To αλουμίνιο, αν και είναι από τα μεγαλύτερα σε αφθονία μέταλλα, αποτελώντας το 8% του στερεού φλοιού της Γης, ανακαλύφθηκε και απομονώθηκε στη στοιχειακή μορφή του εδώ και λιγότερο από 200 χρόνια, ενώ η χρήση του «απογειώθηκε» μόνο στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Η χαμηλή του πυκνότητα, η ικανότητά του να σχηματίζει ισχυρά κράματα και η αντοχή του στη διάβρωση το έχουν αναδείξει σε ένα από τα πιο ευπροσάρμοστα και ευρέως χρησιμοποιούμενα μέταλλα σήμερα. Το ίδιο το μέταλλο απαντάται στη φύση, κυρίως, ως οξείδιο, την αλουμίνα (οξείδιο του αργιλίου, Al2O3). Τα κοιτάσματα αλουμίνας που μπορούν να αξιοποιηθούν εμπορικά βρίσκονται κυρίως στα μεταλλεύματα του βωξίτη. Τέτοια κοιτάσματα βωξίτη υπάρχουν σε πολλές χώρες γύρω από τις τροπικές και υποτροπικές ζώνες. Η Ελλάδα διαθέτει μερικά από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα στην Ευρώπη, ενώ η Αυστραλία έχει τη μεγαλύτερη παραγωγή βωξίτη στον κόσμο, με μεγάλη διαφορά. Άλλες χώρες με σημαντική παραγωγή είναι διάφορα κράτη της Καραϊβικής, η Βραζιλία, η Ινδία και η Κίνα.
Η ιστορία της βιομηχανίας του αλουμινίου στις αρχές του 20ού αιώνα είναι, ουσιαστικά, η ιστορία των πολυεθνικών που προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν αποθέματα βωξίτη για τα εργοστάσιά τους παραγωγής αλουμίνας. Τα τότε γνωστά κοιτάσματα βρίσκονταν σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές του κόσμου, συχνά αποικιοκρατούμενες περιοχές. Το πρώτο στάδιο στη διαδικασία για την παραγωγή αλουμινίου, όπου ο βωξίτης μετατρέπεται σε αλουμίνα -αν και ενέχει υψηλή κατανάλωση ενέργειας και παραγωγή αποβλήτων-, είναι σχετικά απλό, ειδικά όταν το μετάλλευμα του βωξίτη που χρησιμοποιείται είναι διαλυτό σε καυστική σόδα.
Η δεύτερη φάση, η φάση της τήξης, όπου η αλουμίνα μετατρέπεται σε αλουμίνιο, απαιτεί τεράστιες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς ο ισχυρός πολικός δεσμός αλουμινίου-οξυγόνου είναι πολύ δύσκολο να διασπαστεί. Για να πάρετε μια ιδέα για την ποσότητα της ηλεκτρικής ενέργειας που απαιτείται, κατά καιρούς το μεταλλουργείο αλουμινίου του Πόρτλαντ καταναλώνει το 10% της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας της Βικτώριας.
Σε τέτοιες πολυσταδιακές μεταλλουργικές διεργασίες, συχνά ο πειρασμός για τους παραγωγούς είναι να επεκταθούν με κάθετη ενσωμάτωση συμμετέχοντας σε όλα τα στάδια της διαδικασίας παραγωγής, καθώς κάθε στάδιο προσθέτει αξία στην παραγωγή. Οι εταιρείες θα προτιμούσαν να εξάγουν έναν τόνο προϊόντων αλουμινίου παρά έναν τόνο βωξίτη και έτσι να έχουν περισσότερα έσοδα. Και πού μπορεί κανείς να τοποθετήσει ένα χυτήριο αλουμινίου; Προφανώς, όπου μπορεί να αποκτήσει πρόσβαση σε φθηνή ηλεκτρική ενέργεια. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το Ντουμπάι και το Μπαχρέιν έχουν μεγάλα εργοστάσια παραγωγής αλουμινίου, καθώς έχουν πρόσβαση σε φθηνές μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από φυσικό αέριο. Άλλες πάλι χώρες, όπως η Νορβηγία και ο Καναδάς, έχουν φθηνή υδροηλεκτρική ενέργεια.
Η Ελλάδα είναι μία από τις λίγες χώρες που μπορεί να καυχιέται για μια καθετοποιημένη βιομηχανία αλουμινίου, όπου τα διάφορα στάδια επεξεργασίας βρίσκονται όλα σε κοντινή απόσταση, Βοιωτία, Κεντρική Ελλάδα. Στην πραγματικότητα, ο βωξίτης ανακαλύφθηκε στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1920 και από την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η Ελλάδα αναδείχθηκε σε σημαντικό παραγωγό βωξίτη και εξαγωγέα. Ο πόλεμος είχε ρημάξει την ελληνική οικονομία και η διαδικασία αποκατάστασής της είχε καθυστερήσει λόγω του Εμφυλίου Πολέμου που ακολούθησε αμέσως μετά.
Εν τω μεταξύ, το αλουμίνιο έγινε γνωστό ως το «θαυματουργό μέταλλο» του 20ού αιώνα, που συστηματοποίησε τον εκσυγχρονισμό και θεωρήθηκε ως στρατηγικός πόρος τόσο για την πολιτική όσο και για τη στρατιωτική βιομηχανία. Τα ελληνικά πολιτικά κόμματα όλων των τάσεων συμφωνούσαν ότι η Ελλάδα έπρεπε να εκμεταλλευτεί τον ορυκτό της πλούτο. Η προσδοκία ήταν ότι μια πλήρως ανεπτυγμένη βιομηχανία αλουμινίου θα αποτελούσε την αιχμή του δόρατος για τη δημιουργία μιας βιομηχανικής βάσης που θα γεννούσε ευκαιρίες και θα αποτελούσε το εφαλτήριο για ανάπτυξη και δραστηριότητες προστιθέμενης αξίας σε άλλους τομείς της οικονομίας. Η διαφοροποίηση αυτή θα μπορούσε, επίσης, να ανεβάσει το βιοτικό επίπεδο της Ελλάδας και να μειώσει την εξάρτησή της από τη γεωργία.
Το 1960 η τότε κυβέρνηση Καραμανλή υπέγραψε σύμβαση με τη γαλλική εταιρία Pechiney για την κατασκευή ενός ολοκληρωμένου εργοστασιακού συγκροτήματος παραγωγής αλουμινίου. Σε τέτοιες περιπτώσεις, μια ξένη εταιρεία έχει ένα δυσανάλογο πλεονέκτημα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Έχει τις διεθνείς διασυνδέσεις, την τεχνογνωσία, τα κεφάλαια και την πρόσβαση στις εξαγωγικές αγορές. Η Pechiney ήταν σε θέση να αποσπάσει σκανδαλώδεις, κάτω του κόστους, τιμές ηλεκτρικής ενέργειας και έτσι έβαλε την Ελλάδα στο χάρτη ως παραγωγό χώρα αλουμινίου. Το θέμα προκάλεσε τεράστιες πολιτικές διαμάχες τη δεκαετία του 1960. Φαίνεται ότι η κυβέρνηση Καραμανλή ήταν εξαιρετικά πρόθυμη να κάνει υπερβολικά γενναιόδωρες παραχωρήσεις για να κατευνάσει το ευρωπαϊκό κεφάλαιο, καθώς προσέβλεπε στην ενδεχόμενη ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ. Η Ελλάδα σύναψε συμφωνία σύνδεσης με την ΕΟΚ το Νοέμβριο του 1962. Το εργοστάσιο άρχισε να λειτουργεί το 1966 και έκτοτε σχεδόν κάθε κυβέρνηση, με εξαίρεση αυτή της στρατιωτικής χούντας, ήρθε σε σύγκρουση με την Pechiney, στην προσπάθεια επαναδιαπραγμάτευσης των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας.
Στην πάροδο του χρόνου το Αλουμίνιο της Ελλάδος (Aluminium de Grèce – Αλουμίνιο της Ελλάδος), θυγατρική εταιρεία ελεγχόμενη από την Pechiney, αύξησε την παραγωγική της ικανότητα, απασχόλησε περίπου 2000 άτομα και τα προϊόντα της αποτέλεσαν σημαντικό μέρος των ελληνικών βιομηχανικών εξαγωγών.
Ωστόσο, η πολυαναμενόμενη βιομηχανική απογείωση της ελληνικής οικονομίας δεν πραγματοποιήθηκε. Στην αρχή της νέας χιλιετίας έγιναν σημαντικές συγχωνεύσεις που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ των παγκόσμιων εταιρειών αλουμινίου. Η Alcoa αγόρασε πολλούς από τους μικρότερους ανταγωνιστές της και στο τέλος η Pechiney έγινε λεία της Alcan, του ομίλου αλουμινίου με έδρα τον Καναδά. Η Alcan τότε άρχισε τη διάθεση των μη βασικών περιουσιακών της στοιχείων και το Αλουμίνιο της Ελλάδος εξαγοράστηκε από τον Όμιλο Μυτιληναίου, μια από τις κορυφαίες βιομηχανικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα.
Από τότε, ο Μυτιληναίος δίνει συνεχείς μάχες επαναδιαπραγμάτευσης και αντιδικίας με τη ΔΕΗ (Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού) πάνω στην τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας. Παρά τα προβλήματα που προκαλούν οι διακυμάνσεις των παγκόσμιων τιμών του αλουμινίου και η αύξηση των αποθεμάτων, το Αλουμίνιο της Ελλάδος συνεχίζει να παραμένει μια βιώσιμη εταιρεία σε μια βιομηχανία που δεν είναι για λιπόψυχους.
*Ο Δρ Νίκος Ντάλλας θα δώσει διάλεξη με θέμα «Η Ελληνική Βιομηχανία Βωξίτη-Αλουμινίου» την Πέμπτη, 11 Σεπτεμβρίου, 7:00μμ, στην αίθουσα του Φιλανθρωπικού Συνδέσμου Ιθακησίων, 2ος όροφος, 329 Elizabeth Street, στο κέντρο της Μελβούρνης, στο πλαίσιο της σειράς σεμιναρίων της Ελληνικής Κοινότητας Μελβούρνης (ΕΟΚΜΒ).
