Οι καμπάνες των εκκλησιών κτυπούσαν χαρμόσυνα, ένα προσκλητήριο στους κατοίκους της πρωτεύουσας να ξεχυθούν στους δρόμους φωνάζοντας «ελευθερία».
«Την ημέρα της απελευθέρωσης ήμουν αρχηγός της ομάδας Κ της ΠΕΑΝ» λέει ο Επ. Σπηλιωτόπουλος
Για πρώτη φορά έπειτα από 71 χρόνια, η Ελληνική Πολιτεία διοργανώνει μια μεγάλη σειρά εκδηλώσεων με σημείο αναφοράς την απελευθέρωση της Αθήνας από τους Γερμανούς.
Ήταν το τέλος μιας μαύρης περιόδου όπου εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από τις σφαίρες και τα βασανιστήρια των ναζί, αλλά και από τον τραγικό λιμό, την πείνα. Η λεηλασία κάθε πλουτοπαραγωγικής πηγής ήταν η αιτία να γεμίσουν οι δρόμοι από πτώματα ανθρώπων που έπεφταν εξαντλημένοι από την ασιτία. Εβδομάδες πριν αρκετές συνοικίες, Καισαριανή, Βύρωνας, Κοκκινιά, ήταν ουσιαστικά ελεύθερες, ενώ οι ναζί συνέχιζαν τις εκτελέσεις μέχρι το τέλος.
Εκείνο το πρωινό από την Ακρόπολη κατέβηκε η σβάστικα, το μισητό σύμβολο του εχθρού. Καθώς τα καμιόνια έφευγαν, το πλήθος κατέκλυσε το κέντρο της Αθήνας και στήθηκε ένα ξέφρενο πανηγύρι από χιλιάδες ανθρώπους που γιόρταζαν την απελευθέρωση. Τις ίδιες ώρες στον Πειραιά μαχητές του ΕΛΑΣ, του ΕΑΜ, πολίτες και αστυνομικοί έδωσαν σκληρή μάχη με τους Γερμανούς για να μην ανατιναχθεί το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής που τροφοδοτούσε την πρωτεύουσα.
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων, η Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων φιλοξενεί έκθεση με τίτλο «Αθήνα 1940-1944. Η πόλη και οι άνθρωποί της. Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση, Απελευθέρωση». Η έκθεση περιλαμβάνει σπάνια ντοκουμέντα, φωτογραφίες, έγγραφα και οπτικό υλικό από πολλούς φορείς και εθνικά αρχεία. Την Κυριακή στα Προπύλαια ξεκίνησε ιστορικός περίπατος με θέμα «Αναζητώντας τα ίχνη της Κατοχής στην Αθήνα» με τον ιστορικό κ. Μενέλαο Χαραλαμπίδη, ενώ τη Δευτέρα το υπ. Εθνικής Άμυνας και η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού παρουσιάζουν πρώτη φορά τα Γερμανικά Αρχεία Κατοχής.
«Είναι η πρώτη φορά που εορτάζεται η ημέρα της απελευθέρωσης. Σήμερα έχουμε έρευνες, διαθέσιμο αρχειακό υλικό και επιστημονικό υπόβαθρο για να υποστηρίξουμε μια σειρά εκδηλώσεων, μετά από 71 χρόνια» λέει ο κ. Μ. Χαραλαμπίδης. Όπως εξηγεί η περιδιάβαση στην Αθήνα της Κατοχής αναφέρεται σε εμβληματικά σημεία και γεγονότα, ανάμεσα σε τόσα άλλα που διαδραματίστηκαν εκείνη την εποχή. Η πρώτη διαδήλωση, η πρώτη απεργία, οι χώροι κράτησης και βασανισμού αντιστασιακών, τα καζίνα των μαυραγοριτών και η ανατίναξη του κτιρίου της ΕΣΠΟ, έδρα των Ελλήνων φιλοναζί στις 20 Σεπτεμβρίου 1942. Ήταν το πρώτο μεγάλο σαμποτάζ στην Αθήνα που έκανε η ΠΕΑΝ, με αρχηγό τον Κώστα Περρίκο.
Σήμερα, τρία μέλη της οργάνωσης, νέα παιδιά τότε, θυμούνται την ημέρα της απελευθέρωσης.
ΜΑΡΩ ΔΕΣΥΛΛΑ: ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΕΚΤΕΛΟΥΣΑΝ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ
«Την ημέρα που έφυγαν οι ναζί, ξεχύθηκε ο κόσμος στους δρόμους και ζητωκραύγαζε. Η γειτονιά ήταν ελεύθερη και εμείς είχαμε φτιάξει σημαιάκια και στολίσαμε τον δρόμο» λέει η κ. Μάρω Δεσύλλα, η οποία μετείχε στην ΠΕΑΝ.
«Ήμουν 14-15 ετών. Μοιράζαμε προκηρύξεις, και βοηθούσαμε σε ένα γειτονικό σπίτι όπου κρυβόντουσαν Εγγλέζοι. Μέχρι την απελευθέρωση οι γονείς μου δεν ήξεραν τίποτα, το είπα όταν έφυγαν οι Γερμανοί, οι οποίοι έκαναν εκτελέσεις μέχρι το τέλος. Το πρώτο διάστημα ήταν πανηγυρικό. Όσο περνούσαν οι ημέρες όμως, φαινόταν τι θα ακολουθήσει. Εγώ δεν ήμουν ηρωίδα, παιδάκια ήμασταν. Ηρωίδα ήταν η Λέλα Καραγιάννη που είχε πέντε παιδιά, όπως και η Μπίμπα, που μετέφερε τα εκρηκτικά στην ανατίναξη της ΕΣΠΟ. Καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε διά πελέκεως στη Γερμανία».
ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ ΣΠΗΛΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ: ΑΝΕΒΗΚΑ ΣΤΗΝ ΤΑΡΑΤΣΑ ΚΑΙ ΥΨΩΣΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ
«Την ημέρα της απελευθέρωσης ήμουν αρχηγός της ομάδας Κ της ΠΕΑΝ και υποδιοικητής λόχου της κυβέρνησης του Καΐρου. Μπήκαμε στα παλαιά ανάκτορα και στο γερμανικό Ναυαρχείο που βρισκόταν Βουκουρεστίου και Πανεπιστημίου» λέει ο κ. Επαμεινώνδας Σπηλιωτόπουλος, επίτιμος καθηγητής Νομικής και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, νεαρός 18 ετών τότε.
Ο πατέρας του είχε οριστεί από την κυβέρνηση του Καΐρου στρατιωτικός διοικητής Αττικής εν όψει της απελευθέρωσης. Όπως εξιστορεί στο βιβλίο του «Ένας έφηβος στην Κατοχή», στου Ζωγράφου οι Γερμανοί από τον Σεπτέμβριο δεν έβγαζαν περιπολίες, ταγματασφαλίτες εξουδετερώθηκαν και αρχές Οκτωβρίου ένοπλες ομάδες εγκαταστάθηκαν σε κτίρια του κέντρου εν αναμονή της μεγάλης ημέρας.
«Πήγα στο σπίτι, είπα στη μητέρα μου ότι φεύγουν οι Γερμανοί, ανέβηκα στην ταράτσα ύψωσα τη σημαία και έριξα μερικούς πυροβολισμούς. Σε πέντε λεπτά γέμισε η περιοχή σημαίες… Είχα εντολή από τη Στρατιωτική Διοίκηση, πήρα καμιά δεκαριά μέλη του λόχου και τρέξαμε στα Παλαιά Ανάκτορα, τη Βουλή, όπου δεν υπήρχε κανένας μέσα…».
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ: ΜΙΑ ΛΑΟΘΑΛΑΣΣΑ ΓΙΟΡΤΑΖΕ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ
«Εκείνη την εποχή ήμουν έφηβος, αλλά ήταν τα πλέον αποφασιστικά χρόνια της ζωής μου», λέει ο κ. Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος, καθηγητής Ψυχιατρικής, ο οποίος μετείχε στην ΠΕΑΝ με εφαλτήριο την Καλλιθέα. Λίγες ημέρες πριν, είχε συλληφθεί και γλίτωσε από θαύμα.
«Ο κόσμος είχε υποψιαστεί ότι φεύγουν οι Γερμανοί. Ήταν για όλους μια ημέρα γιορτής μετά τις μαύρες ημέρες της κατοχής. Οι Γερμανοί έφευγαν, κατέβασαν τη σημαία από την Ακρόπολη, ενώ είχαν κάνει τις τελευταίες εκτελέσεις. Το Σύνταγμα γέμισε με κόσμο, με σημαίες μια λαοθάλασσα με ενθουσιασμό να γιορτάζει την απελευθέρωση, πανζουρλισμός. Ήταν ένα συναίσθημα αγαλλίασης, το οποίο δεν περιγράφεται. Υπήρχε όμως συγχρόνως σε πολύ κόσμο και ένα μούδιασμα, με τις σκέψεις: τι θα γίνει τώρα, τι θα ακολουθήσει;».
«Αποτελεί την αφορμή να μιλήσουμε για τη μαύρη αγορά όταν οι στοές είχαν γίνει παράνομα στέκια αγοραπωλησίας τροφίμων» λέει ο κ. Χαραλαμπίδης. «Στην Πανεπιστημίου ήταν και το παράνομο καζίνο, η ρουλέτα των Γερμανών. Εκεί οι μαυραγορίτες τζογάρανε, ενώ οι Γερμανοί στρατολογούσαν πράκτορες για τα SS».
Τον Ιούλιο του 1943 το ΕΑΜ οργάνωσε τη μεγαλύτερη αντιστασιακή διαδήλωση, ως αντίδραση στην επέκταση της βουλγαρικής κατοχής σε Κ. Μακεδονία και Θεσσαλονίκη. Γερμανικό καμιόνι με πυροβόλο εμβόλισε το πλήθος και σκοτώθηκαν 15 άτομα. Η διαδήλωση διαλύθηκε, αλλά το σχέδιο ματαιώθηκε.
Η αντιστασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ, υπό τον Κ. Περρίκο, ανατίναξε τα γραφεία της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ, που στόχο είχε να αποσταλεί ελληνικό σώμα στο ρωσικό μέτωπο. Η Ελλάδα ήταν η μοναδική χώρα που δεν έστειλε στρατό με στολή της Βέρμαχτ. Η ανατίναξη ήταν το πρώτο μεγάλο σαμποτάζ της Κατοχής στην Αθήνα. Πολλά μέλη της ΠΕΑΝ συνελήφθησαν, ύστερα από προδοσία και εκτελέστηκαν.
Στην οδό Μασσαλίας (στο πλάι της Νομικής) βρισκόταν το Νεκροτομείο Αθηνών. Ηταν το σημείο όπου κατέληγαν τα φορτηγά και τα κάρα του Δήμου, τα οποία μετέφεραν τους νεκρούς από τον λιμό της Κατοχής. Τον χειμώνα ’41-’42 χιλιάδες άνθρωποι έπεφταν νεκροί από ασιτία στους δρόμους, στις πλατείες ή μέσα στα σπίτια τους. Εκτιμήσεις αναφέρουν ότι μόνο σε Αθήνα και Πειραιά χάθηκαν 40.000-45.000 άνθρωποι.
Στην οδό Κοραή 4, ήταν το μέγαρο της Κομαντατούρ. Εκεί είχαν εγκατασταθεί υπηρεσίες διοίκησης των ναζί, ενώ τα υπόγεια καταφύγια είχαν μετατραπεί σε φυλακές και τόπους μαρτυρίου. Υπάρχουν και σήμερα εμφανή τα ίχνη των θυμάτων. Μηνύματα χαραγμένα σε τοίχους πριν από την εκτέλεση, ονόματα ανθρώπων, ημερομηνίες, σχέδια.
Εκεί λειτουργεί σήμερα «Χώρος Ιστορικής μνήμης 1941-1944», Τρίτη έως Σάββατο 9 π.μ.-2 μ.μ.
Στην οδό Σταδίου 15, στο τότε κτίριο του ΟΤΕ, έγινε η πρώτη κατοχική απεργία από τους «Τριατικούς», τους εργαζόμενοι δηλαδή στα τρία ταυ: τηλέφωνα -τηλέγραφος – ταχυδρομεία. Διοργάνωσαν τη μεγάλη κινητοποίηση στις 12 Απριλίου 1942. Στο ίδιο σημείο έγινε και ένα μεγάλο «μπλόκο» στις 3 Μαΐου του ’44.
Στο Κολωνάκι, στην οδό Μέρλιν 6, ήταν η έδρα της τρομερής Γκεστάπο. Στα κρατητήριά της βασανίστηκαν χιλιάδες Έλληνες που είχαν συλληφθεί από τα SS. Ανάμεσα στους Γερμανούς εκτελεστές δρούσαν και οι Έλληνες καταδότες. Πολλά θύματα μεταφέρονταν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής και το Χαϊδάρι, όπου εκτελούνταν.