Όλοι μας έχουμε διαβάσει και έχουμε ακούσει ποιήματα. Πολλοί από μας θυμούμαστε πως στις σχολικές γιορτές έχουμε πει ποιήματα, που μάλιστα τα θυμούμαστε μέχρι σήμερα, μετά από πολλά χρόνια.
Γιατί η ποίηση είναι κάτι διαφορετικό και δεν λέγεται σε πεζό λόγο, αλλά στον αυστηρό ή αλλιώτικα ποιητικό λόγο; Όλα όσα λέει ένα ποίημα λέγεται κάλλιστα και σαν μια ιστορία, μια απλή αναφορά ή ένα διήγημα. Εάν θα σας έκαναν την παραπάνω ερώτηση: Τι είναι η ποίηση; Τι θα απαντούσατε;
Δεν είναι εύκολη η απάντηση. Τα γλωσσικά λεξικά λένε πως ποίηση είναι το αντίθετο της πεζογραφίας. Επίσης λένε πως είναι το σύνολο των ποιητικών έργων.
Δεν λένε όμως τι είναι η ποίηση! Ετυμολογικά θα πούμε πως ποίηση είναι μία λέξη που παράγεται από το ρήμα ποιώ = δημιουργώ, κάνω. Και εδώ δεν δίνεται ένας ορισμός της ποίησης, δεν ορίζει από πού αρχίζει και πού τελειώνει και πώς. Άρα η δυσκολία της γίνεται μεγάλη και απρόβλεπτη. Όσα βιβλία και να ερευνήσεις ο ορισμός δεν είναι σαφής.
Ακόμη και τους ίδιους τους ποιητές να ρωτήσεις δεν μπορούν να σου δώσουν έναν ολικό ορισμό της ποίησης. Και γιατί αυτό; Γιατί όλος ο κόσμος είναι μία ποίηση.
Εδώ σας έδωσα ένα σύντομο δικό μου ορισμό. Αλλά είναι ατελής και όλοι δεν συμφωνούμε με αυτόν, γιατί πρέπει να συμπεριλάβουμε και πολλά άλλα συστατικά στον ορισμό μας.
ΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ
Στην εξονυχιστική και σοβαρή έρευνά μου για το θέμα, συνάντησα τον ακόλουθο έξυπνο ορισμό που έδωσε ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι: «Η ζωγραφική είναι ποίηση που βλέπεται, αλλά η ποίηση είναι ζωγραφική που ακούγεται». Πολύ πετυχημένο θαρρώ!
Ο Αριστοτέλης έχει δώσει τον ακόλουθο ορισμό στην Ποιητική του: «Ποίησις έστι τέχνη μιμητική πράξεών τε καί λόγων, ούχ’οία ταύθ’ υπάρχει, αλλ’ οία δύναται καί δεί, τέλος έχουσα τό μεθ’ αρμονίας καί ρυθμού είς αρετήν διατιθέναι τάς τών ακουόντων ψυχάς».
Θέλω να πιστεύω πως η γλώσσα του Αριστοτέλη και σήμερα ακόμη -μετά από δυόμιση χιλιάδες χρόνια – είναι μάλλον κατανοητή και φαίνεται τόσο οικεία με τη σημερινή μας ελληνική γλώσσα. Ο δε Πλάτωνας είπε τα εξής για την ποίηση: «Η ποίηση ένα πράγμα ανάλαφρο, ιερό και φτερωτό.
Η ποίηση είναι η αιτία που φθείρει το κάθε τι από το μη είναι στο είναι». Τάδε έφη και ο μεγάλος μας φιλόσοφος! Πολλοί συμφωνούν, αλλά όχι όλοι. Και η έρευνα πρέπει να συνεχιστεί.
ΚΑΘΕ ΠΟΙΗΜΑ ΚΑΙ ΠΟΙΗΤΗΣ ΔΙΝΟΥΝ ΤΟ ΔΙΚΟ ΤΟΥΣ ΟΡΙΣΜΟ!
Ας δούμε όμως τι λένε και οι σύγχρονοί μας ποιητές. Ο Κωνσταντίνος Κ. Καβάφης στο υπέροχο και άκρως διδακτικό του ποίημα: «Το Πρώτο Σκαλί» τονίζει ευθαρσώς πως είναι «Πολύ υψηλή της Ποιήσεως η σκάλα…» και όντως αυτό αποκομίζεις από αυτό το σύντομο ποίημά του.
Ο πρώτος νομπελίστας μας ποιητής Γιώργος Σεφέρης τονίζει στις Δοκιμές του πως «Η ποίηση είναι εκείνος ο εαυτός μας που δεν κοιμάται ποτέ». Γιάννης Ρίτσος μας λέει πως «Πολλοί στίχοι είναι σαν πόρτες – πόρτες κλειστές σ’ ερημωμένα σπίτια και πόρτες ανοιχτές σε ήμερες συγυρισμένες ψυχές». Θα τον δούμε ξανά παρακάτω γιατί ακουμπάει πολλές πόρτες.
Ο Οδυσσέας Ελύτης ανοίγει τον ορισμό σε νέα πεδία: Η ποίηση αρχίζει εκεί όπου αρχίζει να ηττάται ο θάνατος». Ο Κώστας Καρυωτάκης μας πηγαίνει αλλού όταν λέει: «Η ποίηση είναι το καταφύγιο που φθονούμε».
Και ο πιο κοντινός μας ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης εξομολογείται πως: «Η ποίηση δεν είναι ο τρόπος να μιλήσουμε, αλλά ο καλύτερος τοίχος να κρύψουμε το πρόσωπό μας». Τι άραγε να εννοεί εδώ; Το 1944 ή τα έτη μας 1947/49; Ταιριάζουν.
Να αναφέρουμε και έναν ξένο ποιητή μας τον Έντγκαρ Άλλαν Πόε που λέει πως : «Η ποίηση είναι σκέψεις που αναπνέουν, και λέξεις που καίνε». Μετά από όλες αυτές τις προσπάθειες να οριστεί η ποίηση, ποιος λέτε να είναι ο δικός σας ορισμός; Σημειώστε τον εδώ για να μπορέσετε να τον συγκρίνεται με όσα θα ακολουθήσουν παρακάτω.
ΕΧΕΙ ΤΕΛΙΚΑ ΟΡΙΣΜΟ Η ΠΟΙΗΣΗ;
Ένα ιδανικό ποίημα με θέμα τον ορισμό της ποίησης, για να διδαχτεί στους μαθητές του δικού μας VCE εδώ στη Μελβούρνη, είναι το παρακάτω τού Γιώργη Παυλόπουλου με τίτλο «Τα αντικλείδια».
Εάν ο καθηγητής προετοιμαστεί να το διδάξει είναι υπέροχο και εάν η διδασκαλία γίνει με όρεξη και πρόθεση να δημιουργήσει ένα νέο ποιητή ή νέα ποιήτρια, είμαι βέβαιος πως θα το κατορθώσει.
Έχουμε παιδιά και εδώ που στη ζωή τους μπορούνε να ανεβούν στα πιο ψηλά σκαλοπάτια της ποίησης. Και ο Καβάφης ήταν μέλος της Ελληνικής Διασποράς, όπως όλοι μας εμείς!
Η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή.
Πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς να βλέπουν
τίποτα και προσπερνούνε. Όμως μερικοί
κάτι βλέπουν, το μάτι τους αρπάζει κάτι
και μαγεμένοι πηγαίνουνε να μπουν.
Η πόρτα τότε κλείνει. Χτυπάνε μα κανείς
δεν τους ανοίγει. Ψάχνουνε για το κλειδί.
Κανείς δεν ξέρει ποιος το έχει. Ακόμη
και τη ζωή τους κάποτε χαλάνε μάταια
γυρεύοντας το μυστικό να την ανοίξουν.
Φτιάχνουν αντικλείδια. Προσπαθούν.
Η πόρτα δεν ανοίγει πια. Δεν άνοιξε ποτέ
για όσους μπόρεσαν να ιδούν στο βάθος.
Ίσως τα ποιήματα που γράφτηκαν
από τότε που υπάρχει ο κόσμος
είναι μια ατέλειωτη αρμαθιά αντικλείδια
για να ανοίξουμε την πόρτα της Ποίησης.
Μα η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή.
