Αύγουστος του 1922.

Μια μοναδική φωτογραφία, που άγνωστο ποιος αποτύπωσε στο λιμάνι της Σμύρνης, δείχνει το Ιαπωνικό πλοίο “Tokei Maru”, ενώ στην άκρη της προκυμαίας, επιβάτες ετοιμάζονται να ανέβουν στο πλοίο. Είναι ένα σπάνιο ντοκουμέντο στην αρχή του τέλους του Ελληνισμού της Ιωνίας και των χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας της πιο σκοτεινής στιγμής στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας.

Η φωτογραφία αυτή, λίγα μόνο εικοσιτετράωρα πριν την είσοδο του τουρκικού στρατού στη Σμύρνη θα γίνει πρωτοσέλιδο και θα ακολουθεί για τα επόμενα 80 περίπου χρόνια το μύθο του Ιαπωνικού πλοίου που έσωσε πρόσφυγες, Έλληνες και Αρμένιους από τη φωτιά και το θάνατο της φλεγόμενης Σμύρνης.

Ποιο ήταν αυτό το Ιαπωνικό πλοίο και τι ρόλο έπαιξε ο πλοίαρχός του στη σωτηρία ανθρώπινων ζωών; Για να ιχνηλατήσουμε τα γεγονότα στο λιμάνι της Σμύρνης και τον Πειραιά το 1922, πρέπει να ταξιδέψουμε πρώτα στα τέλη του 19ου αιώνα. Γιατί εκεί ξεκινά το ταξίδι του πλοίου που έμελλε να ενώσει την Ελλάδα με την Ιαπωνία μέσα από την ηρωική πράξη του πλοιάρχου του.

Το Ιαπωνικό εμπορικό πλοίο με το όνομα “Tokei Maru” κατασκευάστηκε το 1892 στο ναυπηγείο του William Dobson and Co. στο Newcastel upon Tyne στην Αγγλία. Είχε μήκος 85,35 μέτρα και μέση ταχύτητα 8,5 κόμβους με δυνατότητα φορτίου 2.545 τόνους.

Το πλοίο βαφτίστηκε με το όνομα “La Serena” και έκανε το παρθενικό του ταξίδι μέχρι στο Λονδίνο τo 1893, ενώ το 1896 εκτελεί το πρώτο δρομολόγιο με προορισμό τη Βομβάη. To 1900 το πλοίο περνάει στην κατοχή της εταιρείας Adelaide Steamship Co., και μετονομάζεται σε “Moonta”, εκτελώντας παράκτια δρομολόγια ως επιβατηγό και εμπορικό πλοίο στην Αυστραλία.

Το 1915, την εποχή που η Ιαπωνία, λόγω της αύξησης των εξαγωγών της, ενίσχυε το στόλο των εμπορικών της πλοίων, το “Moonta” πωλείται στην Ιαπωνική εταιρεία Towa Kisen KK με έδρα το λιμάνι του Dairen στη σημερινή Κίνα και το λιμάνι του Kobe στην Ιαπωνία.

Η Ιαπωνική εταιρεία το μετασκευάζει και το μετονομάζει σε “Tokei Maru”. Στα βάθη της Ανατολής, από το 1915 μέχρι το 1921 τo “Tokei Maru” σε όλα τα λιμάνια της Ανατολής. Πρώτος κυβερνήτης του Ιαπωνικού εμπορικού ήταν ο πλοίαρχος Sato.

Το πλοίο μεταφέρει ανθρώπους και εμπορεύματα και τα ταξίδια του αποτυπώνονται στις ναυτιλιακές εφημερίδες και τα αρχεία των λιμενικών Αρχών των μεγάλων λιμανιών της Ασίας. Το 1918 το πλοίο αλλάζει κυβερνήτη και το τιμόνι του αναλαμβάνει ο πλοίαρχος Μασάκε. Το “Tokei Maru” συνεχίζει τα δρομολόγια του μεταφέροντας κάθε είδους αγαθών και πρώτων υλών.

Αν και η έρευνα της κυρίας Murata, που δημοσιεύτηκε το 2017 από το Πανεπιστήμιο Hitotsubashi του Τόκιο, δεν βρήκε στοιχεία για τις σχέσεις Ελλάδας και Ιαπωνίας, ερευνώντας αρχεία στην Ιαπωνία, τα στοιχεία που προέκυψαν πρόσφατα δίνουν μια διαφορετική εικόνα στην Ελλάδα.

Στην Αθήνα ήδη από τον Ιούνιο του 1921 είχε ιδρυθεί Ελληνοϊαπωνικός Σύνδεσμος, με πρόεδρο τον Αθανάσιο Τυπάλδο-Μπασιά, πρώην βουλευτή και υπουργό της κυβέρνησης Τρικούπη, έναν άνθρωπο με ευρύτητα πνεύματος και υπέρμαχο των δικαιωμάτων των γυναικών.

Για τον Σύνδεσμο αυτόν τα στοιχεία είναι ελάχιστα, αν και το Καταστατικό του βρίσκεται κατατεθειμένο στην Εθνική Βιβλιοθήκη στην Αθήνα, σύμφωνα και με τον πρόεδρο του Ελληνοϊαπωνικού Συνδέσμου, Δήμο Βρατσάνο.

Η είδηση, επίσης, είναι η ύπαρξη Ιαπωνικού Βιομηχανικού Μουσείου, στο κέντρο της Αθήνας, στην οδό Πανεπιστημίου 16, αλλά και η δράση για τη δημιουργία ενός αντίστοιχου Μουσείου στο Τόκιο. Η ύπαρξη του Ιαπωνικού Βιομηχανικού Μουσείου στην Αθήνα σχετίζεται και με την οικογένεια Ευταξία.

Στις 30 Ιανουαρίου 1922 βρίσκουμε μια ενδιαφέρουσα είδηση που δείχνει το κλίμα στην Αθήνα.

Διαβάζουμε: “Διάθεσις 22 εισιτηρίων πρώτης θέσης για τη μετάβαση στην Ιαπωνία με επιστροφή το Μάιο του 1922, με πλοίο της εταιρείας Nippon Yusen Kaisha, διοργανούμενη από τον Ιαπωνοελληνικό Σύνδεσμο που έχει έδρα το Ιαπωνικό Βιομηχανικό Μουσείο, στην οδό Πανεπιστημίου 16 στην Αθήνα”. Το ταξίδι των επιχειρηματιών και μελών του Τύπου προγραμματιζόταν με αφορμή τη Διεθνή Έκθεση Ειρήνης, που έγινε στο Τόκιο το Μάιο του 1922, με αφορμή τη λήξη του πολέμου και την απαρχή μιας μακράς περιόδου ειρήνης.

Όμως τα νέα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα, δείχνουν την ύπαρξη και δεύτερου Ιαπωνικού πλοίου, όπως αναφέρουν οι εφημερίδες της εποχής. Στις 19 Απριλίου 1922 διαβάζουμε την είδηση της προσάραξης σε ύφαλο έξω από το λμάνι του Πειραιά του Ιαπωνικού φορτηγού “Jion Maru”, το οποίο μεταφέρει 9.000 τόνους σιτηρών από την Αμερική.

Το “Jion Maru” θα “ξεκολλήσει” με τη βοήθεια του ρυμουλκού “Αβέρωφ” και θα ξεφορτώσει το φορτίο του. Το περιστατικό αναφέρουν οι εφημερίδες “Εμπρός” και “Σκροιπ”. Την άφιξη και αναχώρηση του πλοίου επιβεβαιώνουν και τα στατιστικά στοιχεία του Λιμεναρχείου Πειραιώς όπως αποτυπώνονται στην εφημερίδα της εποχής “Σφαίρα”, στις 2/5/1922.

Από τις 31 Μαΐου 1922 οι Ιαπωνικές εφημερίδες γράφουν για τις τουρκικές βιαιότητες εναντίον των Ελλήνων της Ιωνίας, με ανταπόκριση από το Λονδίνο. Την είδηση μεταφέρει, μέσω της εφημερίδας “Εμπρός”, ο Έλληνας πρέσβης στο Τόκιο. Αυτό αποτυπώνεται και στην έρευνα της κυρίας Murata, η οποία βρήκε αναφορές σε Ιαπωνικές εφημερίδες, όπως η “Asahi”, η “Yomiuri” και η “Tokyo Nichinichi Shinbun” από τις ανταποκρίσεις στο Λονδίνο και το Παρίσι. Μόνο σε μια Ιαπωνική εφημερίδα (“The Japan Times and Mail”) υπάρχει αναφορά για τη διάσωση προσφύγων από κάποιον Ιάπωνα έμπορο, και αυτό στις 21 Οκτωβρίου του 1922.

Στις 14 Μαΐου 1922 αναχωρεί ο Έλληνας επιτετραμμένος στην πρεσβεία του Τόκιο, Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης, από το Kobe με προορισμό το Πορτ Σάιντ με το Ιαπωνικό πλοίο “Sowa Maru” και τo ίδιο διάστημα τον Μάιο του 1922, το “Tokei Maru”, ξεκινά από το Dairen (σημερινό Dalian) για το ταξίδι που θα το φέρει στη Μεσόγειο.

Στις 17 του ίδιου μήνα το “Tokei Maru” αναχωρεί από το λιμάνι Karatsu της Ιαπωνίας, φορτωμένο εμπορεύματα, στις 20 Μαΐου φτάνει στο Keelung της Ταϊβάν και τέσσερις ημέρες αργότερα, στις 24 Μαΐου, φτάνει στο λιμάνι Hongay του Βιετνάμ. Θα ακολουθήσουν η Σαϊγκόν και η Σιγκαπούρη, όπου και χάνουμε τα ίχνη του πλοίου.

Την πορεία του διαβάζουμε στις ναυτιλιακές ειδήσεις της αγγλόφωνης εφημερίδας “South China Morning Post”. Κυβερνήτης του “Tokei Maru” είναι ο πλοίαρχος Τ. Norito. To όνομά του εμφανίζεται στη σελίδα 14, της εφημερίδας “South China Morning Post” στην είδηση για την άφιξη του πλοίου στο λιμάνι Karatsu στην Ιαπωνία, στις 17 Μαρτίου 1922.

Το “Tokei Maru”, φτάνει στο λιμάνι της Σμύρνης στις 20 με 21 Αυγούστου 1922, όταν πια η είδηση της κατάρρευσης του μετώπου είχε προβληματίσει τους κατοίκους της πόλης και οι πρόσφυγες με τις αποσκευές τους είχαν πλημμυρίσει την προκυμαία από άκρη σε άκρη. Γέμισε αμέσως με επιβάτες που πλήρωσαν τα ναύλα τους, μετέφερε το φορτίο του στη Μυτιλήνη, το αποβίβασε, και μετά τρεις μέρες, το βράδυ της Τετάρτης, 24 Αυγούστου, επέστρεψε στη Σμύρνη.

“Σε διάστημα μιας μόνο ώρας γέμισε και πάλι με τον πανικόβλητο και τρομοκρατημένο κόσμο και έφυγε για την Μυτιλήνη, τη Θεσσαλονίκη και τον Πειραιά”. Αυτά αναφέρει ο Σπυρίδων Κλαυδιανός, στο βιβλίο του “Σκηνές φρίκης από τη Μικρασιατική τραγωδία”, που γράφηκε το 1928 και εκδόθηκε στην Αθήνα το 1930 (σ. 176).

Ο Κλαυδιανός ήταν αντισυνταγματάρχης και είναι πιθανόν να είχε συμμετάσχει στη Μικρασιατική Εκστρατεία και να βίωσε ως προσωπική εμπειρία τα ταξίδια του “Tokei Maru” πριν και κατά τη διάρκεια της καταστροφής της Σμύρνης. Το έργο του είχε γραφτεί λίγο μετά τη λήξη της, ενόσω οι εντυπώσεις από το τέλος της ήταν ακόμη νωπές.

Τα ξημερώματα της 26ης προς 27ης Αυγούστου 1922 το “Tokei Maru” φτάνει στον Πειραιά με 1.600 πρόσφυγες. Η εφημερίδα της Θεσσαλονίκης “Φως” αναφέρει την έλευση 23 Τούρκων αιχμαλώτων και στασιαστών από το Αρδαμύτιο, ενώ η εφημερίδα “Αστραπή” αναφέρει την άφιξη ανώτερων και κατώτερων δικαστικών υπαλλήλων με το “Tokei Maru” σε αυτό το πρώτο δρομολόγιο.

Η εφημερίδα “Ελεύθερος Τύπος” περιγράφει στις 3 Σεπτεμβρίου 1922, τις τραγικές στιγμές των κατοίκων της Σμύρνης. Υπάρχουν εκεί πενήντα χιλιάδες Έλληνες και Αρμένιοι γυμνοί και πεινασμένοι, εξαθλιωμένοι χωρίς καμία προστασία, με το φόβο των Τσετών, αλλά και του τακτικού στρατού που έκανε ληστρικές επιδρομές. Στο λιμάνι της Σμύρνης βρίσκοται έξι εμπορικά πλοία, δύο γαλλικά, δύο ιταλικά, ένα αμερικανικό και ένα ιαπωνικό. Από αυτά Ιταλοί και Γάλλοι αρνούνται να δεχθούν όσους δεν έχουν πιστοποιητικά ξένης υπηκοότητας. Μόνο οι Αμερικανοί και οι Ιάπωνες σώζουν αδιακρίτως.

Στις 3 Σεπτεμβρίου 1922 η είδηση για τον Ιάπωνα πλοίαρχο αποτυπώνεται στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας “Σημαία” του Πειραιά.

Την είσοδο του “Tokei Maru” στο λιμάνι της Σμύρνης και την κατάσταση που επικρατούσε περιγράφει με γλαφυρό τρόπο στο βιβλίο του ο Σπυρίδων Κλαυδιανός: “Το μεσημέρι της 3ης Σεπτεμβρίου τρία ατμόπλοια εισήλθαν με τη σειρά στο λιμάνι της Σμύρνης και αγκυροβόλησαν πολύ κοντά στην προβλήτα της Πούντας. … [Ένα από αυτά ήταν] το ίδιο εκείνο [ιαπωνικό] ατμόπλοιο. Επανερχόταν για τέταρτη φορά στο λιμάνι της Σμύρνης, και για τέταρτη φορά γέμιζε ως τα κατάρτια με απελπισμένο και πανικόβλητο κόσμο, που δόξαζε τον καπετάνιο και το πλήρωμα του ατμοπλοίου εκείνου που κατόρθωσε να σώσει τόσες ψυχές από το χωράφι του Τούρκου”. (Σπ. Κλαυδιανός, “Σκηνές φρίκης από τη Μικρασιατική τραγωδία”, Αθήνα 1930, σ. 176-177).

Οι αναφορές για τους πρόσφυγες συνεχίζουν, με την εφημερίδα “Ριζοσπάστης” να καταγράφει άφιξη 2.000 προσφύγων με το “Tokei Maru”. Τα τέσσερα δρομολόγια που αναφέρει ο Κλαυδιανός στο βιβλίο του ταυτίζονται με τις ανακοινώσεις άφιξης στον Πειραιά του “Tokei Maru”. Δυστυχώς, οι πληροφορίες από το λιμάνι της Θεσσαλονίκης είναι λιγοστές καθώς οι αναφορές στα ονόματα των πλοίων που φτάνουν στο λιμάνι δεν είναι στην ίδια έκταση με αυτή των εφημερίδων του Πειραιά.

Στις 4 Σεπτεμβρίου 1922 το “Tokei Maru” επιστρέφει για άλλη μια φορά στον Πειραιά, μεταφέροντας αυτή τη φορά 325 πρόσφυγες, κυρίως γυναίκες και παιδιά. Η εφημερίδα “Σκριπ” αποτυπώνει την ιστορία που πέρασε στα όρια του μύθου, την στάση του Ιάπωνα πλοιάρχου που δεν κατονομάζεται, των αντιπροσώπων της εταιρείας αδελφών Λου και της μεταφοράς 325 προσφύγων στον Πειραιά.

Το σημαντικό στην είδηση αυτή είναι η διαφοροποίηση ως προς το όνομα του πλοιάρχου και του ρόλου των αδελφών Λου. Σε αντίθεση με την εφημερίδα “Σκριπ”, η εφημερίδα “Εμπρός” αναφέρει την άφιξη 825 προσφύγων (και με αυτή την καταγραφή θα φτάσει μέχρι το 2007 η ιστορία του Ιάπωνα πλοιάρχου), ενώ η εφημερίδα “Αθήναι” αναφέρει ως πλοίαρχο τον κύριο Λου.

Ο πλοίαρχος του “Tokei Maru”, που όπως αναφέρουμε ΔΕΝ ήταν ο “κύριος Λου”, όπως λανθασμένα καταγράφηκε το 1922, αλλά ο T. Norito, το όνομα του οποίου καταγράφεται στα λιμάνια της Σμύρνης και του Πειραιά, που προηγήθηκαν, από το Μάιο του 1922. Το όνομα του πλοιάρχου Norito, εμφανίζεται και πάλι στις εφημερίδες και τα Αρχεία των λιμανιών της Ασίας από τα τέλη Νοεμβρίου του 1922 μέχρι και το 1929.

Η εφημερίδα “Σκριπ” μας δίνει όχι μόνο στοιχεία για τον πλοίαρχο και τους Κινέζους αδελφούς Λου – τη δράση και τη στάση των οποίων στην προσπάθεια της διάσωσης φρόντισενα κρύψει η ιστορία- αλλά μας δίνει και στοιχεία για τον τρόπο αντίδρασης του πλοιάρχου και τη στάση του απέναντι στους Τούρκους στρατιώτες, για τη σθεναρή στάση του πλοιάρχου, την απειλή προς τους Τούρκους, την αγανάκτηση του πλοιάρχου με την απαίτηση των Τούρκων, αλλά και το φρικτό θέαμα της αποσύνθεσης των πτωμάτων στη θάλασσα και του αίματος που έρρεε από παντού.

Συνολικά, το “Tokei Maru” έκανε πέντε δρομολόγια για τα οποία διασταυρώνουμε πληροφορίες από τις εφημερίδες και το υλικό από το βιβλίο του Σ. Κλαυδιανού.

Στις 7 Σεπτεμβρίου βρίσκουμε διαφημιστική καταχώρηση στην εφημερίδα “Σημαία” για την αναχώρηση του “Tokei Maru” με προορισμούς το Ηράκλειο, τα Χανιά και την Αλεξάνδρεια, με σκοπό τη μεταφορά επιβατών και εμπορευμάτων. Πράκτορας του “Tokei Maru” είναι ο Κωνσταντίνος Αθανασούλας, ιδρυτικό μέλος της Διεθνούς Ναυτικής Ένωσης και μετέπειτα πρόεδρός της.

Το “Tokei Maru” θα αποπλεύσει για το λιμάνι της Αλεξάνδρειας, στην Αίγυπτο, μεταφέροντας στη συνέχεια 100 τόνους εμπορεύματα από την Αλεξάνδρεια και το Ηράκλειο της Κρήτης στον Πειραιά. Το πλοίο πρακτορεύει στο Ηράκλειο της Κρήτης ο Ιωάννης Αδάμης, ένας από τους ισχυρούς ναυτιλιακούς πράκτορες του νησιού. Αυτό θα είναι το προτελευταίο δρομολόγιό του στις θάλασσες του Αιγαίου.

Και ενώ το “Tokei Maru” ταξιδεύει από και προς τη Σμύρνη μεταφέροντας πρόσφυγες, φτάνει στην Αθήνα στις 12 Σεπτεμβρίου η Ιαπωνική αποστολή (Πρόξενος της Ιαπωνίας στο Παρίσι κ. Κοσίδα ή Κοχίντα ή Κοχίτο) και ακολουθεί συνάντηση με τον κ. Πολυχρονιάδη, διευθυντή του πολιτικού γραφείου του Έλληνα πρωθυπουργού και με τον κ. Καλαποθάκη, διευθυντή του Γραφείου Τύπου, ενώ στις 19 Σεπτεμβρίου, φτάνει στην Αθήνα και ο πρέσβης της Ιαπωνίας στην Αθήνα, κόμης Ριοκόρου Μόρου, και ο στρατιωτικός ακόλουθος, Χιροκιόσι Νισιγιάμα.

Στις 30 Σεπτεμβρίου 1922 αναχωρεί για το Πορτ Σάιντ και στις 24 Νοεμβρίου 1922 το “Tokei Maru” βρίσκεται πάλι στις θάλασσες της Άπω Ανατολής.

Στο τιμόνι του, ο πλοίαρχος Norito, ο άνθρωπος που έσωσε ζωές στη Σμύρνη μόλις δύο μήνες πριν. Μεταφέρει 1.412 τόνους σε εμπορεύματα, που προορίζονται για τον εμπορικό οίκο του Sato Shokai, στο Κόμπε. Την είδηση μεταφέρει στη σελίδα 16 η εφημερίδα “South China Morning Post” στην αγγλόφωνη έκδοσή της, στις 27/11/1922. Το όνομα του πλοιάρχου Norito το βρίσκουμε στην ίδια εφημερίδα και στις 14 Δεκεμβρίου, επίσης στη σελίδα 16, όπου καταχωρύνται ναυτιλιακές ειδήσεις.

Στις 23 Φεβρουαρίου 1923 τo “Tokei Maru” βρίσκεται στο λιμάνι της Σαϊγκόν, μεταφέροντας ρύζι και ανεμιστήρες οροφής. Ο πλοίαρχος Norito υπογράφει στο Λιμεναρχείο της Σαϊγκόν, ενώ θα αποπλεύσει από τη Σαϊγκόν στις 25 του ίδιου μήνα, όπως διαβάζουμε στην εφημερίδα “South China Morning Post”.

Μια σημαντική ανακάλυψη μας δίνει το δεύτερο και, ίσως, σημαντικότερο στοιχείο για τον Ιάπωνα πλοίαρχο. Ο πλοίαρχος Τ. Norito, θα βρεθεί ενώπιον της δικαιοσύνης για μη τήρηση των κανονισμών στο λιμάνι της Γκουανγκτζού. Την είδηση διαβάζουμε στην σελίδα 14 της εφημερίδας “South China Morning Post” στο φύλο της 8 Δεκεμβρίου 1925.

Είναι η εποχή της μεγάλης απεργίας στο Χονγκ Κονγκ, τη Σανγκάη και την Γκουανγκτζού (τότε Καντόνα) – το “κίνημα της 30ής Μαΐου” όπως ονομάστηκε.

Στο Χονγκ Κονγκ, 250.000 εργάτες κατέβηκαν σε γενική απεργία, διαμαρτυρόμενοι για το αιματοκύλισμα της Σαγκάης από τις δυνάμεις της Αστυνομίας που ήταν υπό τον έλεγχο των Βρετανών. Ο πλοίαρχος Norito αρνήθηκε να υπακούσει σε εντολές του Λιμεναρχείου και της Αστυνομίας και βρέθηκε κατηγορούμενος ενώπιον του υποπλοίαρχου G. F. Hole, ο οποίος μερικά χρόνια αργότερα θα γίνει ο λιμενάρχης του Χονγκ Κονγκ. Την είδηση διαβάζουμε στη σελίδα 14 της εφημερίδας “South China Morning Post”, στην έκδοση της 8ης Δεκεμβρίου 1925.

Όλες οι πληροφορίες αναφέρουν ότι ο πλοίαρχος Norito, ήταν ένας αποφασιστικός άνθρωπος, με επιβλητική εμφάνιση. Έμπειρος ναυτικός, που δεν φοβόταν να αντισταθεί σε ό,τι θεωρούσε άδικο.

Η ευγένεια, η προσήλωση και επιμέλειά του αναφέρονται σε όλες τις καταγραφές των προσφύγων. Το τελευταίο ταξίδι του “Tokei Maru” θα γίνει στις 23 Αυγούστου 1930, μεταφέροντας άλευρα και σιτηρά από την Αμερική στην Ευρώπη και την Ασία.

Για ένα διάστημα το 1931 το “Tokei Maru” θα λειτουργήσει ως εκπαιδευτικό πλοίο, όπως αναφέρουν οι εφημερίδες της εποχής, ενώ το τέλος του πλοίου θα έρθει -ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης- στο Τόκιο το 1931, στο Τόκιο, όπου, όπως τα περισσότερα πλοία, θα κλείσει τον κύκλο του ανακυκλώμενο ως σκραπ.

ΤΟ ΣΦΑΓΕΙΟ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

Το 2007 η ξεχασμένη στις εφημερίδες και τη μνήμη ιστορία του Ιάπωνα πλοιάρχου και του εμπορικού πλοίου “Tokei Maru” έρχεται και πάλι στην επιφάνεια. Μια τυχαία ανακάλυψη του ιστορικού-ερευνητή, Σταύρου Σταυρίδη, στο Εθνικό Κέντρο Ελληνικών Σπουδών και Έρευνας στο Πανεπιστήμιο La Trobe της Μελβούρνης, αποτυπώθηκε σε άρθρο του στον “Εθνικό Κήρυκα” το 2007.

Ο Σταυρίδης, που είχε ακούσει διηγήσεις για το πλοίο, βρήκε το 2003-2004 στην εφημερίδα “Εμπρός” το όνομα του πλοίου και την είδηση της διάσωσης των Ελλήνων και Αρμενίων προσφύγων.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, η κυρία Nanako Murata Sawayanagi, φοιτήτρια τότε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και σήμερα καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Toyo του Τόκιο, κατά τη διάρκεια της παραμονής της στη Θεσσαλονίκη άκουσε την ιστορία ενός Ιαπωνικού πλοίου που έσωσε πρόσφυγες στη Σμύρνη.

Δεν έδωσε βάση καθώς γνώριζε για την Ιαπωνική ουδετερότητα στον “ελληνοτουρκικό πόλεμο”. Διαβάζοντας το βιβλίο του Ελληνοαμερικανού Jeffrey Eugenides, “Middlesex”, η κυρία Murata, συνάντησε πάλι το Ιαπωνικό πλοίο.

Η αποτύπωση σε ένα μυθιστόρημα της ιστορίας του Ιαπωνικού πλοίου, προκάλεσε το ενδιαφέρον της και έδωσε το έναυσμα για την έρευνά της το 2009 στην Ιαπωνία, ενώ η έρευνα των Αρμενίων ερευνητών, Anna Vardanyan και Tehmine Martoyan, αναφέρει περιπτώσεις Αρμενίων όπως την περίπτωση της Νταϊάνα Άμπγκαρ, πρώτης πρέσβειρας της 1ης Αρμενικής Δημοκρατίας στο Τόκιο, που συνάντησαν τον πλοίαρχο στο Τόκιο το 1930, αλλά και του Ruben Karakhanyan που συνάντησε επίσης τον πλοίαρχοNorito στο Τόκιο στη δεκαετία του 1930.

Στο “Middlesex” του Jeffrey Eugenides, η γιαγιά της Δυσδαιμόνας, της κεντρικής ηρωίδας, δείχνει συμπάθεια στους Ιάπωνες μην μπορώντας να κατανοήσει τον πόλεμο (την εμπλοκή των ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τους Ιάπωνες) καθώς αυτοί ήταν οι μόνοι που έστειλαν πλοία για να σώσουν τους πρόσφυγες στη Σμύρνη.

Στο ίδιο μήκος, αλλά με πιο γλαφυρό και αναλυτικό τρόπο, ο Ελληνοαμερικανός ακτιβιστής, συγγραφέας και καθηγητής Dan Georgakas, αποτυπώνει στο βιβλίο του “My Detroit, Growing up Greek and American in motor city”, τη διάσωση της μητέρας του και του θείου του πάνω στο “Tokei Maru”.

Οι “ανέγνωροι άνθρωποι με τα περίεργα μάτια” με την απεριόριστη ευγένεια και την αίσθηση της ασφάλειας που μετέδιδαν στους ταλαιπωρημένους και φοβισμένους πρόσφυγες παρά το φράγμα της γλώσσας και τη δυσκολία στην επικοινωνία, αποτυπώνουν την εικόνα που έχουμε από τις εφημερίδες της εποχής.

Τη σωτήρια παρέμβαση των Ιαπώνων, σε σχέση με τους ναύτες άλλων πλοίων στη Σμύρνη δίνει στο βιβλίο του “Operation Dolby”, και ο Constantine Buller–Γεωργιάδης, που παρουσιάζει την ιστορία της οικογενείας του, τον παππού του Κωνσταντίνο και τη γιαγιά του Μαρίκα Γεωργιάδη, οι οποίοι έφτασαν πρόσφυγες πάνω στο “Tokei Maru” στη Θεσσαλονίκη. Το ζεύγος Γεωργιάδη θα διδάξει λίγο καιρό αργότερα στην Αμερικανική Γεωργική Σχολή στη Θεσσαλονίκη, πριν μεταναστεύσει για την Αμερική όπου και πέθαναν.

Το “κλειδί” που άνοιξε το κρυμμένο μυστικό του ονόματος, ήταν η σελίδα από το Εμπορικό Επιμελητήριο Σαϊγκόν, που μου έστειλε ο ιστορικός, Παναγιώτης Σωτηρίου, θεωρώντας ότι το όνομα που ανέφερε ως πλοίαρχο θα είχε κάποια σχέση με την υπόθεση του “Tokei Maru”. Εκεί διάβασα για πρώτη φορά το όνομα του πλοιάρχου Νorito και έτσι άρχισε ένα ταξίδι στο χρόνο, σε συγκεκριμένες ημερομηνίες και κομβικά λιμάνια εστιάζοντας στις λεπτομέρειες των μικρών ειδήσεων των εφημερίδων.

Ο πλοίαρχος Νorito, μαζί με τους αδελφούς Λου, που εκπροσωπούσαν τη μισθώτρια εταιρεία, θα γίνουν οι “άγνωστοι” σωτήρες χιλιάδων προσφύγων και η ιστορία τους θα χαθεί στο χρόνο και θα ξεφτίσει στη μνήμη.

Εκατό χρόνια αργότερα, η ομίχλη της Ιστορίας θα σηκώσει το πέπλο της, αποκαλύπτοντας σταδιακά το όνομα του πλοιάρχου και τα άγνωστα στοιχεία των ελληνοϊαπωνικών σχέσεων το 1922.

Υπάρχουν ακόμη πολλά να ανακαλύψουμε και η έρευνα συνεχίζεται. Σε συνεργασία με τον προπονητή τζούντο και αντιπρόεδρο του Διεπιστημονικού Δικτύου Ειδικής και Διαπολιτισμικής Αγωγής Include, Αυγερινό Μαϊστρέλη, που ανέδειξε την ιστορία της σωτηρίας των προσφύγων από το “Tokei Maru” με την τοποθέτηση το 2016 της αναμνηστικής πλακέτας στην έδρα του Include στην Τριανδρία Θεσσαλονίκης, που σχεδίασε ο Αθανάσιος Πάλλας, αναπληρωτής καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και μέλος της επιστημονικής ομάδας του Inlcude, θέλουμε να αναδείξουμε την ανθρωπιστική προσφορά του πλοιάρχου Νorito και να δημιουργήσουμε ένα κίνητρο, έναν πόλο έλξης ιστορικής μνήμης για να επισκεφθούν Ιάπωνες τη Θεσσαλονίκη, ένα από τα λιμάνια που ταξίδεψε το πλοίο.

Η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη της μνήμης, κουβαλά στο γονιδίωμά της την απώλεια, την προσφυγιά, αλλά και την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Άλλωστε, η Θεσσαλονίκη, από το 1917 ακόμη είχε δεχθεί Ιάπωνες επισκέπτες, τους αξιωματικούς και ναύτες του “Ιαπωνικού Στόλου της Μεσογείου” που συνόδευαν νηοπομπές από την Αίγυπτο προς τη Θεσσαλονίκη, όπως αναφέρει και στη μελέτη του με τίτλο “Η Αγγλο-Ιαπωνική ναυτική συνεργασία – 1914-1918” ο καθηγητής Τίμοθυ Σάξτον στο Κολλέγιο Ναυτικού Πολέμου του Αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού.

Στις 13 Σεπτεμβρίου 1922, η Σμύρνη καίγεται από άκρη σε άκρη

*O Ζάχος Σαμολαδάς γεννήθηκε το 1967 στη Θεσσαλονίκη όπου και ζει μέχρι σήμερα. Σπούδασε Σκηνοθεσία στη Σχολή Χατζίκου και Experimental Animation στο California Institute of the Arts στο Los Angeles, με μέντορα τον διακεκριμένο δημιουργό κινουμένων σχεδίων. Jules Engel. Η πρώτη του εμφάνιση ως animator έγινε μέσα από τις εκπομπές του Νίκου Πιλάβιου στην ΕΡΤ το 1984, με ταινίες κινουμένων σχεδίων τις οποίες σχεδίαζε και σκηνοθετούσε.

Έχει σκηνοθετήσει μεγάλου μήκους και μικρού μήκους ταινίες μυθοπλασίας, animation και ταινίες τεκμηρίωσης. Από το 2013 είναι εκτελεστής παραγωγός στις συμπαραγωγές της Δημοτικής Τηλεόρασης Θεσσαλονίκης με τηλεοπτικούς σταθμούς της Νότιας Κορέας.

H μικρού μήκους ταινία animation που δημιούργησε το 1997 με τίτλο “Γένεσις” είναι η πρώτη ελληνική ταινία animation με διάρκεια μεγαλύτερη των 20′. Το 2018 ολοκλήρωσε την μικρού μήκους ταινία τεκμηρίωσης με τίτλο “Tokei Maru”. Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών και αναπληρωτής τεχνικός διευθυντής της Δημοτικής Εταιρείας Πληροφόρησης Θεάματος και Επικοινωνίας του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Φιλμογραφία (επιλεγμένη)

Μικρού μήκους

1984 – Του νεκρού αδελφού, μικρού μήκους animation

1987 – METAL STORY II – μικρού μήκους animation

1997 – ΓΕΝΕΣΙΣ – μικρού μήκους animation

1997 – ΤΟ ΠΡΑΓΜΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΕΙΝΑΙ – Μυθοπλασίας

1998 – ΚΕΦΑΛΑΙΟ VI– μικρού μήκους animation

2016 – NENIKHKAMEN – μικρού μήκους animation

2018 – TOKEI MARU – μικρού μήκους animation

2020 – ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ μικρού μήκους animation

Ταινίες τεκμηρίωσης

2006 – Μια ζωή στην Ιστορία: Άρης Πουλιανός

2007 – Η εποχή της φωτιάς

2009 – Ο πίθηκος που έπεσε από τον ουρανό

*Για περισσότερες πληροφορίες και οπτικό υλικό zachossamoladas@gmail.com

**Link ταινίας animation https://vimeo.com/394466923