ΠΡΟΧΘΕΣ, Πέμπτη βράδυ, είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω στο Ελληνικό Κέντρο μια αρκετά ενδιαφέρουσα διάλεξη του καθηγητή κ. Μιχάλη Μπακογιάννη (από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), με θέμα τον ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο μέσα από τα… μάτια της ελληνικής πεζογραφίας, από το 1950 και μέχρι τις ημέρες μας.
Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ, ο οποίος ήταν στην πόλη μας ως προσκεκλημένος από το Πρόγραμμα Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου La Trobe, κατάφερε μέσα στα στενά χρονικά όρια να δώσει το βασικό περίγραμμα του θέματός του, μπροστά στο ομολογουμένως λίγο κοινό στην αίθουσα της Ελληνικής Κοινότητας.
ΕΝΑ θέμα που πλέον συζητείται αρκετά τα τελευταία χρόνια στους ακαδημαϊκούς αλλά και φιλολογικούς και λογοτεχνικούς κύκλους στην Ελλάδα, «πιάνοντάς» το από μηδενική βάση και εξετάζοντάς το όχι με βάση πολιτικές και ιδεολογικές πεποιθήσεις.
Ο ΟΜΙΛΗΤΗΣ αναφέρθηκε σε συγκεκριμένες μορφές της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας όπως τους Ρένο Αποστολίδη, Άρη Αλεξάνδρου και Νίκο Εγγονόπουλο, τα έργα των οποίων συνετάραξαν και δόνησαν τα ειωθότα σχετικά με τον Εμφύλιο, αλλά και τους Γιώργο Σεφέρη, Οδυσσέα Ελύτη, Νίκο Γκατζογιάννη και τους νεότερους Μάρω Δούκα, Μισέλ Φάις και άλλους.
ΗΤΑΝ μια από αυτές τις διαλέξεις από τις οποίες ορμώμενος κάποιος μπορεί να εντρυφήσει στην πεζογραφία, αλλά και στην ποίηση εκείνη η οποία έχει ήδη αναδειχθεί με πρόσημο τα πάθη -και το τραύμα, όπως τόνισε ο ομιλητής- που προκάλεσε ο Εμφύλιος, από τα οποία η χώρα δεν φαίνεται να έχει συνέλθει πλήρως και ίσως συνεχίζει κατά κάποιο τρόπο και με την πρόσφατη οικονομική -και μη- κρίση.
«ΧΟΥΛΙΓΚΑΝΙΣΜΩΝ» -και όχι μόνο- συνέχεια… Ο πρόεδρος της Κροατίας, Ζόραν Μιλάνοβιτς, αναφέρθηκε στους Κροάτες που συνελήφθησαν και προφυλακίστηκαν. «Δεν θα έπρεπε να συμπεριφέρεται έτσι ένα κράτος δικαίου», τόνισε, ασκώντας κριτική στην Ελλάδα. … Αυτοί οι άνθρωποι (σ.σ. οι Κροάτες συλληφθέντες) αντιμετωπίζονται σαν αιχμάλωτοι πολέμου. Αν ήμουν εγώ πρωθυπουργός, θα σκεφτόμουν προσεκτικά τι να κάνω. Η κατάσταση δεν είναι απλή. Αυτό αγγίζει τα όρια του νόμου του πολέμου. (Οι κρατούμενοι) αντιμετωπίζονται σαν αιχμάλωτη στρατιωτική μονάδα».
«ΜΠΟΡΩ μόνο να κάνω εικασίες για τους λόγους για τους οποίους έγινε αυτό τώρα, γιατί έγινε στην Ελλάδα, τι περιμένει η Ελλάδα από την UEFA και γιατί είναι σημαντικό γι’ αυτούς να μεταθέσουν την ευθύνη σε 100 Κροάτες. Πόσοι Έλληνες έχουν συλληφθεί;» αναρωτήθηκε ο κ. Μιλάνοβιτς, λέγοντας ότι οι συλληφθέντες διασκορπίστηκαν σε ελληνικές φυλακές ώστε να ξυλοκοπηθούν και να πέσουν θύματα βιασμού.
«(Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ των ελληνικών Αρχών) δεν έχει καμία σχέση με τη Δημοκρατία και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αν αυτή είναι η ΕυρωπαϊκήΈνωση σήμερα, θα ήταν καλύτερα να μην υπήρχε …»
ΤΙ ΛΕΤΕ κύριε; Και είναι Δημοκρατία η κάθοδος μερικών δεκάδων ακροδεξιών, οι οποίοι εισέρχονται ανενόχλητοι σε μια ξένη χώρα, φτάνουν ανενόχλητοι διανύοντας εκατοντάδες χιλιόμετρα, φτάνουν στην πρωτεύουσα, καταλύουν ξανά ανενόχλητοι σε οικήματα ομοϊδεατών τους, παίρνουν τον ηλεκτρικό και, στη συνέχεια, περπατώντας φτάνουν -επίσης ανενόχλητοι- στη Νέα Φιλαδέλφεια όπου επιτίθενται σε ό,τι κινείται;
ΚΑΙ είναι Δημοκρατία να σκοτώνουν έναν άνθρωπο -νέο ή μεγαλύτερο δεν έχει σημασία- επειδή έχει κάνει το μέγα έγκλημα να είναι οπαδός μιας άλλης ομάδας; Ή είναι Δημοκρατία να προβαίνουν σε καταστροφές, σπέρνοντας τον φόβο σε ανυποψίαστους πολίτες;
ΑΝ αυτό εννοείται Δημοκρατία, ευχαριστούμε, δεν θα πάρουμε, να τη βράσουμε τη… Δημοκρατία σας.
ΠΑΝΤΩΣ, για την οπαδική -και όχι μόνο- βία και με αφορμή τη δολοφονία του Μιχάλη Κατσούρη στη Νέα Φιλαδέλφεια, την άποψή του κατέθεσε και ένας από τους καθ’ όλα σχετικούς, ο προπονητής της Μάντσεστερ Σίτι, Πεπ Γκουαρντιόλα.
ΧΩΡΙΣ μισόλογα ο ίδιος είπε ότι όλα οφείλονται στις παντοειδείς κοινωνικές ανισότητες. Σε ερώτηση για την δολοφονία του Μιχάλη Κατσουρή από Κροάτες χούλιγκαν, ο προπονητής της Μάντσεστερ Σίτι εξήγησε ότι όλα αυτά τα τραγικά γεγονότα προκύπτουν, λόγω των μεγάλων κοινωνικών ανισοτήτων που υπάρχουν.
«ΦΤΑΙΕΙ η κοινωνία, δεν είναι μόνο πρόβλημα του ποδοσφαίρου. Ο ρατσισμός δεν είναι πρόβλημα του ποδοσφαίρου, είναι κοινωνικό. Ο ρατσισμός είναι παντού, η βία είναι παντού. Γιατί; Γιατί η διαφορά του πλούσιου με τον φτωχό είναι πολύ μεγάλη. Δεν υπάρχει η μεσαία τάξη για να ισορροπήσει την κατάσταση. Στον κόσμο οι ανισότητες δημιουργούν προβλήματα. Ο μισός πλανήτης υποφέρει από την πείνα, ο άλλος μισός πεθαίνει λόγω της ανεβασμένης χοληστερίνης».
«ΟΣΑ συνέβησαν στην Ελλάδα, συμβαίνουν και σε άλλες χώρες. Είναι θέμα κουλτούρας, παιδείας. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να αμείβονται καλύτερα, όσοι εργάζονται στον τομέα της υγείας πρέπει να πληρώνονται καλύτερα, αλλά τελικά όσοι είναι στην εξουσία κλέβουν τα πάντα κι έτσι δυσκολεύει η κατάσταση».
ΕΝ ΜΕΣΩ των χαλεπών καιρών που ζούμε, που δημιουργούν ανισότητα σε κάθε επίπεδο, αβεβαιότητα και χαοτικές καταστάσεις, είναι νομίζω θεμιτό και σωστό να συμβουλευόμαστε και κάποιους διανούμενους, συγγραφείς, λογοτέχνες, ποιητές, φιλοσόφους…
ΣΥΝΕΧΙΖΩ, λοιπόν, τις περιδιαβάσεις μου σε ανθρώπους και λεχθέντα (ή γραπτά) μήπως καταφέρουμε και βγάλουμε κάποια άκρη, μήπως μπορέσουμε να βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά.
«ΜΕΤΑΞΥ ετεροδόξων ο διάλογος είναι αδύνατος· μεταξύ ομοϊδεατών, περιττός. …
Όταν προσδοκούμε από τους άλλους να μας “καταλάβουν”, στην ουσία τούς ζητούμε να συμμεριστούν την αυτοκατανόησή μας. Φιλία είναι η (σιωπηρή) συμφωνία ότι η μια πλευρά συμμερίζεται την αυτοκατανόηση της άλλης.
Μια συνομιλία για τη φιλία ή τον έρωτα μπορεί να σημάνει την αρχή ή το τέλος μιας φιλίας ή ενός έρωτα.
Οι αλαζόνες προκαλούν την αντιπάθειά μας επειδή δεν μπορούμε να περιμένουμε απ’ αυτούς επιβεβαίωση της δικής μας φιλαυτίας.
Οι ανόητοι δεν παύουν να μεμψιμοιρούν ότι οι ευφυείς είναι επηρμένοι.
Στις επιτυχίες αισθανόμαστε πάνω από το ανθρώπινο μέτρο, στις αποτυχίες αναλογιζόμαστε την κοινή ανθρώπινη μοίρα.
Η μεγάλη ματαιοδοξία σε αντίθεση προς τη μικρή, που ζει από τις προσόδους του πυρετώδους πάρε-δώσε στο Vanity Fair της καθημερινότητας, είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητη από τον έπαινο και την επιδοκιμασία· γι’ αυτό και φαντάζει σαν μετριοφροσύνη.
Η ευγένεια συνιστά συχνότατα τον πιο επιδέξιο καιροσκοπισμό: μόνο ευγενείς άνθρωποι κατορθώνουν να κρατούν πάντοτε και συγχρόνως όλες τις πόρτες ανοιχτές. …
Οι παρωπίδες προσφέρουν ασφαλή προσανατολισμό.
Επειδή τα όρια των ονείρων είναι ρευστά, γίνονται ρευστά και τα όρια του Πραγματικού: γιατί το Πραγματικό βλέπεται από τη σκοπιά του ονείρου.
Ελπίδα και φόβος παρεμποδίζουν την κατανόηση των ανθρωπίνων πραγμάτων· όμως η ελπίδα ξεπερνιέται πολύ δυσκολότερα από τον φόβο.
Ο άνθρωπος είναι ικανός να πιστέψει οτιδήποτε, προκειμένου να πείσει τον εαυτό του και τους άλλους ότι οι πράξεις του βρίσκονται σε συμφωνία με τις πεποιθήσεις του.
Μας ενδιαφέρει λιγότερο το τι είμαστε από το τι πιστεύουν οι άλλοι για μας. …
Μετά τον θάνατο του Θεού όλα επιτρέπονται, θρηνολογούν ορισμένοι· όσο ζούσε ακόμη ο Θεός, τα είχε επιτρέψει όλα από μόνος του, διαπιστώνουμε εμείς.
Αν ο θάνατος δεν έχει νόημα, τότε δεν έχει ούτε η ζωή: αυτό υπήρξε ανέκαθεν το ισχυρότερο –και δολιότερο– επιχείρημα των επί γης τοποτηρητών του Εκείθεν.
Ο διάβολος είναι εξαίρετος θεολόγος, οι θεολόγοι μέτριοι διάβολοι…
Οι μικροαστοί δεν είναι ποτέ κυνικοί: η πίστη στην ύπαρξη και πρακτικότητα των γενικώς αποδεκτών κανόνων της ηθικής τούς παρέχει ένα αίσθημα πρόσθετης ασφάλειας.
Ο τωρινός κυρίαρχος επικαλείται τη λογική, ο μελλοντικός υμνεί την ελευθερία.
Οι ιδέες είναι η παρηγοριά των αδύναμων και η πρόφαση των ισχυρών.
Η έλλειψη ιστορικής παιδείας είναι η αστείρευτη πηγή έμπνευσης των φιλοσόφων.
Το πρώτο μέλημα του επαγγελματία φιλόσοφου είναι να πείσει τον εαυτό του και τον κόσμο ότι κερδίζει το ψωμί του όχι ως απλός εργαζόμενος, σαν όλους τους άλλους, αλλά ως ευεργέτης της ανθρωπότητας.
Οι θεωρητικές αναμετρήσεις μεταξύ φιλοσόφων γίνονται ειλικρινείς μόνο όταν καταλήγουν σε προσωπικές ύβρεις.
Μια παραβολή των πολιτικών αναλύσεων του Τοκβίλλ και του Χέγκελ δείχνει ότι ο κήρυξ του απολύτου Πνεύματος υπήρξε τελικώς επαρχιώτης. …
Καμμιά αθωότητα δεν είναι αθώα, καμμιά ενοχή δεν είναι ένοχη.
Ανθρώπινο είναι οτιδήποτε πράττουν ή έχουν πράξει οι άνθρωποι.
Οι αξίες είναι σχετικές και ο άνθρωπος θνητός. Στην έσχατη συνέπειά του τούτο το στοιχειώδες συμπέρασμα σημαίνει: μηδενισμός.
Ο ανδρισμός, ο οριστικός δηλαδή αποχαιρετισμός κάθε ελπίδας και φόβου, είναι η ηθική του μηδενισμού.
Το Δαιμονικό δεν είναι κάποιο σκοτεινό ορμέμφυτο, αλλά η έσχατη συνέπεια της σκέψης.
Να μη θέλεις τίποτα, να θέλεις το τίποτα, να μη θέλεις: ιδού κατά σειρά οι δυνατές κλιμακώσεις της βούλησης».
ΤΑΔΕ ΕΦΗ Παναγιώτης Κονδύλης, του οποίου εφέτος συμπληρώνονται 80 χρόνια από τη γέννηση και 25 από τον θάνατό του (1943-1998). Η πρώτη δημοσίευση του κειμένου, από το οποίο παραθέσαμε το εκτενές αυτό απόσπασμα, έγινε στο περιοδικό «Νέα Εστία», τεύχος 1717, Νοέμβριος 1999, σε μετάφραση Λάμπρου Λαρέλη.
Και για την αντιγραφή
Δ.Τ.
