Πρόσφατα μίλησα με τον Peter Gissing από την Wagga Wagga. Ο παππούς του Henry, ή αλλιώς Harry, ήταν ένας από τους βετεράνους που, όχι μόνο υπηρέτησαν στη Λήμνο κατά τη διάρκεια της εκστρατείας της Καλλίπολης, αλλά έβγαλαν και αρκετές φωτογραφίες.

Αυτές αποτελούν μέρος ενός πολύ σημαντικού και ενδιαφέροντος ημερολογίου της θητείας του στη Λήμνο το 1915-1916.

Ο Henry ζούσε στο Σίδνεϊ και ήταν φαρμακοποιός. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος κατατάχθηκε στο Australian Imperial Force τον Δεκέμβριο του 1914 και υπηρέτησε στο 1ο tμήμα Αυστραλιανών Στρατιωτικών Ιατρικών Βοηθειών (Australian Army Medical Corps’ 1st Field Ambulance).

Στην Λήμνο έφτασε στο λιμάνι του Μούδρου στις 7 Απριλίου, πριν την απόβαση των Αυστραλών στην Καλλίπολη, και μεταφέρθηκε ανατολικά του Μούδρου όπου υπηρέτησε στο 1ο Υπαίθριο Αυστραλιανό Νοσοκομείο που στήθηκε στο νησί.

Εδώ υπηρέτησε αρκετούς μήνες, με εξαίρεση τη θητεία του σε διάφορα πλωτά νοσοκομεία καθώς και άλλα πλοία που μετέφεραν τους τραυματίες από την Καλλίπολη στη Λήμνο. Επίσης, με τη μονάδα του υπηρέτησε και στο στρατόπεδο των ANZACs στον Κόλπο του Σαρπί, τη σημερινή Καλλιθέα.

Τι άραγε να είδαν τα μάτια αυτού του 27χρονου στρατιώτη έως το 1919 που παρέμεινε στη Λήμνο;

Φυσικά, ως στρατιώτης κατέγραψε τη ζωή στις στρατιωτικές βάσεις, τα πλοία που γέμισαν το λιμάνι πριν την εκστρατεία της Καλλίπολης, τις πλημμύρες του χειμώνα που σχεδόν παρέσυραν το υπαίθριο νοσοκομείο, τους καύσωνες, τη σκόνη και τις μύγες του καλοκαιριού που έκαναν ασθενείς και προσωπικό να υποφέρουν το καλοκαίρι.

Από τις πιο «δυνατές» περιγραφές αποτελεί η στιγμή που βλέπει τους τραυματίες να αποβιβάζονται στην αποβάθρα του λιμανιού -πιθανότατα την αυστραλιανή αποβάθρα- και να ανηφορίζουν το λόφο προς το νοσοκομείο. «Από τις πιο σπαρακτικές εικόνες που έχω δει… να ανηφορίζουν σε μπουλούκι το λόφο με τα λερωμένα ρούχα τους να απεικονίζουν όλη τη μιζέρια».

Επίσης, έγραψε και για τον κίνδυνο που διέτρεχαν από εναέριους βομβαρδισμούς, καθώς ήδη το Μάιο γερμανικά αεροπλάνα βομβάρδισαν ανατολικά του Μούδρου και σκότωσαν μερικούς Γάλλους στρατιώτες.

Ο Henry έπρεπε να βγάλει στην ακτή τις σωρούς δύο στρατιωτών για να τους θάψουν, «κάτι πολύ θλιβερό, αλλά κάτι που έμελλε να γίνει πολύ κοινό στο εξής» όπως αναφέρει. Αυτές οι σκηνές τον σημάδεψαν και, προφανώς, σε αυτές θα αναφερόταν όταν έλεγε «απομυθοποιήστε τις δόξες του πολέμου» και ότι θέλει να εργαστεί για την ειρήνη, στην ομιλία την Ημέρα των ANZACs το 1937 στη Wagga Wagga.

Ο Henry, όμως, έγραψε και για τη βαθιά εκτίμηση που είχε για το νησί, απαθανατίζοντας με το φακό του τη ζωή της Λήμνου 100 χρόνια πριν. Κατέγραψε τις μετακινήσεις του καθώς στρατοπέδευσε στον ανατολικό Μούδρο, το Σαρπί, τη σημερινή Καλλιθέα, αλλά και τις επισκέψεις του στα συμμαχικά στρατόπεδα στο δυτικό Μούδρο, τα περίχωρα και την πρωτεύουσα του νησιού, το Κάστρο (τη σημερινή Μύρινα), αλλά και τις αρχαίες ιαματικές πηγές στα Θέρμα.

Μιλάει στο ημερολόγιό του για την ημέρα που έφτασε στο Μούδρο και τα πορτοκάλια που αγόρασε από ντόπιους που πουλούσαν τις πραμάτειες τους από βάρκες που πλησίασαν τα συμμαχικά πλοία. Αλλά και όταν αποβιβάστηκε έγραψε για τις συκιές, τα λιβάδια με τις παπαρούνες και τα άλλα λουλούδια.

Δεν άργησε να αρχίσει τις περιηγήσεις στα χωριά της Λήμνου, να περιγράφει τα κτίρια και τους δρόμους με λόγια γνωστά σε όλους όσοι έχουν περιηγηθεί στα χωριά των ελληνικών νησιών. Κατά την επίσκεψή του στο ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, έβγαλε φωτογραφίες και άναψε δύο κεράκια.

Ακόμη αναφέρει τα υπαίθρια γλέντια και τους ντόπιους να χορεύουν «τους εθνικούς τους χορούς» καθώς εκείνος απολάμβανε το κρασάκι του με τους Γάλλους συμμάχους. Αλλού γράφει για την επίσκεψή του σε ένα σχολείο και τους μαθητές να απαγγέλουν το μάθημά τους. Σε ένα άλλο σχολείο που επισκέφθηκε με τη μονάδα του, συνόδεψαν με τη φυσαρμόνικα τους μαθητές που έψαλαν τον εθνικό ύμνο.

Η ανταλλαγή δώρων με έναν αγρότη είναι από τις πιο ωραίες σκηνές όταν σε μια βόλτα του στα χωράφια πίσω από τους λόφους του Μούδρου, πέτυχε έναν αγρότη και, αφού αντάλλαξαν χαιρετισμούς, ο Henry του πρόσφερε τσιγάρο και ο αγρότης ένα γλυκό πεπόνι που έκατσαν να το μοιραστούν.

Αλλά και οι επισκέψεις στο Κάστρο (τη σημερινή Μύρινα) και τα Θέρμα ήταν ωραία ταξίδια. Εκεί μαζεύονταν πολλοί στρατιώτες της Λήμνου για τα ιαματικά λουτρά και το μπάνιο, τα φρέσκα προϊόντα και τα ροφήματα και ο Henry περιγράφει την εμπειρία ως «συνολικά… πολύ απολαυστική».

Την επίσκεψη στις ιαματικές πηγές, πάντως, την προτείνω και εγώ!

Από τις καλύτερες στιγμές στο ημερολόγιο, όμως, είναι η 19η Σεπτεμβρίου. Είναι η μέρα που ο Henry με τους συντρόφους του νοίκιασαν γαϊδουράκια για να πάνε βόλτα από τον Πορτιανό (σημερινή Πορτιανού) και έφτασαν στην πρωτεύουσα της Λήμνου, όπου περιηγήθηκαν, ψώνισαν και φιλοξενήθηκαν.

 

Μετά από το μεσημεριανό φαγητό σε τοπικό εστιατόριο, συνάντησαν έναν ντόπιο που μιλούσε εξαιρετικά αγγλικά και τους βοήθησε να παραγγείλουν το γεύμα τους, ψάρι τηγανιτό και πατάτες, παϊδάκια και τσάι.

Μετά μοιράστηκαν ένα μπουκάλι κρασί με τον νέο τους φίλο που επέμενε να τους ξεναγήσει στα αξιοθέατα της πρωτεύουσας. Στην ξενάγηση περιηγήθηκαν στα ερείπια του κάστρου πάνω από την πόλη. Κατά την επίσκεψη στον ελληνορθόδοξο ναό, ο Henry έγραψε ότι κάποιος αποκομίζει «την εντύπωση αρχαίας λατρείας».

Ψώνισε επίσης και αναμνηστικά όπως «ελληνικά παπούτσια» (τσαρούχια) και ένα ωραίο «τούρκικο χαλί». Μετά από μερικές «πολύ εξαιρετικές μπύρες από τη Θεσσαλονίκη» σε μία από τις ταβέρνες του κάστρου, διαπίστωσε ότι τα γαϊδουράκια και το αγόρι που τα είχε, είχαν ήδη φύγει γιατί φοβόντουσαν να ταξιδεύουν στο σκοτάδι.

Έτσι οι στρατιώτες περπάτησαν πίσω στο δυτικό Μούδρο, όπου κοιμήθηκαν στα νοσοκομεία και την άλλη μέρα πια πήγαν πίσω στη βάση τους στον ανατολικό Μούδρο. Επίσης, γράφει για το σιδερά που δεν προλάβαινε να φτιάχνει καρφιά στον Πορτιανό και τους στρατιώτες που κολυμπούσαν στον Κοντιά.

Οι απόγονοι του Henry έχουν τιμήσει το ημερολόγιό του με το να το δωρίσουν στην Εθνική Βιβλιοθήκη Νέας Νότιας Ουαλίας, αλλά και κυκλοφορώντας το σε αντίτυπα. Χωρίς τη ματιά του Henry το βιβλίο μου για τη Λήμνο θα ήταν φτωχότερο. Ένα αντίτυπο του βιβλίου μου «Lemnos and Gallipoli Revealed» δόθηκε στον εγγονό του Henry, τον Peter Gissing, για την προσφορά του παππού του, από την Επιτροπή Μνήμης Λήμνου Καλλίπολης.

Με την προσφορά αυτών των ανθρώπων, όπως του Henry, αλλά και του υπόλοιπου ιατρικού, νοσηλευτικού και υγειονομικού προσωπικού, σώθηκαν πολλοί στρατιώτες και επέζησαν από τα δεινά της Μάχης της Καλλίπολης. Δίνεται ένα σημαντικό μάθημα μέσω της σύνδεσης της Λήμνου και των ANZACs για την αξία αυτών των ανθρώπων που υπηρετούν την υγεία και στην παρούσα φάση με τη πανδημία. Σε ευχαριστούμε Χένρι και όλους σας.

*Ο Jim Claven είναι ιστορικός, συγγραφέας και γραμματέας της Επιτροπής Lemnos Gallipoli Commemorative Committee από την ίδρυσή της το 2011. Ερευνά την ελληνική χροιά στην ιστορία των ANZACs και στις δύο χώρες για πολλά χρόνια και έχει γράψει το βιβλίο of Lemnos & Gallipoli Revealed: A Pictorial History of the Anzacs in the Aegean, 1915-16.

Μπορείτε να παραγγείλετε το βιβλίο του επικοινωνώντας μαζί του ηλεκτρονικά στο jimclaven@yahoo.com.au