Ο γλωσσικός ελληνισμός της Αγγλικής

 Για πρώτη φορά η λέξη ουτοπία εμφανίστηκε το 1516 στη λατινική γλώσσα, στο έργο του Άγγλου φιλοσόφου Sir Thomas More (Τόμας Μορ) με τίτλο De optimo reipublicae statu deque nova insula Utopia («Περί καταστάσεως της αρίστης πολιτείας και της νέας νήσου Ουτοπίας»). Ο συγγραφέας Μορ στο έργο του αυτό περιγράφει την Ουτοπία ως ένα νησί στο οποίο επικρατεί η τέλεια κοινωνική οργάνωση, με ιδανικούς νόμους, κοινωνική διάρθρωση και πολιτικό σύστημα. Έτσι, σύντομα η λέξη έγινε συνώνυμη με τον ιδανικό τόπο και πέρασε σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες. Στη μητέρα Ελληνική επανέρχεται το 19ο αιώνα και μαρτυρείται από το 1874. Δηλώνει μια ιδέα ή κατάσταση που δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί ή να εφαρμοστεί στην πράξη. ΄Ενα παρόμοιο έργο φυσικά είχε γράψει και ο Πλάτωνας στην Ατλαντίδα, αλλά και στην Πολιτεία του, όπου λεπτομερειακά περιγράφεται η ιδανική κοινωνία ή κοινότητα των ανθρώπων.

 Το πρώτο συνθετικό της «ουτοπίας» είναι το αρνητικό μόριο «ου» που σημαίνει όχι και το δεύτερο η λέξη «τόπος», του οποίου η ετυμολογία είναι άγνωστη. Από τη λέξη σχηματίστηκαν διάφορα παράγωγα όπως τα ουσιαστικά «ουτοπισμός», «ουτοπιστής» ( = αυτός που προτείνει ανεφάρμοστα ή ανέφικτα πράγματα), τα επίθετα «ουτοπικός» και «ουτοπιστικός» («ουτοπικές κοινωνίες», «ουτοπικές ιδέες», «ουτοπικός σοσιαλισμός»). Εμπνευσμένο από τη λέξη ουτοπία είναι και το αντίθετης σημασίας «δυστοπία» που δηλώνει ένα φανταστικό τόπο με έντονα αρνητικά χαρακτηριστικά και μπήκε στην Αγγλική το 1868 από τον J.S. Mill. Στην ελληνική χρήση της λέξης «δυστοπία» είναι πολύ πιο περιορισμένη.

Η ΟΥΤΟΠΙΑ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ

 Η ουτοπία μπήκε στην Αγγλική ως Utopia και η σημασία της αποδίδεται ως: Perfect place, ideal life, supreme happiness, perfect bliss, heaven. Στο Λεξικό του Μπαμπινιώτη βρίσκουμε έναν παρόμοιο ορισμό: Ουτοπία = κάθε ιδέα, θεωρία ή επιδίωξη που βρίσκεται τελείως εκτός πραγματικότητας, που δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο στη φαντασία.

Στα Ελληνικά έδωσε παράγωγα όπως ουτοπικός, ουτοπικά, ουτοπισμός, ουτοπιστής, ουτοπίστρια, ουτοπιστικός και παραπλήσια όπως εκτοπία, εκτόπιση, εκτοπισμός, εκτοπίζω, εκτόπισμα κ.ά.

Κατά τον ίδιο τρόπο στα Αγγλικά έγιναν τα: Utopian, utopianism, αλλά και άλλες παραπλήσιες λέξεις όπως: dystopia, dystopian, ectopia, ectopianism και άλλες. Φαίνεται πολύ παραγωγική και χωρίς άλλο θα έχει και καινούριες γέννες.

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

 Στα Ελληνικά την άρνηση την αποδίδουμε με το στερητικό μόριο που είναι το α (άλφα). Λέμε: κακός –άκακος, βιδωτός– αβίδωτος. ΄Οταν όμως το δεύτερο συνθετικό αρχίζει από φωνήεν τότε, για χάρη ευφωνίας, βάζουμε ανάμεσα το νοητικό μας σύμφωνο ν (νι). Λέμε: υπαρκτός –ανύπαρκτος, ίσος– άνισος, ώριμος – ανώριμος και χιλιάδες άλλα παραδείγματα. Όπως βλέπετε, το μόριο τούτο είναι μία καταπληκτική ελληνική επινόηση, τη σπουδαιότητα του οποίου δεν κατανόησε ποτέ η λατινική γλώσσα. Το μόριο α μπαίνει μπροστά ως πρώτο συνθετικό και εκφράζει άρνηση, στέρηση ή έλλειψη αυτού που δηλώνευαι από το δεύτερο συνθετικό. Είναι ένα άριστο γλωσσικό κλειδί της γλώσσας μας.

 Οι αρχαίοι μας είχαν και το ου -και μπροστά από φωνήεν γινόταν ουκ ή ουχ- που σημαίνει όχι. Εκφράζεται με αυτό αποτροπή: ου μπλέξεις, ου φονεύσεις, ου κλέψεις. Το γήρας ου γαρ έρχεται μόνον. Ναι ή ου (ναι ή όχι). Ούτε εις (ούτε ένας) έγινε Ουδείς γιατί το εις παίρνει δασεία. Το ου δεν χρησιμοποιήθηκε από τους αρχαίους μας στη σύνθεση. Άρα ο συνονόματός μου Μορ καταχρηστικά χρησιμοποίησε το ου ως πρώτο συνθετικό στην Ουτοπία. Κανονικά θα έπρεπε να να την ονομάει Ατοπία. Τώρα όμως η γραμματική ατοπία πολιτογραφήθηκε ως ουτοπία και δεν αλλάζει. Έτσι επανήλθε η λέξη στη μητέρα ελληνική γλώσσα. Εσείς τι λέτε;

ΚΑΙ Ο ΕΠΙΛΟΓΟΣ

 Στο μύθο της Πανδώρας το τελευταίο που έμεινε στο καλάθι ήταν και είναι η ελπίδα. Οι αρχαίοι μας τα είχαν σκεφτεί όλα. Μπορεί να φανταστεί κανείς το μέλλον χωρίς να έχει ελπίδα; Αυτή γέννησε με αποκαλυπτική δύναμη όλες τις θρησκείες του κόσμου. Αυτή την ιδεολογική ώθηση και φαντασιακή προβολή της κοινωνίας έκανε ο Πλάτωνας με την Ατλαντίδα του, αλλά και άλλα έργα του. ΄Ετσι ο Τόμας Μορ –και πολλοί άλλοι νεότεροι– με τη βοήθεια της ελληνικής γλώσσας φαντάστηκαν το μέλλον στην Ουτοπία τους. Με ένα λόγο, ούτε το παρελθόν, αλλά ούτε και το μέλλον δεν μπορούμε να φανταστούμε χωρίς ελπίδα. ΄Ετσι κλείσαμε και τις σκέψεις μέσα στις λέξεις μας. Άλλος δρόμος δεν υπάρχει. Σκεφτόμαστε μόνο με τις λέξεις μας και είμαστε ΟΛΟΙ ό,τι σκεφτόμαστε! Ουτοπιστές; Μπορεί!