με σεβασμό στον άνθρωπο και στη φύση μπορεί να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο, μπορεί να εξαπλωθεί σε όλη την Ελλάδα και στις τέσσερις εποχές του χρόνου. Η ανάκαμψη με προσανατολισμό τις ενεργειακές δυνατότητες της χώρας (ηλιακές, αιολικές, υδρογονάνθρακες) είναι ένας άλλος σημαντικός πιθανός δρόμος. Υπάρχει ανανεωμένο ενδιαφέρον για τη γεωργία και τις υδατοκαλλιέργειες. Η κτηματαγορά, αν θυμάμαι σωστά, άγγιζε το 20% του ΑΕΠ πριν από την κρίση. Αν πρωτίστως η ελληνική Πολιτεία υποχρεωθεί να αλλάξει σημαντικά, για παράδειγμα περιορίζοντας τη γραφειοκρατία, πολλά και ελπιδοφόρα πράγματα μπορούν να συμβούν.
*Ο Κώστας Καραμάρκος θα δώσει μια ανοικτή δημόσια διάλεξη στο Wheeler Centre, 176 Little Lonsdale Street, στις 3μμ. την Κυριακή, 19 Μαΐου. Η είσοδος είναι δωρεάν.
