Μακάρι ο εγκέφαλός σας να συρρικνωθεί λιγότερο από το αναμενόμενο για την ηλικία σας.
Αυτή είναι η φράση που χρησιμοποιεί ο καθηγητής Γιώργος Παξινός όταν υπογράφει τα emails του.
Και η ευχή που απευθύνει στους αναγνώστες του «Νέου Κόσμου» στο τέλος αυτής της συνέντευξης.
Τα λόγια του κουβαλούν βαρύτητα 50 χρόνων μελέτης του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Ο γεννημένος στην Ιθάκη νευροεπιστήμονας είναι γνωστός ως ο Ελληνοαυστραλός που χαρτογράφησε τον ανθρώπινο εγκέφαλο.
«Έχουμε χαρτογραφήσει τρεις φορές τον ανθρώπινο εγκέφαλο, κάθε φορά βελτιώνοντας την προηγούμενη εκδοχή και έχουμε φτιάξει τρεις χάρτες του στελέχους του εγκεφάλου. Και αυτό στο οποίο δουλεύουμε τώρα είναι ένας άτλας ολόκληρου του ανθρώπινου εγκεφάλου με μία καινοτόμο μέθοδο μαγνητικής».
Το ερευνητικό ινστιτούτο Neuroscience Research Australia (NeuRA) στο οποίο εργάζεται λειτουργεί στο Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας.
Και σε πολλά από τα ερευνητικά επιτεύγματα της ομάδας ανά τα χρόνια έχει συνοδοιπόρο τον Δρ Charles Watson AM (του Πανεπιστημίου Curtin), επίσης πρωτοπόρο στη χαρτογράφηση του εγκεφάλου.
Μαζί έχουν αναγνωρίσει και ονοματίσει συνολικά 94 τμήματα του ανθρώπινου εγκεφάλου που μέχρι τότε δεν ήταν γνωστά.
Σε κάθε ανακάλυψη, το πιο διασκεδαστικό κομμάτι, λέει, είναι η στιγμή που συναντούν έναν πυρήνα (περιοχή εγκεφάλου) και το γιορτάζουν μετά μουσικής.
«Εκείνη τη στιγμή σταματάμε ό,τι κάνουμε και ο Charles [Watson] παίζει το σαξόφωνο».
Ο Παξινός μόνος έχει δημοσιεύσει πάνω από 50 βιβλία στη χαρτογράφηση του εγκεφάλου.
Πριν μερικές εβδομάδες το ερευνητικό τους εργαστήριο δημοσίευσε «ένα τεχνικής φύσης βιβλίο που για τον περισσότερο κόσμο δεν έχει ενδιαφέρον», όπως λέει.
Αλλά η αλήθεια είναι πως το βιβλίο με τίτλο ‘MRI/DTI Άτλας του στελέχους του ανθρώπινου εγκεφάλου´ είναι πρακτικά αδύνατο να μη σε αφορά.
«Το στέλεχος του εγκεφάλου είναι η συνέχεια της σπονδυλικής στήλης και είναι σημαντικό για ζωτικές λειτουργίες όπως η αναπνοή, ο καρδιαγγειακός έλεγχος αλλά και για τους νευροδιαβιβαστές που πιστεύεται ότι σχετίζονται με την κατάθλιψη, τη σχιζοφρένεια, τη νόσο Πάρκινσον», εξηγεί ο Παξινός.
Αναρωτιέμαι ποιο κομμάτι του εγκεφάλου συνδέεται με την αναβλητικότητα όταν ακούω τον Παξινό να μιλάει για το μυθιστόρημα που χρειάστηκε 21 χρόνια για να ολοκληρώσει.
Το αποτέλεσμα ωστόσο φαίνεται να τον δικαίωσε.
‘Ο Αμαζόνιος ανάμεσα μας’ πραγματεύεται ένα από τα πια διαχρονικά ερωτήματα που θυμόμαστε συχνά-πυκνά τελευταία μέσα στο ντιμπέιτ για την κλιματική αλλαγή, το αν ο άθρωπος μπορεί να συμβιώσει σε αρμονία με τη φύση.
Το σενάριο εκτυλίσσεται σε τέσσερις ηπείρους και ακολουθεί την πορεία δύο πανομοιότυπων διδύμων που μεγάλωσαν χωριστά, και ενσαρκώνουν την ελπίδα για το περιβάλλον.
Αναφερόμενος στους πρωταγωνιστές του, ο Παξινός λέει:
«Όπως διαφορετικοί καλλιτέχνες σμιλεύουν διαφορετικά αγάλματα απ’ το ίδιο κομμάτι μάρμαρο, τα διαφορετικά περιβάλλοντα πλάθουν διαφορετικούς χαρακτήρες, ακόμη και σε πανομοιότυπα δίδυμα».
ΠΕΡI «ΕΓΚΕΦΑΛΙΚHΣ ΣΥΡΡIΚΝΩΣΗΣ» ΚΑΙ ΣΩΒΙΝΙΣΜΟY
Η διαμάχη φύσης – ανατροφής είναι από αυτές τις πανανθρώπινες υποθέσεις που συναντάμε ξανά και ξανά να ξεπερνούν σύνορα γεωγραφικά και νοητικά.
Πώς βρίσκει άραγε εφαρμογή σε θέματα διαμόρφωσης εθνικής ταυτότητας;
Ρωτάω τον Παξινό αν η επιστήμη του μπορεί να βοηθήσει να καταλάβουμε τί είναι αυτό που ενώνει ανθρώπους ανά την υφήλιο που ταυτίζονται με την ελληνικότητα. Τελικά Έλληνας γεννιέσαι ή γίνεσαι;
«Νομίζω γίνεσαι», απαντά λακωνικά και υποδεικνύει γλώσσα και κουλτούρα ως τα κύρια συστατικά αυτού που αντιλαμβανόμαστε ως ελληνικότητα.
«Πάρε για παράδειγμα τους Ελληνοαυστραλούς. Με κάθε νεότερη γενιά, η ελληνικότητα σε πράγματα που τη διακρίνουμε τείνει να μειώνεται. Έζησα το ίδιο και με την ελληνική κοινότητα στην Αυστραλία και στις ΗΠΑ που έχουν παλαιότερη παροικία».
«Η γλώσσα πιστεύω είναι ένα από τα κριτήρια που καθορίζουν την ελληνικότητα», λέει και περιγράφει τη φορά που προσφέρθηκε να δωρίσει αντίτυπα του μυθιστορήματός του σε μεγάλο παροικιακό σύλλογο της Αυστραλίας.
«Μου είπαν ᾽Ευχαριστούμε πολύ, αλλά μόνο τρία από τα μέλη μας μπορούν να διαβάσουν μυθιστόρημα στα ελληνικά. Και οι τρεις τους είναι στο γηροκομείο».
Πάντως, σύμφωνα με τον Παξινό, ένα από τα χαρακτηριστικά του ελληνικού ταμπεραμέντου που δεν τυγχάνει συχνής αναφοράς είναι η σημασία που αποδίδεται στη φιλία και το πώς την ‘εξασκούμε᾽.
Μοιράζεται ένα προσωπικό παράδειγμα από την τελευταία καθιερωμένη επίσκεψή του στην Ιθάκη, όπου συνδιοργάνωνε ημερίδες με μια παρέα φίλων, σε παραλλαγή του αρχαιοελληνικού συμποσίου.
«Μαζευόμαστε για δείπνο γύρω στις 6.30μ.μ. Μετά, από τις 7.30 έως τις 8.30 μ.μ., συνεχίζουμε με τη συζήτηση, που ακολουθείται από ζωντανή μουσική και τραγούδι. Όλος ο θόρυβος από πριν, ο ανταγωνισμός, οι διαφωνίες, εξατμίζονται με το τραγούδι», περιγράφει το σκηνικό.
Από τα πρόσφατα θέματα στο ντιμπέιτ, το «πώς αν αναλογιστούμε προσωπικότητες που ήρθαν πριν από εμάς, όπως ο Όμηρος, ο Αισχύλος, ο Ιπποκράτης και ο Αριστοτέλης, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο εγκέφαλος των Ελλήνων έχει συρρικνωθεί τα τελευταία 2.500 χρόνια».
«Με ρωτούν συχνά ᾽πώς εξηγείς την υπεροχή των Ελλήνων; Έχουμε μεγαλύτερο εγκέφαλο;᾽Και τους απαντώ ᾽Για να ισχύει κάτι τέτοιο, πρέπει να το αποδείξεις, και δεν έχουμε τέτοια στοιχεία. Αν μη τι άλλο, έχουμε ενδείξεις για το αντίθετο᾽».
«Αν κοιτάξεις την οικονομία της Ελλάδας για παράδειγμα, είναι ένδειξη που αντικρούει αυτή τη δήλωση [περί υπεροχής]. Το ίδιο με τα βραβεία Νόμπελ. Οι Έλληνες έχουν λάβει δύο βραβεία στη λογοτεχνία και μηδέν στην επιστήμη. Σύγκρινέ το με μια παροικία αντίστοιχου μεγέθους παγκοσμίως, για παράδειγμα την εβραϊκή, που αριθμεί πάνω από 200 βραβεία Νόμπελ. Πού είναι η ελληνική υπεροχή;».
Ο Παξινός πιστεύει ότι η ψευδή αίσθηση υπεροχής που ενστερνίζονται κάποιοι Έλληνες «έχει να κάνει με σωβινισμό».
«Είναι άλλο πράγμα να αναγνωρίζεις επιτεύγματα στην αρχιτεκτονική, το θέατρο, την επιστήμη, την πολιτική, από τους Έλληνες μια δεδομένη στιγμή στην ιστορία και να τα εκτιμάς ως Έλληνας, και εντελώς διαφορετικό να ισχυρίζεσαι ότι είσαι γενετικά προικισμένος συγκριτικά με άλλους».
ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΕΝΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ ΜΕ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ ΑΝΟΙΧΤΟ
Η νοσταλγία, το άλγος του νόστου στην πρώτη πατρίδα είναι ένας πόνος που βασανίζει κάθε Έλληνα μετανάστη.
Ο Παξινός δεν αποτελεί εξαίρεση. Επισκέπτεται την Ιθάκη κάθε χρόνο.
«Ζω στην Αυστραλία 50 χρόνια τώρα και ακόμη μου λείπει η Ιθάκη. Και όταν είμαι στην Ιθάκη μου λείπει η Αυστραλία. Είναι σαν τη μητέρα μου. Δεν είναι η πιο όμορφη γυναίκα στη Γη αλλά για εμένα είναι η μητέρα μου. Αντίστοιχα, η Ιθάκη μπορεί να μην είναι το πιο όμορφο νησί στον κόσμο αλλά είναι η γενέτειρά μου».
Είτε μιλάει για προσωπικά ζητήματα είτε για επιστήμη, η προσέγγιση του Παξινού είναι ίδια, χωρίς προσποιήσεις και στολίδια.
«Δεν έχω κουμπί κλεισίματος», απαντά στην ερώτηση για το πότε σκοπεύει να σταματήσει να δουλεύει.
Και παραδέχεται ότι στα μισά της 50χρονης σταδιοδρομίας του, ήταν έτοιμος να κάνει μετάβαση στην επιστήμη που πιστεύει ότι η ανθρωπότητα χρειάζεται περισσότερο σήμερα.
«Σκέφτηκα να αλλάξω σε περιβαλλοντικές σπουδές. Αυτός είναι ο τομέας όπου πιστεύω ότι χρειάζεται η μεγαλύτερη δυνατή προσπάθεια σήμερα. Γιατί αλήθεια αν το σκεφτείς, οποιοσδήποτε σκοπός για τον οποίο κάποιος αγωνίζεται εξαρτάται από το περιβάλλον. Το αντικείμενο στο οποίο δουλεύω δεν πιστεύω ότι θα έχει σημασία αν ο πλανήτης μας καταστρέφεται, ή για να το διατυπώσω καλύτερα, αν ο πλανήτης μας γίνεται όλο και λιγότερο φιλικός προς τον άνθρωπο».
Όταν σκεφτόταν να αλλάξει καριέρα ο Παξινός είχε υποβάλει αίτηση για επιχορήγηση έρευνας για περιβαλλοντικό ζήτημα.
Αλλά η απάντηση, χωρίς μάλλον πολλές πτώσεις από σύννεφα, ήταν αρνητική.
«Κάνω ό,τι είναι στο χέρι μου, αλλά στον προσωπικό μου χρόνο μέσω ακτιβισμού και διαδηλώσεων. Και νιώθω ότι έχω αποτύχει. Γι᾽ αυτό έγραψα ένα βιβλίο για το περιβάλλον, για να ευαισθητοποιήσω περισσότερο κόσμο για αυτόν τον σκοπό».
«Η επιστήμη μου, μου έχει προσφέρει ικανοποίηση και ευχαρίστηση γιατί η δουλειά μου είναι κάτι που αγαπώ να κάνω. Αλλά αυτό που πιστεύω ότι χρειάζεται περισσότερο από οτιδήποτε άλλο σήμερα η ανθρωπότητα είναι η επιστήμη στην υπηρεσία του περιβάλλοντος».