28 Οκτωβρίου 1940. Ημέρα μνήμης και εθνικής υπερηφάνειας.
Η Επέτειος του «ΟΧΙ» θυμίζει την άρνηση των Ελλήνων στις ιταλικές αξιώσεις. Είναι η ημέρα της επίδοσης του ιταλικού τελεσιγράφου και της άρνησης του Ιωάννη Μεταξά, με αποτέλεσμα την «είσοδο» της χώρας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου.
Ο εφιάλτης του πολέμου άρχισε όταν τις πρώτες πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου του 1940 ο Ιταλός Πρέσβης στην Αθήνα, Εμανουέλε Γκράτσι επέδωσε ιδιόχειρα στον Ιωάννη Μεταξά, στην οικία του στην Κηφισιά, τελεσίγραφο.
Απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση του ιταλικού στρατού από την Ελληνοαλβανική μεθόριο, προκειμένου στη συνέχεια να καταλάβει κάποια στρατηγικά σημεία του Ελληνικού Βασιλείου, (λιμένες, αεροδρόμια κλπ), για τις ανάγκες ανεφοδιασμού και άλλων διευκολύνσεών του για τη μετέπειτα προώθησή του στην Αφρική.
Η απάντηση ήταν «ΟΧΙ» και έτσι ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις άρχισαν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις εισβολής στην Ελλάδα μέσω των Ελληνοαλβανικών συνόρων.
Έτσι, η 28η Οκτωβρίου 1940 αποτέλεσε ημέρα-σταθμό για την ιστορία όχι μόνο της χώρας αλλά και των Ενόπλων της Δυνάμεων.
Ο Ελληνικός Στρατός για πρώτη φορά κλήθηκε να αντιμετωπίσει στρατό μεγάλης ευρωπαϊκής δύναμης εφοδιασμένο με σύγχρονο εξοπλισμό, ιδιαίτερα με άρματα μάχης και ισχυρή αεροπορία, εναντίον των οποίων διέθετε περιορισμένα αμυντικά μέσα. Ήταν, όμως, και ο πρώτος που είχε την τόλμη να αντιμετωπίσει τις αήττητες μέχρι τότε δυνάμεις του Άξονα, αναφέρει το Γενικό Επιτελείο Στρατού σε αφιέρωμά του για την 28η Οκτωβρίου (army.gr/el/afieroma-stin-28i-oktovrioy-1940-0).
Όπως ανέφερε στο διάγγελμά του προς τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας ο Έλληνας πρωθυπουργός, στο τέλος της πρώτης ημέρας του πολέμου:
«Ὁλόκληρος ὁ πολιτισμένος κόσμος ἀτένίζει πρὸς σᾶς […] Ἐμπρός, στρατῶται τῆς Ἑλλάδος, μὲ τὸ ἴδιον πάντοτε θάρρος, μὲ τὴν ἰδίαν καὶ ἀδάμαστον θέλησιν συντρίψατε τὸν ἐχθρόν, ὁ ὁποῖος ἐτόλμησε νὰ θίξῃ τὴν τιμὴν τῆς χώρας μας. Ἡ νίκη εἶναι μαζί σας, ἡ δόξα σᾶς περιμένει».
Πράγματι, αμέσως όλος ο ελεύθερος κόσμος εξέφρασε τον θαυμασμό του για τη θαρραλέα απόφαση της Ελλάδας και το παράδειγμά της εκθειάστηκε σε τηλεγραφήματα αρχηγών κρατών, σε ενθουσιώδη άρθρα ξένων εφημερίδων και σε πύρινους λόγους ηγετών, οι οποίοι διαβεβαίωναν για τη συμπαράστασή τους στον άνισο αγώνα της χώρας.
Η βρετανική κυβέρνηση, το μεσημέρι της 28ης Οκτωβρίου, εξέδωσε ημιεπίσημο ανακοινωθέν, στο οποίο τόνιζε ότι η υπόθεση παροχής βοήθειας προς την Ελλάδα αποτελούσε υποχρέωσή της, σύμφωνα με τις δεσμεύσεις της που ανάγονταν στον Απρίλιο του 1939.
Η άρνηση της Ελλάδας να υποκύψει στην ιταλική πρόκληση μετουσιώθηκε στον θρύλο του «ΌΧΙ», που εδραιώθηκε στην εθνική συνείδηση από τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου και αποτέλεσε το σήμα κατατεθέν της ημέρας.
Η Επέτειος του «ΟΧΙ» εορτάστηκε ουσιαστικά για πρώτη φορά μόλις τον επόμενο χρόνο, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, με τη μορφή διαδήλωσης φοιτητών και λαού στην Αθήνα, Στο κεντρικό κτίριο και στον προαύλιο χώρο του Πανεπιστημίου Αθηνών, αποτελώντας και την πρώτη οργανωμένη εκδήλωση αντίστασης.
Καθιερώθηκε, με τον τρόπο αυτό, ως ημέρα μνήμης στη συνείδηση του λαού, ο οποίος αντέδρασε με ανάλογες εκδηλώσεις και τις επόμενες χρονιές.
Στη δεύτερη επέτειο (28/10/1942), ο εορτασμός έγινε στην Πλατεία Συντάγματος με πρωτοβουλία των οργανώσεων ΕΠΟΝ και ΠΕΑΝ.
Εκδηλώσεις και διαδηλώσεις εκείνη την ημέρα έγιναν και σε άλλες πόλεις. Στον Πειραιά πραγματοποιήθηκαν συγκεντρώσεις, ανέβαινε κάποιος σε μια καρέκλα, έβγαζε ένα σύντομο λόγο, και κατόπιν διαλύονταν, για να αποφύγουν επέμβαση των καραμπινιέρων. Επίσημα η Επέτειος γιορτάστηκε για πρώτη φορά στις 28 Οκτωβρίου 1944 με παρέλαση ενώπιον του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου.
Στις 24 Οκτωβρίου 1944, αμέσως μετά την απελευθέρωση της Αθήνας, η 28η Οκτωβρίου καθιερώθηκε ως «ημέρα εθνικού εορτασμού» με ένα από τα πρώτα βασιλικά διατάγματα που εκδόθηκαν από τη μεταπολεμική κυβέρνηση.
Γιορτάστηκε για πρώτη φορά στις 28 Οκτωβρίου 1944 με παρέλαση ενώπιον του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου.
Η Εκκλησία της Ελλάδος αποφάσισε, το 1952, η γιορτή της Αγίας Σκέπης από την 1η Οκτωβρίου να μεταφερθεί στις 28 Οκτωβρίου, με το αιτιολογικό ότι η Παναγία βοήθησε τον Ελληνικό Στρατό στον πόλεμο της Αλβανίας.
Κάθε χρόνο αυτή τη μέρα γίνεται στη Θεσσαλονίκη, η επίσημη εορτή με κάθε λαμπρότητα, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας και άλλων επισήμων, με μεγάλη στρατιωτική παρέλαση, η οποία συμπίπτει με τον εορτασμό της απελευθέρωσης της πόλης κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο και τη μνήμη του πολιούχου της Αγίου Δημητρίου στις 26 Οκτωβρίου. Στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις γίνονται μαθητικές παρελάσεις, με την ελληνική σημαία να δεσπόζει σε δημόσια και ιδιωτικά κτίρια.
