«Η γλώσσα είναι το όργανο με το οποίο αναπαράγεται η ιδεολογία και, ως εκ τούτου, παίζει σημαντικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο κατανέμεται η ισχύς μέσα στην κοινωνία» αναφέρει ο γλωσσολόγος και θεμελιωτής της μεθόδου της κριτικής ανάλυσης του λόγου στον τομέα της γλωσσολογίας, Norman Fairclough στην μελέτη του, «Language and Power», μελέτη σταθμό για το διεπιστημονικό χώρο της κοινωνιογλωσσολογίας.
Το παραπάνω πόρισμα του Fairclough είναι και η θεωρητική βάση στην οποία η ομογενής γλωσσολόγος, και υπεύθυνη του προγράμματος Ελληνικών Σπουδών του πανεπιστημίου New South Wales University, δρ. Ευφροσύνη Δεληγιάννη, θα αναλύσει και θα παρουσιάσει την επόμενη Πέμπτη σε διάλεξή της που φέρει τον τίτλο «Η ρατσιστική ομιλία στον Ελληνικό Δημόσιο Λόγο: Η διαιώνιση μίας ρατσιστικής ιδεολογίας» μία κριτική θεώρηση των «φραστικών εργαλείων» που χρησιμοποιεί η Χρυσή Αυγή για να προάγει το ρατσισμό στην ελληνική κοινωνία. Και ενώ ο λόγος της Χ. Αυγής είναι, λίγο έως πολύ, γνωστός για τα ρατσιστικά μηνύματα που μεταφέρει εκείνο που δεν είναι ευρύτερα γνωστό και θα αποδείξει η ομογενής γλωσσολόγος είναι το θλιβερό γεγονός ότι αυτόν τον ίδιο λόγο έχουν πλέον υιοθετήσει και αναπαράγουν όλοι οι πολιτικο-ιδεολογικοί χώροι στη γενέτειρα.
ΕΜΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ: ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ
Όλα ξεκίνησαν πριν από ενάμισι περίπου χρόνο όταν η ομογενής γλωσσολόγος, δρ. Ευφροσύνη Δεληγιάννη άρχισε να αντιλαμβάνεται, παρακολουθώντας τα ελληνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης ότι ο λόγος γινόταν όλο και περισσότερο ρατσιστικός. Τότε αποφάσισε να δει κατά πόσο αυτό μπορεί να τεκμηριωθεί επιστημονικά.
«Ήθελα να εξετάσω κατά πόσο η γλώσσα μας θεωρεί πλέον τα ρατσιστικά σχόλια κάτι το τετριμμένο αλλά και το κατά πόσο αυτό επηρεάζει την ιδεολογία μας. Γιατί συνήθως η σχέση μεταξύ λόγου και κοινωνικών δομών είναι αμφίδρομη. Ήθελα να δω κατά πόσο ισχύει αυτό και πώς μπορώ να το αποδείξω με την ανάλυση των συγκεκριμένων δεδομένων» αναφέρει στο «Νέο Κόσμο».
Ως αφετηρία της χρησιμοποίησε την ιστοσελίδα της Χρυσής Αυγής αλλά και άλλες εκφάνσεις της μιντιακής παρουσίας του κόμματος όπως blogs και ομιλίες βουλευτών και μελών της ως δείγματα του προφορικού λόγου του κόμματος.
«Επέλεξα τη Χρυσή Αυγή γιατί εκεί υπάρχει μεγάλη ένταση στη ρατσιστική ομιλία. Ήθελα να δω αυτό που εκφράζει μία ακροδεξιά και εξτρεμιστική ιδεολογία από τη μία πλευρά, το αντίστοιχο όσον αφορά την αριστερά, και αυτό που αντιπροσωπεύει το μέσο χώρο» προσθέτει.
Δεν ήταν όμως η κριτική ανάλυση του δημόσιου λόγου της Χ. Αυγής που την συντάραξε αλλά η συσχέτιση αυτού του δημοσίου λόγου του εξτρεμιστικού ακροδεξιού κόμματος με αυτόν άλλων πολιτικών δυνάμεων ακόμα και αυτού της αριστεράς.
«Υπάρχουν πολλά κοινά και δεν θα επεκταθώ πολύ αυτή τη στιγμή, θα αρκεστώ στο να δώσω ένα δύο παραδείγματα. Καταρχήν οι στρατηγικές που χρησιμοποιούν όλοι οι πολιτικο-ιδεολογικοί χώροι. Θα σταματήσω σε μία εξ αυτών, την επιχειρηματολογία και τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται. Το πώς δηλαδή χρησιμοποιούν την επιχειρηματολογία για να αποπροσανατολίσουν, καθώς υιοθετούν μία συγκεκριμένη οπτική γωνία από την οποία αναλύουν ένα θέμα, με στόχο να παγιδεύσουν τον ακροατή ή τον αναγνώστη για να δει τα πράγματα από αυτή τη συγκεκριμένη δική τους οπτική γωνία. Για παράδειγμα σε κάποια δημοσιογραφικά άρθρα βλέπουμε παρά πολύ συχνά τη χρήση της αντωνυμίας ‘εμείς’. ‘Εμείς οι οποίοι πιστεύουμε στη δημοκρατία’ ή ‘εμείς που πρεσβεύουμε αυτή τη θέση’. Αυτό σημαίνει ότι ο συγγραφέας προσπαθεί να ταυτιστεί με τον αναγνώστη και να τον πάρει με το μέρος του. Αυτό υποδηλώνει αυτόματα και την ύπαρξη του ‘άλλου’ γεγονός που επίσης αυτόματα δημιουργεί και αυτό που λέμε διαχωρισμό ή διαφοροποίηση μεταξύ των κοινωνικών ομάδων».
H θεωρία του Fairclough για την ύπαρξη και συμμετοχή δύο υποκειμένων στο συνεχή λόγο (discourse) που είτε ηθελημένα είτε άθελά τους γίνονται ενεργά μέλη σε αυτήν την προσπάθεια δόμησης μίας κοινωνικής πραγματικότητας μέσα από το δημόσιο λόγο έρχεται να βρει πρακτική εφαρμογή στη σημερινή και με έντονα ρατσιστικά στοιχεία ελληνική κοινωνία. «Τα χαρακτηριστικά τα οποία συνθέτουν ‘εμάς’, δηλαδή τα μέλη της ομάδας είναι κοινά, ομοιογενή και εμείς πρεσβεύουμε το κανονικό και το σωστό. Αυτό μας διαφοροποιεί από οτιδήποτε ξεφεύγει, οτιδήποτε παρεκκλίνει απ’ αυτό που εμείς θεωρούμε κανονικό. Δηλαδή στην περίπτωση της Χ. Αυγής αυτά τα δύο υποκείμενα που δομεί ο λόγος της είναι το ‘εμείς’ που αναφέρεται σε ‘εμάς που αγαπάμε την πατρίδα και είμαστε Έλληνες’ ενώ το ‘άλλο’ ή οι… ‘άλλοι’ είναι οι ξένοι, οι μετανάστες. Στην περίπτωση μίας άλλης ιδεολογικής παράταξης, για παράδειγμα της Νέας Δημοκρατίας το ‘εμείς’, αναφέρεται στους καλούς πολίτες και το οι… ‘άλλοι’ στην αντιπολίτευση, στους χρυσαυγίτες, στους αντιπάλους μας. Το θέμα είναι ότι κάποιες φορές, στην περίπτωση της κυβέρνησης κυρίως, υπάρχει η τάση να υιοθετεί τα συνθήματα της Χ. Αυγής και αυτή είναι η μεγάλη παγίδα. Δηλαδή το γεγονός ότι βάζει τα ίδια συνθήματα σε ένα άλλο εννοιολογικό πλαίσιο, τα προσεταιρίζεται και στη συνέχεια αυτά τα συνθήματα θεωρούνται πλέον κοινός τόπος και κοινά αποδεκτά από την κοινωνία».
ΓΛΩΣΣΑ, ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ
Η ομογενής ακαδημαϊκός δεν θεωρεί ότι η ελληνική ή άλλη γλώσσα του πλανήτη μας έχει εκ προοιμίου την προδιάθεση για δόμηση ρατσιστικών μηνυμάτων. Δεν έχει όμως και την ίδια άποψη για την εκκλησία, έναν άλλο ιδιαίτερα ισχυρό θεσμό στο ελληνικό κοινωνικό γίγνεσθαι.
«Νομίζω ότι η γλώσσα είναι όντως ουδέτερη οντότητα, ο λόγος είναι αυτός που παράγει ιδεολογικό έργο και το θέμα είναι ότι αυτή η ιδεολογική φόρτιση του λόγου στη συνέχεια επηρεάζει την κοινωνία και τον πολιτισμό. Η γλώσσα μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο αναπαραγωγής ρατσιστικών μηνυμάτων αλλά και ως μέσο που προωθεί την κοινωνική συνοχή. Εάν έχουμε υπόψη μας ότι είναι ιδεολογικά φορτισμένη τότε αντιλαμβανόμαστε και το ρατσισμό που βγαίνει μέσα απ’ αυτό το λόγο. Αν θέλουμε με άλλα λόγια να λεγόμαστε υπεύθυνοι πολίτες τότε πρέπει να εξετάζουμε προσεκτικά, όχι μόνο την παραγωγή του λόγου αλλά και την πρόθεση, το πώς δηλαδή δεχόμαστε μία είδηση, πώς την αξιολογούμε και πώς την αναπαράγουμε».
Και ενώ η γλώσσα είναι ουδέτερη η εκκλησία στην Ελλάδα έχει και αυτή το μέρισμα της ευθύνης για την έξαρση του ρατσισμού στην κοινωνία, έξαρση που δυστυχώς έκανε το γύρο του κόσμου και πάλι πριν από λίγες μέρες. Ήταν την περασμένη Τετάρτη έξω από το κτίριο τη Βουλής που οπαδοί της Χρυσής Αυγής με μαύρες μπλούζες, παραταγμένοι στρατιωτικά στο Σύνταγμα, απέδωσαν μία «εγκάρδια» μετάφραση στα ελληνικά του ύμνου των SS, «Horst Wessel», ενώ ο αρχηγός τους, Νίκος Μιχαλολιάκος, με επιθετική διάθεση, χαιρετούσε ναζιστικά εντός του ελληνικού Κοινοβουλίου, βρίζοντας τον πρόεδρο της Βουλής.
«Δυστυχώς η εκκλησία παίζει ρόλο σ’ αυτή τη συντήρηση του ρατσιστικού λόγου γιατί αντιπροσωπεύει και αυτή το βαθύ κράτος όπως είναι ο στρατός και η αστυνομία. Μιλάμε βέβαια για μία συγκεκριμένη μερίδα και όχι για το σύνολο. Απλά το θέμα είναι ότι υπάρχει αυτό το μικρόβιο της ξενοφοβίας και του ρατσισμού και μέσα στην εκκλησία. Και το βλέπουμε βεβαίως και στο στρατό. Δεν είναι τυχαίο το φαινόμενο ότι υπάρχουν απόστρατοι που ήταν υποψήφιοι της Χ. Αυγής» προσθέτει η Δρ. Δεληγιάννη.
ΕΠΩΑΖΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΥΓΑ ΤΟΥ ΦΙΔΙΟΥ; ΡΑΤΣΙΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ Η ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
«Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός και κάθε αντικοινωνικό και αντιανθρώπινο φαινόμενο συμπεριφοράς δεν προέρχεται από ιδεολογία, δεν περιέχει ιδεολογία, δεν συνθέτει ιδεολογία. Είναι η μεγεθυμένη έκφραση-εκδήλωση του κτήνους που περιέχουμε μέσα μας… Η μόνη αντιβίωση για την καταπολέμηση του κτήνους που περιέχουμε είναι η Παιδεία» έγραφε ο μεγάλος Μάνος Χατζηδάκις το 1993. Και ενώ η σημερινή κοινωνικοοικονομική θέση στην οποία έχει περιέλθει η Ελλάδα θεωρείται ως συνεργός στην εκδήλωση ακραίων ρατσιστικών φαινομένων, το ερώτημα είναι αν η σημερινή ρατσιστική ομιλία που μεταβάλλεται μέρα με τη μέρα σε κοινά αποδεκτό τόπο στην ουσία «επωάζει» τα… «αυγά του φιδιού» της αυριανής ελληνικής κοινωνίας και την οδηγεί σε σκοτεινά μονοπάτια…
Πώς αλήθεια τα ΜΜΕ και η γλώσσα η οποία εμπεριέχει αυτά τα ρατσιστικά μηνύματα διαβρώνει την καλλιέργεια μίας πιο δίκαιης κοινωνικής συνείδησης στους νέους της Ελλάδας;
«Πιστεύω ότι όλα ξεκινούν από την Παιδεία. Από τη στιγμή που δεν υπάρχει κάποια προσπάθεια να προωθηθεί κατά κάποιο τρόπο η κριτική και αναλυτική σκέψη τότε κατ’ επέκταση ο νέος δέχεται άκριτα οτιδήποτε ακούει στην τηλεόραση ή διαβάζει. Αν και δεν θέλω να υποτιμήσω την προσπάθεια που γίνεται και μέσα από την οικογένεια αλλά και σε προσωπικό επίπεδο από τους ίδιους τους νέους, αλλά το θέμα είναι ότι δυστυχώς η ελληνική Παιδεία περισσότερο αποπροσανατολίζει, παρά κατευθύνει. Και επιστρέφοντας πάλι στην περίπτωση της Χ. Αυγής, για τους νέους η Χ. Αυγή αντιπροσωπεύει μία αντισυστημική φωνή, που αντιτάσσεται. Οπότε, είναι η μόνη αντισυστημική δύναμη και οι νέοι αποφασίζουν να τη στηρίξουν και να την ενισχύσουν και δυστυχώς με πολλούς νέους που έχω μιλήσει διαπιστώνω ότι αυτό είναι το σημείο στο οποίο δίνουν την περισσότερη έμφαση. Αγνοούν βέβαια ότι στην ουσία η Χ. Αυγή στηρίζει την τάξη πραγμάτων και το σύστημα».
Και τελικά οι νέοι αποδεικνύονται πιο ευάλωτοι στο να υιοθετήσουν την ιδεολογία;
«Δεν θέλω να το πιστέψω αλλά υπάρχουν πολλά δείγματα ότι αυτό ισχύει. Θα ήθελα να είμαι πιο αισιόδοξη αλλά δεν μπορώ να πω κάτι τέτοιο αυτή τη στιγμή» καταλήγει η δρ. Δεληγιάννη.
Τα μηνύματα της ομογενούς ακαδημαϊκού έστω και αν δεν είναι ρατσιστικά δεν είναι καθόλου θετικά. Αξίζει να αναφέρουμε ότι η ίδια διαπιστώνει ότι ο πνευματικός κόσμος της Ελλάδας «κλείνει τα μάτια του και τα αυτιά του» καθώς διαπιστώνει ότι παρόμοιες προσπάθειες αναλυτικής θεώρησης του φαινομένου που έχει δηλητηριάσει τη σημερινή ελληνική κοινωνία είναι ανύπαρκτες. Αξιοσημείωτο και αξιέπαινο το γεγονός ότι για μία ακόμα φορά είναι η φωνή μίας ομογενούς ακαδημαϊκού που πρωτοστατεί και ευελπιστεί να ρίξει λίγο φως στο σκοτεινό σημερινό ελληνικό κοινωνικό γίγνεσθαι καθώς και το ότι σύντομα αναμένεται να δημοσιεύσει τη μελέτη της.
Έως τότε και για όσους θέλουν να πάρουν μία πρώτη γεύση αυτής της φοβερά ενδιαφέρουσας ανάλυσης δεν έχουν παρά να προσέλθουν την επόμενη Πέμπτη, 19 Ιουνίου, στις 7.00 στο κτίριο της Φιλανθρωπικής Αδελφότητας Ιθακησίων στο 329 Elizabeth Street, στη Μελβούρνη. Η διάλεξη θα δοθεί στην αγγλική γλώσσα.