Παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλου, του αναπληρωτή υπουργού Πολιτισμού, Νίκου Ξυδάκη, και της περιφερειάρχη Αττικής, Ρένας Δούρου, έγιναν πρόσφατα τα εγκαίνια της νέας σημαντικής έκθεσης με τίτλο «Ένα Φανταστικό Ψηφιακό Μουσείο. Μνημειακά έργα του Ελ Γκρέκο στο Τολέδο και το Εσκοριάλ» στην Εθνική Γλυπτοθήκη στο Γουδί, όπου προσωρινά λειτουργεί και η Εθνική Πινακοθήκη, λόγω της επέκτασής της στο κέντρο της Αθήνας.
Πρόκειται για μεταφορά στην Αθήνα των πιο σημαντικών μνημειακών έργων του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου που δεν μπορούν να ταξιδέψουν είτε λόγω μεγέθους είτε γιατί βρίσκονται σε ναούς και θρησκευτικά ιδρύματα, αλλά με τη βοήθεια της εξελιγμένης ψηφιακής τεχνολογίας ανασυντίθενται σύνολα (εικονοστάσια, παρεκκλήσια κ.ά.) που έργα τους είναι σήμερα διασκορπισμένα σε μουσεία και συλλογές ανά τον κόσμο. Φωτογραφικό υλικό που παραγγέλθηκε ειδικά για το πρόγραμμα δίνει τη δυνατότητα της περιήγησης στην έκθεση, εισάγοντας τον θεατή στο ίδιο το γίγνεσθαι της δημιουργίας. Τα μνημειακά έργα του Ελ Γκρέκο παρουσιάζονται στο φυσικό τους μέγεθος, σχολιασμένα και εμψυχωμένα με την πιο σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία
«Όταν οι καλλιτέχνες υπερβαίνουν κατά πολύ τα σύνορα έχουμε την τάση να τους περιορίζουμε στα δικά μας. Όμως η αξία των ανθρώπων αυτών ιστορικά, είναι να τους αποδίδουμε στην ανθρωπότητα για να κάνουν τα σύνορα της Ελλάδας μεγαλύτερα, κυρίως για να κάνουν το ελληνικό πνεύμα και την ελληνική τέχνη, πνεύμα και τέχνη χωρίς σύνορα» ανέφερε στο χαιρετισμό του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, κ. Προκόπης Παυλόπουλος.
Η επίκουρη καθηγήτρια Ιστορίας Τέχνης και Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης – Γλυπτοθήκης Αθηνών, Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, μιλώντας μετά τα εγκαίνια αποκλειστικά στο «Νέο Κόσμο», τόνισε τα εξής:
«Στέλνω την αγάπη και τους χαιρετισμούς μου στον Ελληνισμό της Αυστραλίας και καλώ τους ομογενείς μας εκεί, αν βρεθούν στην Αθήνα το Πάσχα ή αργότερα, να επισκεφτούν την Εθνική Γλυπτοθήκη και να ταξιδέψουν μαζί μας σε αυτόν τον όμορφο και μαγικό κόσμο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου μέσα από την ψηφιακή προβολή όλου του έργου του και μέσα από τις μόνιμες συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και Γλυπτοθήκης που παρουσιάζονται στο Γουδί μέχρι να ολοκληρωθεί η επέκταση και ο εκσυγχρονισμός των εγκαταστάσεων μας στο κέντρο δίπλα στο ξενοδοχείο Χίλτον της Αθήνας.
Παρουσιάζουμε ψηφιακά την περιπλάνηση του μεταβυζαντινού ζωγράφου Δομήνικου από τον γενέθλιο Χάνδακα στη Βενετία και τη Ρώμη, και από εκεί στο μακρινό Τολέδο. Πρόκειται όχι μόνο για μετακίνηση στο χώρο, αλλά κυρίως ταξίδι στον ιστορικό χρόνο, τη βίωση άλλων πολιτισμών. Η παρουσίαση επενδύεται με τη μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου για τον Ελ Γκρέκο που παραχωρήθηκε από τον συνθέτη, καθώς και με λειτουργική ισπανική μουσική της εποχής. Επιπλέον, στο πλαίσιο του αφιερώματος στον Ελ Γκρέκο η Εθνική Πινακοθήκη έχει εκδώσει ένα επετειακό λεύκωμα σε πεντακόσια αριθμημένα αντίτυπα που αποτελείται από ένα κουτί επενδυμένο με κόκκινο μεταξωτό ύφασμα με την υπογραφή του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου σε χρυσοτυπία.
Το λεύκωμα περιέχει 12 μνημειακά έργα του ζωγράφου και ένα δίγλωσσο βιβλίο για τον Γκρέκο με κείμενα και πλούσια εικονογράφηση που επιμελήθηκα προσωπικά. Η Εθνική Πινακοθήκη μας διαθέτει τρία αυθεντικά έργα του Θεοτοκόπουλου από τα πρώτα του χρόνια στην Κρήτη και τρία έργα εργαστηρίου του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου. Μέχρι σήμερα δεν είχαμε ποτέ καμιά συνεργασία με την Αυστραλία, δυστυχώς, αλλά στο μέλλον, θα ήθελα να αποκτήσουμε μια στενότερη επαφή και επικοινωνία».
Ο ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος γεννήθηκε το 1541 στον βενετοκρατούμενο Χάνδακα, το σημερινό Ηράκλειο Κρήτης, από γονείς ορθόδοξους και εύπορους. Πλάι στη Ζωγραφική σπούδασε και τα Κλασικά Γράμματα. Στον Χάνδακα ζωγράφισε εικόνες στο ύφος της μεταβυζαντινής Κρητικής Σχολής, όπου συνδυάζονται και επιρροές από την ιταλική Αναγέννηση. Το 1567 έφυγε από τον Χάνδακα για τη Βενετία, όπου μαθήτευσε δίπλα στον μεγάλο Βενετό ζωγράφο Τιτσιάνο και εξοικειώθηκε με την τέχνη της βενετσιάνικης σχολής της Αναγέννησης, η οποία χαρακτηρίζεται από το πλούσιο χρώμα.
Από το 1570 έως το 1577 βρίσκεται στη Ρώμη. Φιλοξενείται στο ανάκτορο του καρδινάλιου Αλέξανδρου Φαρνέζε και γνωρίζεται με πολλούς διανοούμενους. Το 1572 εγγράφεται στην Ακαδημία του Ευαγγελιστή Λουκά. Ζωγραφίζει πίνακες, όπου το πλούσιο βενετσιάνικο χρώμα συνδυάζεται με τις ψηλόλιγνες δυναμικές μορφές των Ρωμαίων μανιεριστών. Το 1577 ο Ελ Γκρέκο φεύγει για την Ισπανία, όπου μεταβαίνουν πολλοί Ιταλοί καλλιτέχνες για να εργαστούν στη διακόσμηση του ανακτόρου του Εσκοριάλ. Η παράξενη τέχνη του δεν αρέσει στο βασιλιά της Ισπανίας Φίλιππο Β΄.
Ο Γκρέκο εγκαθίσταται οριστικά στο Τολέδο παλιά αυτοκρατορική πρωτεύουσα της Ισπανίας – που εξακολουθούσε να είναι η θρησκευτική πρωτεύουσα της χώρας. Εκεί ο υπερήφανος Κρητικός αναλαμβάνει μεγάλες παραγγελίες και ζωγραφίζει πολλά και θαυμαστά έργα, όπως το Εσπόλιο, η Ταφή του Κόμητα Οργκάθ κ.ά. Μακριά από τις επιδράσεις των Ιταλών και από το θόρυβο της Αυλής, ανακαλύπτει τον βαθύτερο εαυτό του και δημιουργεί μια τέχνη με υψηλή πνευματικότητα, όπου Βυζάντιο, Αναγέννηση και Μανιερισμός συγχωνεύονται σε ένα ολότελα πρωτότυπο και μοναδικό ύφος. Πέθανε το 1614 στο Τολέδο, χωρίς να ξαναγυρίσει στην πατρίδα του. Τα έργα του υπέγραφε πάντοτε ελληνικά με βυζαντινούς χαρακτήρες: «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο Κρης εποίει».
ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗΣ
Η Εθνική Πινακοθήκη ιδρύθηκε το 1900 με πρώτο έφορο του ιδρύματος τον γνωστό ζωγράφο Γεώργιο Ιακωβίδη. Σήμερα η Εθνική Πινακοθήκη περικλείει στις συλλογές της περισσότερα από 20.000 έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, χαρακτικής και άλλων μορφών τέχνης και αποτελεί το θησαυροφυλάκιο της νεότερης ελληνικής καλλιτεχνικής δημιουργίας, καλύπτοντας μια περίοδο από τα μεταβυζαντινά χρόνια ως τις μέρες μας. Ανάμεσα στα έργα που διαθέτει είναι των ζωγράφων Θεοτοκόπουλου, Ιακωβίδη, Λύτρα, Γκύζη, Τσαρούχη, Βολανάκη, Καπράλου, Μόραλη, Ζογγολόπουλου κ.ά., ενώ στις ξένες συλλογές ξεχωρίζουν τα έργα των ζωγράφων Βενετσιάνο, Γκόγια, Ντελακρουά, Ρέμπραντ, Τιέπολο κ.ά., τα οποία προέρχονται από αγορές και δωρεές. Από το 1992 διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης είναι η Καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα. Στη διάρκεια της θητείας της οργανώθηκαν μια σειρά από επιτυχημένες εκθέσεις Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, μονογραφικές και θεματικές, που κατάφεραν να προσελκύσουν το ευρύ κοινό και να εδραιώσουν την Πινακοθήκη στη συνείδηση του κόσμου (πέντε εκατομμύρια επισκέψεις από το 1992).
Επίσης, η καθ. Λαμπράκη-Πλάκα ίδρυσε και παραρτήματα της Πινακοθήκης στην Κέρκυρα, την Αίγινα – στο μουσείο Χρήστου Καπράλου, το Ναύπλιο και τη Σπάρτη, με σκοπό την αποκέντρωση της εικαστικής τέχνης στην περιφέρεια. Μέχρι τέλος Απριλίου στο Παράρτημα στο Ναύπλιο λειτουργεί έκθεση με τίτλο «Η Θάλασσα στη Νεοελληνική Τέχνη», με έργα που προέρχονται αποκλειστικά από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης. Στόχος της έκθεσης είναι η γνωριμία-ανάγνωση της θαλασσογραφίας στη νεοελληνική ζωγραφική, καθώς η θάλασσα, άμεσα συνδεδεμένη με τη ζωή του ελληνικού λαού, τις αναμνήσεις και τα βιώματά του, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και καλλιτεχνικής δημιουργίας, ήδη από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα.
Η έκθεση χωρίζεται σε τρεις ενότητες: Στην πρώτη περιλαμβάνονται έργα των μεγάλων θαλασσογράφων μας, του Κωνσταντίνου Βολανάκη, του Βασίλειου Χατζή και του Ιωάννη Αλταμούρα, στα έργα των οποίων διαφαίνονται οι πρώτες επιδράσεις του Ιμπρεσιονισμού. Στη δεύτερη ενότητα περιλαμβάνονται έργα των Κωνσταντίνου Μαλέα, Νικόλαου Λύτρα, Κωνσταντίνου Παρθένη και Μιχάλη Οικονόμου, οι οποίοι θεωρούνται ανανεωτές της τέχνης σύμφωνα με το πνεύμα του μοντερνισμού στις αρχές του 20ου αιώνα. Οι καλλιτέχνες αυτής της περιόδου βγαίνουν στη φύση αναζητώντας σχήματα και χρώματα για να αποδώσουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του ελληνικού φωτός. Η τρίτη ενότητα αντιπροσωπεύεται από πίνακες των Νίκου Χατζηκυριάκου -Γκίκα, Αγήνορα Αστεριάδη, Παναγιώτη Τέτση, Κώστα Τσόκλη, που εκφράζουν το προσωπικό τους ιδίωμα στον χώρο της τοπιογραφίας. Στα υπόλοιπα παραρτήματα φιλοξενούνται μόνιμες εκθέσεις με έργα της Πινακοθήκης.
