Οι Μωμόγεροι θα επισκεφτούν ελληνικά σπίτια της Μελβούρνης για να πουν τα Κάλαντα και να αναβιώσουν το δρώμενο των Μωμόγερων, όπως γινόταν στα Λιβερά της Τραπεζούντας, και όπως γίνεται στα χωριά της Ελλάδας σήμερα.

Η ονομασία του δρώμενου προέρχεται από τις λέξεις μίμος και γέρος. Στο έθιμο οι λέξεις αυτές συνδέονται με τις μιμητικές κινήσεις των πρωταγωνιστών-γερόντων.

Κατ’ άλλους υπάρχει σύνδεση με τον αρχαιοελληνικό θεό Μώμο, ο οποίος ήταν ο θεός της χλεύης και του σκώμματος, της ειρωνείας και του σαρκασμού, προσωποποίηση της κοροϊδίας και της αποδοκιμασίας.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Το έθιμο των Μωμόγερων πιστεύεται ότι προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα, λόγω της ομοιότητάς του με τον διθύραμβο. Οι θεωρίες που κυριαρχούν υποστηρίζουν ότι οι Μωμόγεροι είτε ήταν οι δώδεκα ιερείς του Μώμου, θεού του γέλιου και της σάτιρας, είτε σύμβολα των στρατηγών του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Το έθιμο είχε αρχικά τελετουργικό χαρακτήρα, στη συνέχεια όμως μεταβλήθηκε λόγω των επιδράσεων που δέχτηκαν οι Μωμόγεροι τόσο από το περιβάλλον τους, όσο και από τις γειτονικές κουλτούρες.

Τα στοιχεία που είχαν πάρει από την αρχαϊκή περίοδο αντικαταστάθηκαν από άλλα της βυζαντινής περιόδου που βίωναν. Τα Μωμοέρια αργότερα εξελίχτηκαν σε δρώμενο Σε νεότερο στάδιό τους με επίκεντρο τη σάτιρα, τον έρωτα και την ψυχαγωγία.

Το έθιμο της Μωμοέριας έχει πάνω από πενήντα παραλλαγές. Ωστόσο, μέχρι σήμερα έχει διατηρηθεί μόνο εκείνη που προέρχεται από το χωριό Λιβερά της Τραπεζούντας.

Με την ανταλλαγή των πληθυσμών ανάμεσα στον Πόντο και την Ελλάδα το 1923, οι Πόντιοι πρόσφυγες ήταν αναγκασμένοι να φέρουν μαζί τους λιγοστά πράγματα κατά τη μετανάστευσή τους στον ελλαδικό χώρο. Ανάμεσα σε αυτά βρίσκονταν περικεφαλαίες και εγκόλπια Μωμόγερων.

Συνέχισαν να τελούν το έθιμο ακόμη και μετά την εγκατάστασή τους στη Μακεδονία. Για αυτόν τον λόγο, από το 1924 η Μωμοέρια πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην Ελλάδα, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως την περίοδο της γερμανικής κατοχής.

Ο πρώτος χορευτής που αναβίωσε το δρώμενο στην Ελλάδα ήταν ο Ταπαντζίδης Νικόλαος από τα Λιβερά του Πόντου. Μετά τον εμφύλιο του 1949,απαγορεύτηκε η μάσκα για λόγους ασφαλείας.

Η παραλλαγή της Λιβεράς επιβιώνει σήμερα κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου σε οκτώ κοινότητες του νομού Κοζάνης: Τετράλοφος, Αλωνάκια, Σκήτη, Άγιος Δημήτριος, Πρωτοχώρι, Ασβεστόπετρα, Καρυοχώρι και Κομνηνά. Σε όλα τα χωριά η δομή του εθίμου παραμένει ίδια,με ελάχιστες παραλλαγές στον βηματισμό και τα παραγγέλματα.

ΔΡΩΜΕΝΟ

Στο δρώμενο αυτό παρουσιάζεται η αναγέννηση της φύσης με την αλλαγή του νέου έτους και έχει σκοπό σάτιρας. Στο δρώμενο αναπαρίσταται η ιστορία του Κιτί Γοτσά.

Στο έθιμο αυτό, παραδοσιακά μέρος των συμμετεχόντων φοράνε τομάρια ζώων όπως λύκων και τράγων ενώ άλλοι ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά και έχουν την μορφή γεροντικών προσώπων.

Το δρώμενο λαμβάνει χώρα το όπου ο θίασος παραδοσιακά τριγυρνά στις αυλές των σπιτιών. Στο δρώμενο οι πρωταγωνιστές είναι τρεις, ο γέρος Κιτί Γοτσά, η νύφη και ο “αράπης”.

Η αλλαγή του χρόνου και η αναγέννηση της φύσης συμβολίζεται με τη νύφη η οποία ερωτοτροπεί με τον νέο (ο νέος είναι ο χαρακτήρας “αράπης”). Στο δρώμενο εναλλάσσεται η απαγωγή της νύφης από τον νέο “αράπη” με τον γέρο Κιτί Γοτσά.

ΟΥΝΕΣΚΟ

Στα τέλη του 2016 η Διακυβερνητική Επιτροπή της Σύμβασης για την Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ενέκρινε την πρόταση του υπουργείου Πολιτισμού και ενέγραψε στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας’ (Ουνέσκο) το εθιμικό δρώμενο των Μωμόγερων.

ΜΩΜΟΕΡΙΑ ΚΑΙ ΚΑΛΑΝΤΑ 2021

Φέτος, η Ποντιακή Εστία, που έχει χαρακτηριστεί ως το «κέντρο πολιτισμού των αποδήμων Ποντίων», θα αναβιώσει το δρώμενο των Μωμόγερων, μαζί με τα Κάλαντα, θα επισκεφθούν τα σπίτια των μελών, όπως γινόταν στα Λιβερά της Τραπεζούντας, και όπως γίνεται στα χωριά της Ελλάδας σήμερα.

Ως φορέας που σέβεται την πολιτιστική κληρονομιά της «σκλαβωμένης μας πατρίδας», ως συλλογικό όργανο που υπηρετεί πιστά την παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα, η νεολαία της Ποντιακής Εστίας εδώ και αρκετό καιρό (και μέσω ηλεκτρονικών μέσων, λόγω εγκλεισμού), προετοιμάζεται πυρετωδώς, προκειμένου να παρουσιάσουν στα μέλη το δρώμενο αυτό.

Θα πρέπει να σημειωθεί πως η νεολαία της Ποντιακής Εστίας, απαρτίζεται από παιδιά της τρίτης και τέταρτης γενιάς (Ελληνοαυστραλοί): λύρα, αγγείο, νταούλι, τραγούδι, χορός, δρώμενο. Λόγω τον αριθμό των μελών, των σπιτικών, για πρακτικούς λόγους, θα ξεκινήσουν λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα.

ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΔΩΔΕΚΑΗΜΕΡΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ – ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ

Όλη την εορταστική περίοδο των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και μέχρι και τα Θεοφάνεια, τα έθιμα στο Κιλκίς είναι ενδιαφέροντα και σημαντικά.

ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Την παραμονή των Χριστουγέννων, όπως σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, τραγουδιούνται τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα. Παρέες νεαρών αγοριών και κοριτσιών ξεχύνονται στους δρόμους για να μεταφέρουν το χαρμόσυνο μήνυμα της γέννησης του Χριστού.

Τα τραγούδια δίνουν ευχές στους νοικοκύρηδες του σπιτιού με το γνωστό «Καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είναι ο ορισμός σας, Χριστού τη θεία γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας…» Λέγονται όμως και κάλαντα ανάλογα της καταγωγής και της ιδιαίτερης περιοχής προέλευσης των κατοίκων, π.χ. ποντιακά, θρακιώτικα ή και ανάλογα με το επάγγελμα τους, π.χ. γεωργοί, κτηνοτρόφοι, κλπ. Τους νέους που λένε τα κάλαντα, τους δίνουνδιάφορες λιχουδιές ή χρήματα.

Εάν τύχαινε κάποιος νοικοκύρης να μην ανοίξει την πόρτα, τα κάλαντα έπαιρναν μορφή πειράγματος όπως «Αφέντη μου, στην κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες, άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν, άλλες αυγά μαζώνουν…». Άλλα Χριστουγεννιάτικα Έθιμα:

– Έθιμο «Κόλιντε». Αναβιώνει στην περιοχή της Παιονίας, την παραμονή των Χριστουγέννων.

– Έθιμο «Ρουσαλήδες». Ξεκινάει να γιορτάζεται από την τρίτη ημέρα των Χριστουγέννων φθάνοντας μέχρι ανήμερα του Αγίου Ιωάννη.

ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ

Επαναλαμβάνονται, όπως σε κάθε μέρος της Ελλάδας, τα κάλαντα της πρωτοχρονιάς που περιλαμβάνουν το καλωσόρισμα του νέου έτους και ευχές με τους νέους να πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και οι νοικοκυραίοι να τους υποδέχονται με χαρά ανταμείβοντάς τους με καλούδια ή χρήματα. Το πιο συνηθισμένο τραγούδι που ακούγεται είναι το «Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά ψηλή μου δενδρολιβανιά, κι αρχή-κι αρχή καλός μας χρόνος κλπ».

– Το ποδαρικό της Πρωτοχρονιάς. Ένα πολύ διαδεδομένο έθιμο σύμφωνα με το οποίο η πρώτη επίσκεψη της νέας χρονιάς στο σπίτι έπαιζε ρόλο για το πώς θα εξελιχθεί ολόκληρη η χρονιά και γι’ αυτό το ποιος θα έκανε το ποδαρικό είχε μεγάλη σημασία. Έπρεπε να αποφευχθεί να μπει στο σπίτι κάποιος θεωρούμενος γρουσούζης και να επιδιωχθεί ποδαρικό από κάποιον γουρλή και καλότυχο.

– Το έθιμο της «Καμήλας» στο Πολύκαστρο, αναβιώνει ανήμερα της Πρωτοχρονιάς.

– Το έθιμο των «Μωμοέρων» που ξεκινά από τις μέρες της Πρωτοχρονιάς φθάνοντας μέχρι τα φώτα, αναβιώνει από τους ποντιακούς συλλόγους του Κιλκίς.

ΤΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ

Σημαντική γιορτή της Χριστιανοσύνης με ιδιαίτερο εορταστικό τελετουργικό που αποτελεί ο αγιασμός των υδάτων και πάντα προσελκύει τη συμμετοχή πολλών πιστών.

Τα Θεοφάνια ή τα Φώτα αγιάζονται τα νερά για να εξαφανιστούν τα κακά πνεύματα, που όπως λέει η παράδοση κυκλοφορούν ελεύθερα από την ημέρα της γέννησης του Χριστού μέχρι τη βάπτιση του. Κατά την τελετή του αγιασμού των υδάτων στο Κιλκίς, σε μέρη όπου δεν υπάρχει λίμνη ή ποτάμι αγιάζονται τα νερά στον περίγυρο της εκκλησίας ή στην κολυμβήθρα.

Λαμπρός είναι ο αγιασμός των νερών της λίμνης της Δοϊράνης, του ποταμού Αξιού, του Γαλλικού με τη γνωστή κατάδυση του τιμίου Σταυρού που νέοι άνθρωποι, βουτούν στα νερά προκειμένου να τον ανασύρουν.

Ο ΠOΝΤΙΑΚΟΣ ΓΑΜΟΣ

Οι Έλληνες του Πόντου στη θέση της λέξης γάμος χρησιμοποιούσανε τον όρο «χαρά» δίνοντας έμφαση στο χαρμόσυνο γεγονός της παντρειάς. Το Σάββατο το βράδυ γίνονται δύο χωριστά γλέντια, στο σπίτι του γαμπρού και της νύφης.

Στον ποντιακό γάμο, για κάθε κίνηση ή συνήθειο πρέπει ο κουμπάρος, ο γαμπρός ή και οι συγγενείς να δίνουν τα ανάλογα χρήματα όπως για παράδειγμα στο ξύρισμα του γαμπρού όπου ο κουρέας προσποιείται ότι το ξυράφι δεν κόβει αναμένοντας το φιλοδώρημα από τον κουμπάρο.

Την Κυριακή, νωρίς το απόγευμα ο γαμπρός, ο κουμπάρος, οι συγγενείς και οι φίλοι ξεκινούν με συνοδεία τα μουσικά όργανα, για το «νυφέπαρμαν», να πάρουν δηλαδή τη νύφη. Εκεί, ο κουμπάρος καλείται να πληρώσει για να φορέσει η νύφη το παπούτσι της και στήνεται το αποχαιρετιστήριο γλέντι λίγο πριν την αναχώρηση για την εκκλησία.

Κατά την τελετή της στέψης μόλις ο παπάς πει το «Ησαΐα χόρευε» οι φίλοι του κουμπάρου, που στέκονται πίσω του, τον σηκώνουν ψηλά και τον αφήνουν ελεύθερο μόλις τάξει φιλοδώρημα.

Μετά το στεφάνωμα η γαμήλια πομπή κατευθύνεται στο σπίτι του γαμπρού όπου η νύφη θα σπάσει ένα πιάτο για γούρι. Αργά το απόγευμα ακολουθεί το γαμήλιο τραπέζι συνοδεία μουσικής και χορού ενώ οι καλεσμένοι φέρνουν δώρα στους νεόνυμφους.

Σε πολλά χωριά, κυρίως εκείνα που οι κάτοικοι κατάγονται από τον Καύκασο, όπως το Ηλιόλουστο και το Χωρύγι, οι προσκεκλημένοι δωρίζουν χρήματα στους νεόνυμφους και τον κουμπάρο. Ο ποντιακός γάμος τελειώνει τα ξημερώματα της Κυριακής προς τη Δευτέρα με μουσική και χορούς.

ΘΡΑΚΙΩΤΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ

Ο θρακιώτικος γάμος ξεκινάει το Σάββατο το απόγευμα, με τις γυναίκες από το σόι της νύφης να προετοιμάζουν τη νύφη ακολουθώντας το τελετουργικό της παράδοσης. Την Κυριακή το πρωί οι προετοιμασίες και τα έθιμα συνεχίζονται.

Ο πατέρας της νύφης κρατώντας το τσουρέκι του γάμου την σταυρώνει, της δίνει τις ευχές του και αμέσως μετά το σπάνε στο κεφάλι της νύφης και το μοιράζουν. Εντωμεταξύ ο γαμπρός προετοιμάζεται και ντύνεται με τη βοήθεια των φίλων του ενώ ο κουμπάρος και οι συγγενείς με τα μουσικά όργανα ξεκινούν για το σπίτι της νύφης.

Εκεί, οι φίλες της νύφης κρύβουν το ένα παπούτσι της και ο κουμπάρος πρέπει να πληρώσει για να το δώσουν και να το φορέσει η νύφη.

Στη συνέχεια, ο πατέρας και ο αδερφός της νύφης τη συνοδεύουν έξω από το σπίτι, εκείγίνεταιοαποχαιρετιστήριος χορός και αμέσως μετά η γαμήλια πομπή ξεκινάει για την εκκλησία.

Αφού ολοκληρωθεί η τελετή της στέψης όλοι μαζί, συνοδεία της μουσικής πηγαίνουν για το σπίτι του γαμπρού όπου τους δέχεται η μάνα του η οποία αδειάζει μπροστά στα πόδια τους δύο ποτήρια που περιέχουν το ένα νερό και το άλλο κρασί ενώ τους κερνά γλυκό.

Οι νιόπαντροι αφού περάσουν την πόρτα θα πρέπει να πατήσουν σίδερο με το δεξί τους πόδι, πράγμα που σημαίνει ότι θα είναι σιδερένιοι και γεροί στον γάμο τους και το νέο σπιτικό τους. Μετά η πεθερά προσφέρει στη νύφη ένα καρβέλι ψωμί για το καλό. Σειρά πλέον έχει το γλέντι, με τη συμμετοχή των νιόπαντρων το οποίο κρατάει μέχρι το πρωί.

ΒΛΑΧΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ

Ο βλάχικος γάμος είναι έθιμο με ρίζες στις αρχαιοελληνικές διονυσιακές παραδόσεις. Ο γάμος των Σαρακατσάνων ξεκινούσε μια βδομάδα πριν από την τελετή της στεφάνωσης.

Την προηγούμενη Κυριακή νεαρά παιδιά καλούν τους συγγενείς από σπίτι σε σπίτι και τους κερνάνε ούζο. Την Τετάρτη στα σπίτια του γαμπρού και της νύφης έφτιαχναν την μαγιά για την κουλούρα και την Πέμπτη τη ζύμωναν και την έψηναν.

Το διήμερο αυτό όλη η διαδικασία συνοδευόταν με τραγούδια και πολύ χορό. Την Παρασκευή στο σπίτι του γαμπρού ετοίμαζαν τον φλάμπουρα, είδος λάβαρου του γάμου. Το Σάββατο προσέρχονταν στο σπίτι της νύφης και του γαμπρού οι προσκεκλημένοι τους οι οποίοι έφερναν ένα δώρο στους νεόνυμφους ενώ το γλέντι κρατούσε μέχρι τα ξημερώματα.

Την Κυριακή αφού ξύριζαν τον γαμπρό και έβαζε την καλή του φορεσιά ξεκινούσαν καβάλα σε άλογα, τραγουδώντας,για το σπίτι της νύφης.

Εκεί τους περίμεναν με στρωμένα τα τραπέζια και τα δυο σόγια και προσέφεραν το ένα στο άλλο τη δική του κουλούρα. Μετά τα κεράσματα και το φαγοπότι η νύφη έσερνε τον αποχαιρετιστήριο χορό και κατόπιν ανέβαινε σε ένα άσπρο άλογο και ξεκινούσαν για την εκκλησία.

Η τελετή της στέψης γινόταν στο χωριό του γαμπρού. Μετά τη στέψη όλοι μαζί πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού όπου εκεί άρχιζε το τελικό γλέντι. Στους χορούς, ο πρώτος χορευτής κρατούσε πάντα τον φλάμπουρα και το γλέντι συνεχιζόταν μέχρι τις πρωινές ώρες.

ΓΑΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΟΝΙΑ

Στην Παιονία οι διαδικασίες του γάμου άρχιζαν από πολλές μέρες πριν. Την Τετάρτη γινόταν το κάλεσμα των προσκεκλημένων.

Την Πέμπτη η νύφη άπλωνε σε ένα δωμάτιο τα προικιά της για να τα θαυμάσουν συγγενείς και φίλοι και το βράδυ γινόταν το πρώτο γλέντι.

Την ίδια μέρα ο γαμπρός, συνοδεία συγγενών πήγαινε στο σπίτι του κουμπάρου για να συνεννοηθούν για τις τελικές διαδικασίες του γάμου. Την Παρασκευή οι συγγενείς του γαμπρού πήγαιναν την «κουλούρα του γάμου» καθώς και δώρα στη νύφη.

Σάββατο το βράδυ άρχιζαν τα γλέντια και στα δύο σπίτια με πολύ μουσική και φαγοπότι. Την Κυριακή, από το πρωί μεταφερόταν η προίκα της νύφης στο σπίτι του γαμπρού κα το μεσημέρι γινόταν το ξύρισμά του, μετά μουσικής.

Ο γαμπρός, οι συγγενείς του και ο κουμπάρος πήγαιναν στο σπίτι της νύφης για να την πάρουν και να τη συνοδέψουν στην εκκλησία. Μετά την ολοκλήρωση της στέψης οι νεόνυμφοι πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού όπου ακολουθούσε πάλι γλέντι και χορός ενώ οι φίλοι του γαμπρού χορεύοντας έκαιγαν το τσεμπέρι της πεθεράς.

Μετά την Κυριακή του γάμου συνηθιζόταν η νύφη να πηγαίνει στη βρύση του χωριού κρατώντας ένα χάλκινο σκεύος που είχε μέσα διάφορα νομίσματα και την ώρα που το ξέπλενε της έπεφταν τα νομίσματα τα οποία οι νεαροί που ήταν εκεί τα μάζευαν.