Προσωπικότητα και χαρακτήρας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη

Ο ΘΕΟΔΩΡΟΣ Κολοκοτρώνης, αυτός ο ανυπέρβλητος ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, υπήρξε πρότυπο ηγεσίας, ανδρείας και ηθικής, ένας χαρακτήρας αξιοσημείωτος, αξιοθαύμαστος και αξιαγάπητος. Παρακάτω θα γίνει προσπάθεια να αναφερθούν συνοπτικά, αρκετά σημαντικά στοιχεία του χαρακτήρα και της προσωπικότητας του « Γέρου του Μοριά», όπως αυτά ανευρίσκονται στα απομνημονεύματά του και σε ιστορικά βιβλία για τη ζωή και τη δράση του.

Ο Κολοκοτρώνης υπήρξε χαρισματικός ηγέτης, με ξεχωριστή στρατηγική ικανότητα και πολεμική σοφία. Οι ηγετικές του ικανότητες εκδηλώθηκαν στον τρόπο που ενέπνευσε και καθοδήγησε τους σχεδόν άτακτους και εν μέρει άπειρους έλληνες αγωνιστές, στην δύσκολη περίοδο του αγώνα για την ανεξαρτησία. Η διορατικότητα και η ευελιξία του, τον βοήθησαν να λάβει κρίσιμες ορθές στρατηγικές αποφάσεις, να διαχειριστεί έντονες εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις και να καθοδηγήσει την επανάσταση με σχέδιο και οργανωτικότητα. Επιπλέον, η μαχητικότητα, η πρωτοβουλία και η επινοητικότητά του, τον βοήθησαν να επιτύχει σημαντικές κρίσιμες νίκες σε δύσκολες άνισες μάχες.

Η επιμονή και η σταθερότητα του Κολοκοτρώνη στο να εξασφαλίσει την ελευθερία της Ελλάδας είναι αδιαμφισβήτητες. Ο αγώνας του δεν υπήρξε εύκολος, και πολλές φορές οι δυσκολίες ήταν τεράστιες. Ωστόσο, η θέληση και το πειθαρχημένο πνεύμα του, τον καθιστούσαν ακατάβλητο. Η ετοιμολογία του, η σύνεση και η εγρήγορσή του, επέτρεψαν να αντιμετωπίσει κάθε δυσκολία με ψυχραιμία και αποτελεσματικότητα. Η δυναμική παρουσία του σε όλα τα δρώμενα στο πεδίο των μαχών αλλά και έμμεσα σε έντονες πολιτικές και νομοθετικές διεργασίες, βοήθησε καθοριστικά στο δρόμο προς τη ελευθερία.

Η βίωση από τον ίδιο της ελληνικής ιστορίας και του ελληνικού πολιτισμού με έμφαση στην αξία της παιδείας (όπως φαίνεται στο λόγο του προς τους μαθητές του Α΄ Γυμνασίου Αθηνών στις 7/10/1838) 1 τον βοηθούσε να κατανοεί βαθιά τη σημασία της κληρονομιάς του έθνους αλλά και της σύνεσης, στις αποφάσεις που έπαιρνε, για το παρόν και το μέλλον. Η κριτική σκέψη του, η λογική και η οξυδέρκειά του, τον κατέστησαν έναν στρατηγικό ηγέτη με συνολική όραση της πραγματικότητας. Ο ίδιος πάντοτε αναγνώριζε τη σημασία της αφοσίωσης στον αγώνα και της διατήρησης της ελληνικής παράδοσης, μέσα από τις πράξεις του, σε σχέση με όλους, Έλληνες και ξένους.

Η αγάπη για την πατρίδα ήταν το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε η δράση του Κολοκοτρώνη. Η αφοσίωσή του στην ελευθερία της Ελλάδας και η αντίσταση στον τουρκικό ζυγό ήταν αναμφισβήτητη και καθόρισε την πορεία του αγώνα του. Επιπλέον, η πίστη στον Τριαδικό Θεό και η προσευχή στο Χριστό και την Παναγία 2 αποτελούσαν θεμελιώδη στοιχεία της καθημερινότητάς του και την καθοδήγηση στην προσωπική και στρατιωτική του ζωή. Η ευλάβεια και ο σεβασμός στην ελληνική παράδοση ήταν πάντα παρόντα στις πράξεις και τη σκέψη του, δημιουργώντας μια αδιάρρηκτη και ειλικρινή σύνδεση με την εκκλησία και την εθνική του αποστολή.

Ο Κολοκοτρώνης ήταν άνθρωπος της καθημερινότητας, προσηλωμένος στην αξία της ευσυνειδησίας και της ευθυκρισίας, στις αποφάσεις του. Η απλότητα, η ταπεινότητα, το φιλότιμο, η ενθάρρυνση, η βροντώδης αποφασιστική φωνή του και το χιούμορ στη σχέση του με τους συμπολεμιστές του και τους άλλους ήρωες της εποχής, αποτελούσαν τα θεμέλια της κοινωνικής του συμπεριφοράς. Εκτός από τη στρατηγική του ευφυΐα και το στρατιωτικό του υπόβαθρο, έδινε μεγάλη αξία στην ανθρώπινη αλληλεγγύη και τον αμοιβαίο σεβασμό.

Η σκληρότητα απέναντι στο ψέμα και την προδοσία, είναι ένα από τα πιο γνωστά χαρακτηριστικά του Κολοκοτρώνη. Ήταν ανυποχώρητος στην αντιμετώπιση της προδοσίας και της αθέτησης υποσχέσεων. Η μαχητικότητα του, η δίψα για δικαιοσύνη, και η ευθύτητά του, τον καθιστούσαν έναν αδυσώπητο πολέμιο της προδοσίας και των εχθρών του έθνους.

Η ανθρώπινη ευαισθησία του Κολοκοτρώνη φάνηκε σε πολλές από τις ενέργειές του, καθώς υπήρξε φιλάνθρωπος και προστάτης των αδύναμων. Η καλοσύνη, η ακακία και η φιλοξενία σε φίλους και εχθρούς, αποδεικνύουν την έντονη αίσθηση της αγάπης και της ευσυνειδησίας. Ακόμη, η φιλομάθεια και η στοχαστικότητα ήταν χαρακτηριστικά που του επέτρεπαν να λαμβάνει σοφές αποφάσεις, για την πορεία του αγώνα προς την ελευθερία.

Η άδικη φυλάκιση και η παρ’ ολίγον θανατική του καταδίκη από την κυβέρνηση των Βαυαρών 3 ανέδειξαν το μεγαλείο του και τον ανύψωσαν ακόμη περισσότερο ως σύμβολο θυσίας, αφοσίωσης και υπομονής. Η στάση του μέσα στη φυλακή και η συγχωρητικότητα που επέδειξε μετά την αποφυλάκισή του, φανέρωσαν την ανωτερότητα του χαρακτήρα του και ενίσχυσαν το διαχρονικό του παράδειγμα.

Οπωσδήποτε, είναι φανερό ότι δεν είναι δυνατό να συμπεριληφθούν σε μια σύντομη αναφορά, τα συνολικά χαρακτηριστικά του πρωτεργάτη της ελευθερίας μας, αλλά ένα δείγμα μόνο, του χαρακτήρα και της πολυδιάστατης μεγάλης προσωπικότητάς του, κάτι που εξηγεί το λόγο που ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, εξακολουθεί να υπάρχει στην καρδιά του ελληνικού λαού και κάθε ανθρώπου, που θέλει να λέγεται ελεύθερος.

*Ο Νίκος Κοτοπούλης είναι δάσκαλος MSc – θεολόγος.

Σημειώσεις

1. https://www.in.gr/2019/10/08/plus/o-istorikos-logos-tou-theodorou-kolokotroni-stin-pnyka/ (Τι θα έλεγε σήμερα ο Κολοκοτρώνης στους μαθητές για το θέμα της έκθεσης των έργων στην την Εθνική Πινακοθήκη, σύμφωνα με όσα είπε τότε στους μαθητές στην Πνύκα; Μάλλον, θα έλεγε τα εξής: «Παιδιά μου, όταν πολεμούσαμε, δεν σκεφτόμασταν μόνο να βγάλουμε τον Τούρκο από πάνω μας, αλλά και να κρατήσουμε ζωντανή την πίστη μας, που μας κράτησε όρθιους στα δύσκολα. Οι εκκλησίες μας ήταν τα κάστρα μας, οι εικόνες ήταν το αποκούμπι μας, και το όνομά του Χριστού ήταν η σημαία μας. Αν η λευτεριά μας καταντήσει να βεβηλώνει ό,τι ιερό μας απόμεινε, τότε για ποιο πράγμα χύσαμε το αίμα μας; Η τέχνη, παιδιά μου, είναι για να υψώνει την ψυχή του ανθρώπου, όχι για να την σκοτεινιάζει. Να τιμάτε την πίστη σας και την παράδοσή σας, γιατί αν ξεχάσετε ποιοι είστε, θα γίνετε δούλοι ξανά, χωρίς αλυσίδες αυτή τη φορά, αλλά με δεσμά στην ψυχή…. Όταν σας πειράζει κάτι, όσο προκλητικό κι αν είναι, να σηκωθείτε και να μιλήσετε, να γράψετε, να φωνάξετε, να διεκδικήσετε, να αντισταθείτε με λογισμό και γνώση. Η βία, ακόμα κι όταν μοιάζει δίκαιη, δεν φέρνει καλό»).

2. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: «Οι ‘Ελληνες είναι τρελλοί, αλλά έχουν Θεόν φρόνιμον». Και αλλού «Ήταν μια εκκλησία εις τον δρόμον, η Παναγία στο Χρυσοβίτσι, και το καθησιό μου ήτο όπου έκλαιγα την Ελλάς…Σίμωσα, έδεσα το άλογό μου σ’ ένα δένδρο, μπήκα μέσα και γονάτισα. Παναγία μου είπα από τα βάθη της καρδιάς μου και τα μάτια μου δάκρυσαν. Παναγία μου βοήθησε και τούτη τη φορά τους Έλληνες να ψυχωθούν. Έκανα το Σταυρό μου, ασπάσθηκα την εικόνα της, βγήκα από το εκκλησάκι, πήδηξα στο άλογό μου και έφυγα.Σε λίγο μπροστά μου ξεπετάγονταν οχτώ αρματωμένοι, ο εξάδελφός μου ο Αντώνης Κολοκοτρώνης και επτά ανήψια του.– Κανείς δεν είναι στην Πιάνα, μου είπε ο Αντώνης. Ούτε στην Αλωνίσταινα. Είναι φευγάτοι.– Ας μη είναι κανείς αποκρίθηκα. Ο τόπος σε λίγο θα γιομίση παλληκάρια…Ο Θεός υπέγραψε την λευτεριά της Ελλάδος και δεν θα πάρη πίσω την υπογραφή του».

3. Οι Προτεστάντες Μισσιονάριοι, που έφεραν οι Βαυαροί για να «εκπολιτίσουν» και να κατηχήσουν θρησκευτικά τους «βάρβαρους Έλληνες», επηρεασμένοι από τον ευρωπαϊκό Ντεϊσμό (ο Θεός δημιούργησε μεν τον κόσμο, αλλά δεν παρεμβαίνει πλέον στη λειτουργία του), ειρωνεύονταν τον απλό λαό και τους αγωνιστές για τη μεγάλη αγάπη και το σεβασμό τους στην Παναγία. Τους ενοχλούσε πολύ αυτό, το θεωρούσαν αδιανόητη πρόληψη και αμορφωσιά. Έμπαιναν σε ναούς και μοναστήρια, πετούσαν κάτω εικόνες και ιερά σκεύη, πριν τα βάλουν σε τσουβάλια και τα κατασχέσουν, «γιατί το κράτος είχε ανάγκη από χρήματα, κι αυτά δεν χρησιμεύουν σε τίποτα άλλο». (Γ. Μεταλληνός, Τουρκοκρατία).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αγοραστός, Κ. (1997). Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: Η μορφή της επανάστασης του 1821. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
Αλεξίου, Ε. (Επιμ.). (1977). Απομνημονεύματα και δίκη Κολοκοτρώνη (Γ. Τερτσέτης & Α. Πολυζωΐδης, Παρουσίαση, Τυπογραφική διαφρόντιση Γ. Πικρού). Μέρμηγκας.
Βλαχογιάννης, Ι. (1922). Τα ανέκδοτα του Καραϊσκάκη και του Κολοκοτρώνη: Ανέκδοτα – γνωμικά – περίεργα. Εν Αθήναις: Εκ του τυπογραφείου Γ. Η. Καλέργη.
Γιαννόπουλος, Ν. (2001). Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: Η πολυτάραχη ζωή και η δράση του ηγέτη της επανάστασης. ΕΒΕ.
Κοκόρης, Ι. (1991). Λιμποβίσι και κολοκοτρωναίοι. Τρίπολη: Νομαρχία Αρκαδίας.
Κολοκοτρώνης, Θ. (1981). Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836 (Τ. Αθ. Γριτσόπουλος, εισαγωγή, ευρετήριο, επιμέλεια). Εταιρεία Πελοποννησιακών Σπουδών.
Κολοκοτρώνης-Φαλέζ, Θ. (2005). Πολιτικά κείμενα (Β. Κ. Λάζαρης, επιμέλεια, εισαγωγή, σημειώσεις). Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή.
Μελάς, Σ.  Ο Γέρος του Μωριά: Βιογραφία. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον Μιχαήλ Ι. Σαλιβέρου.
Μεταλληνός, Γ. (1989). Τουρκοκρατία. Ακρίτας.
Μιχαηλίδης, Ι. Δ. (2020). Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: ο στρατιωτικός ηγέτης της Ελληνικής Επανάστασης. ΕΒΕ.
Μιχαηλίδης, Ι. Δ. (2014). Ο Θεόδωρος: πίσω από τον Κολοκοτρώνη. Ηγέτες (Η Καθημερινή).
Σταματόπουλος, Τ. Α. (1974). Οι τουρκοπροσκυνημένοι και ο Κολοκοτρώνης. Κάλβος
Στασινόπουλος, Χ. Α. (1993). Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Δεδεμάλη.
Τερτσέτης, Γ. Μ. (1953-1954). Άπαντα (Γ. Βαλέτας, Εισαγωγή & Επιμέλεια). Αθήνα: Νεοελληνική βιβλιοθήκη.
Τσοκόπουλος, Γ. Β. (1904-1905). Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. ΕΒΕ.
Χατζηγεωργίου, Ν. Κ. (2017). Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: Ο αρχιστράτηγος της εθνεγερσίας. Αθήνα: Μίλητος.
“Ποια ήταν τα Μαύρα Καράβια που ήταν ο φόβος των Οθωμανών στο Αιγαίο. Η πειρατική δράση του Κολοκοτρώνη και η κόντρα των Μαυρομιχάληδων με τους Μαντούβαλους στο Ταίναρο”, Μηχανή του Χρόνου, διαθέσιμο στο: http://www.mixanitouxronou.gr.
Βακαλόπουλος, Απόστολος. Ο χαρακτήρας των Ελλήνων: Ανιχνεύοντας την εθνική μας ταυτότητα – Έρευνα, πορίσματα, διδάγματα. Ηρόδοτος. Αθήνα, 2003.: Ηρόδοτος
Πανεπιστήμιο Κρήτης. (1901). Απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη: Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής 1770-1836, Τραγούδια των Κολοκοτρωναίων. Βιβλιοπωλείο της Εστίας. Ανακτήθηκε από https://anemi.lib.uoc.gr/metadata/d/e/e/metadata-184-0000041.tkl
Β., (1843) Η δίκη του αοιδίμου Θ. Κολοκοτρώνη και Δ. Πλαπούτα: Σκηνή πολιτική του 1833 Έτους: Πρόθεσις κατά του ελληνικού εθνισμού, Εκ της Τυπογραφίας Κ. Αντωνιάδου, Εν Αθήναι https://anemi.lib.uoc.gr/metadata/a/c/f/metadata-39-0000439.tkl.
21.Tρικούπης, Σπυρίδων, (1860-1862) Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόμος Γ’, Εκ της εν τη Αυλή του Ερυθρού Λέοντος Τυπογραφίας Ταϋλόρου και Φραγκίσκου, Εν Λονδίνω,. Διαθέσιμο σε OpenBook+1anemi.lib.uoc.gr+1
Xρυσανθόπουλος, Φ. (1858). Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως. Τύποις και βιβλιοπολείω Π. Δ. Σακελλάριου. Διαθέσιμο σε ψηφιακή μορφή:
Κολοκοτρώνης, Θ. (1846). Διήγησις Συμβάντων της Ελληνικής Φυλής. Από τα 1770 έως το 1856 (Υπαγόρευσις Θεοδώρου Κωνσταντίνου Κολοκοτρώνη). Αθήνα: Τύποις Νικολαϊδου Φιλαδελφέως, Παρά τη Πόλει της Αγοράς (σελ .48- 49…τὸ ψαλτήρι τὸ κτωήχι, ὁ μηναῖος, ἄλλαι προφητεῖαι ἦσαν τὰ βιβλία ὀπού ἀνέγνωσα. Δὲν εἶναι παρὰ ἀφοῦ ἐπῆγα εἰς τὴν Ζάκυνθο ὀπου εὕρηκα τὴν Ἱστορίαν τῆς Ἑλλάδος εἰς τὴν ἁπλο- ἑλληνικήν. τὰ βιβλία ὀπού ἐδιάβαζα συχνα ἦτον ἡ ἱστορία τῆς Ἑλλάδος, ἡ ἱστορία του Ἀριστομένη καὶ Γοργῷ, καὶ ἡ ἱστορία του Σκερντέρμπεη…).