Εκεί αναπαύονται οι ήρωες: Μιχάλης Καραολής, Ανδρέας Δημητρίου, Ιάκωβος Πατάτσος, Χαρίλαος Μιχαήλ, Μιχαήλ Κουτσόφτας, Στέλιος Μαυρομάτης, Ανδρέας Παναγίδης Ευαγόρας Παλληκαρίδης, Ανδρέας Ζάκος, Μάρκος Δράκος, Γρηγόρης Αυξεντίου, Στυλιανός Λένας, Κυριάκος Μάτσης
«Με την βοήθειαν του Θεού, με πίστιν εις τον τίμιον αγώνα μας, με τη συμπαράσταση ολοκλήρου του ελληνισμού και με την βοήθειαν των Κυπρίων, αναλαμβάνομεν των αγώνα δια την αποτίναξιν του αγγλικού ζυγού, με σύνθημα εκείνο το οποίον μας κατέλειπαν οι πρόγονοί μας: Ή ταν, ή επί τας».
Από την προκήρυξη της ΕΟΚΑ της 1ης Απριλίου 1955.
Έτσι, η 10η Μαΐου του 1956, είναι ημέρα ιστορική για την Κύπρο και τον απανταχού Ελληνισμό, γιατί είναι απόλυτα συνδεδεμένη με το έπος της ΕΟΚΑ.
Γιατί στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας οι Άγγλοι αποικιοκράτες απαγχόνισαν τον Μάη του 1956, τον Μιχαλάκη Καραολή από το Παλαιχώρι και τον Αντρέα Δημητρίου από τον Άγιο Μάμα της Λεμεσού. Ήταν οι πρώτοι ανάμεσα στους πρώτους που ανέβηκαν τα σκαλοπάτια για τη λευτεριά
ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΡΑΟΛΗΣ
Ο Μιχάλης Καραολής του Σάββα και της Παναγιώτας, γεννήθηκε στο Παλαιχώρι της επαρχίας Λευκωσίας στις 13 Φεβρουαρίου 1933. Είχε τέσσερα αδέλφια.
Απόφοιτος της Αγγλικής Σχολής Λευκωσίας, εργάστηκε ως κυβερνητικός υπάλληλος στο Τμήμα του Φόρου Εισοδήματος.
Ήταν από τους πρώτους που εντάχθηκε στις τάξεις της ΕΟΚΑ, στην ομάδα του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη πριν ακόμα από την έναρξη του επαναστατικού αγώνα, την 1η Απριλίου 1955.
Η δράση του πολυποίκιλη. Πήρε μέρος στη διανομή της πρώτης προκήρυξης του Διγενή, εργάστηκε στο Τμήμα Πληροφοριών της Οργάνωσης, στη μεταφορά και απόκρυψη οπλισμού και ανέλαβε βομβιστικές επιθέσεις εναντίον του εχθρού σε καίρια σημεία της Λευκωσίας.
Στη συνέχεια κατατάγηκε στην πρώτη ομάδα εκτελεστικού Λευκωσίας. Ως γνώστης της Αγγλικής, έκανε παρέα με αγγλόπαιδες, έπαιζε μαζί τους χωρίς να κινεί υποψίες ότι ήταν μέλος της ΕΟΚΑ.
Μέχρι που στις 28 Αυγούστου 1955, ανέλαβε με το συναγωνιστή του Ανδρέα Παναγιώτου την εκτέλεση του αστυνομικού Ηρόδοτου Πουλλή, σεσημασμένου ως στενού συνεργάτη των Άγγλων. Και ενώ ο Παναγιώτου διέφυγε, ο Καραολής τέθηκε υπό καταζήτηση και συνελήφθη, καθώς μεταφερόταν στην περιοχή της Κερύνειας, για να ενωθεί με την ομάδα του Γρηγόρη Αυξεντίου.
Δυστυχώς, το δικαστήριο στο οποίο οδηγήθηκε, τον καταδίκασε στις 28 Οκτωβρίου του 1955 σε θάνατο, παρόλο που η σφαίρα που σκότωσε τον αστυνομικό προερχόταν από το όπλο του Παναγιώτου. Και αυτό, το γνώριζαν οι Άγγλοι.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Ο Ανδρέας Δημητρίου, του Δημήτρη και της Ευδοκίας Βασιλείου, γεννήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου του 1934, στον Άγιο Μάμα της επαρχίας Λεμεσού. Είχε τέσσερα αδέλφια.
Μετά το Δημοτικό φοίτησε για τρία χρόνια στο Νυκτερινό Γυμνάσιο Αμμοχώστου. Αρχικά εργάστηκε σε κατάστημα εκρηκτικών υλών και κυνηγετικών ειδών και αργότερα στον Αγγλικό στρατό. Υπήρξε επίσης γραμματέας της Συντεχνίας των Αχθοφόρων στην Αμμόχωστο. Διακρινόταν για την εργατικότητα, την πρωτοβουλία και την ευσυνειδησία του.
Εντάχθηκε από τους πρώτους στις τάξεις της ΕΟΚΑ και έδρασε με τις ομάδες Αμμοχώστου, επεκτείνοντας τη συμμετοχή του και στο εκτελεστικό.
Επιστέγασμα της δράσης του ήταν η αρπαγή των όπλων μέσα από τις στρατιωτικές αποθήκες του λιμανιού της Αμμοχώστου, στις αρχές Δεκεμβρίου 1955, αμέσως μετά την εκφόρτωσή τους και προτού μεταφερθούν και τακτοποιηθούν. Τα όπλα προωθήθηκαν σε διάφορες επαναστατικές ομάδες, οι οποίες μέχρι τότε ήταν εφοδιασμένες σχεδόν μόνο με κυνηγετικά.
Μετά από απόπειρά του να εκτελέσει τον Άγγλο πράκτορα Τέυλορ, τον οποίο και τραυμάτισε, ο Ανδρέας βρέθηκε αντιμέτωπος με ένοπλους στρατιώτες που τον φρουρούσαν. Πρόταξε εναντίον τους το όπλο του, το οποίο όμως έπαθε εμπλοκή και οι στρατιώτες τον συνέλαβαν, αφού τον πλήγωσαν. Καταδικάστηκε σε θάνατο.
Προσπάθειες για οργάνωση δραπέτευσής του πριν την εκτέλεσή του, απέτυχαν και μαζί με τον Μιχάλη Καραολή, οδηγήθηκαν στις 10 Μαΐου 1956 στην αγχόνη.
Οι παλαιότεροι θυμόμαστε τις διαδηλώσεις συμπαράστασης τόσο στην Κύπρο όσο και στις μεγάλες πόλεις στης Ελλάδος.
Δυστυχώς, ο τότε κυβερνήτης της Κύπρου Χάρντιγκ, θέλοντας να επιδείξει δύναμη και υποταγή στη Βρεττανία και πατάσσοντας κάθε αντίσταση του Κυπριακού λαού ο δήμιος οδήγησε τα παλληκάρια στην αγχόνη.
Το ψυχικό σθένος και η ελληνική παλληκαριά που επέδειξαν ο Μιχαλάκης Καραολής και ο Ανδρέας Δημητρίου ανεβαίνοντας απτόητοι στο ικρίωμα της αγχόνης, ανύψωσε το γόητρο της ΕΟΚΑ και δημιούργησε ηρωικό προηγούμενο για τους αγωνιστές.
Αν και δεν πρόλαβαν να δουν την ιδιαίτερη πατρίδα μας ελεύθερη, τήρησαν τον όρκο: «Συλλαμβανόμενος θα τηρήσω απόλυτον εχεμύθειαν τόσον επί των μυστικών της Οργανώσεως όσον και επί των ονομάτων των συμμαχητών μου, έστω και εάν βασανισθώ διά να ομολογήσω».
Τα κελιά όπου υπέστησαν τα βασαναστήρια και η αγχόνη όπου οδηγήθηκαν με σθένος και αποθέματα μεγαλίου ψυχής και ανδρείας, μπορείτε, όσοι θα ταξιδέψετε στην Κύπρο να τα δείτε επισκεπτόμενοι τα Φυλακισμένα Μνήματα στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας.
Οι τάφοι είναι λιτοί που θυμίζουν ότι “εδώ κοιμούνται οι 13 εκ των εθνομαρτύρων, οι οποίοι έκαναν πράξη το “θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία”.
‘Ενα ταπεινό μνημόσυνο στην μνήμη των δυο και όλων μαζί, που πότισαν με το αίμα τους το δέντρο της λευτεριάς της Κύπρου μας.
