ΑΥΤΕΣ είναι μερικές σκέψεις στο πλαίσιο του επικείμενου 6ου Συνεδρίου Επαγγελματικής Ασφάλισης με τίτλο: «Το νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα της Επαγγελματικής Ασφάλισης», το οποίο αποσκοπεί στην καταγραφή των εξελίξεων που έλαβαν χώρα το προηγούμενο έτος σε εγχώριο και ευρωπαϊκό επίπεδο στον θεσμό της Επαγγελματικής Ασφάλισης αλλά και του εγχώριου συνταξιοδοτικού-ασφαλιστικού συστήματος γενικότερα. Υποστηρίζουμε εδώ ότι η ανάγκη τέτοιων μεταρρυθμίσεων συνδέεται αναπόφευκτα με τη μετανάστευση σε χώρες που παρέχουν προοπτικές σταθερότητας του εισοδήματος κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής του ατόμου συγκριτικά με την Ελλάδα.
Το φαινόμενο της μαζικής μετανάστευσης εξειδικευμένων επαγγελματιών (brain drain) είναι μια μακροχρόνια πρόκληση για την Ελλάδα. Μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007-2009 που έπληξε τη χώρα σφοδρά, οι ερευνητές επικεντρώθηκαν στην κλιμάκωση της μαζικής μετανάστευσης και τις επιπτώσεις της απώλειας πολύτιμου ανθρώπινου κεφαλαίου στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη. Η συνεχής μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας έως το 2070 θα προσεγγίσει το 25% ήταν ένα σημείο αναφοράς στο 10ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών συν την επείγουσα ανάγκη ανάγκη αντιμετώπισης αυτής της δημογραφικής αλλαγής. Αυτή η πτώση θα μπορούσε να απειλήσει τη βιωσιμότητα του ηδη σαθρού ελληνικού συνταξιοδοτικού συστήματος. Η Ελλάδα, με το τεράστιο δημογραφικό της πρόβλημα, κινδυνεύει με εθνική παρακμή, εάν δεν ληφθεί σοβαρά υπόψη η υιοθέτηση αναγκαίων και δημιουργικών μεταρρυθμίσεων.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι τελευταίες προβλέψεις της Eurostat, της επίσημης στατιστικής υπηρεσίας της ΕΕ, υποδηλώνουν ότι ο πληθυσμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) θα είναι 6% μικρότερος έως το 2100 με βάση τις τρέχουσες τάσεις – πέφτοντας στα 419 εκατομμύρια, από 447 εκατομμύρια σήμερα. Αλλά αυτή η μείωση είναι ωχριά σε σύγκριση με το σενάριο της Eurostat χωρίς μετανάστευση. Ο οργανισμός προβλέπει μείωση πληθυσμού περισσότερο από το ένα τρίτο, στα 295 εκατομμύρια έως το 2100, όταν αποκλείει τη μετανάστευση από το μοντέλο του.
Η Ελλάδα ως μία από τις «λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες» της ΕΕ (η Βουλγαρία είναι μια άλλη στο διάγραμμα) ξεχωρίζει ως ένα έθνος που θα αντιμετωπίσει μια δημογραφική κρίση με ή χωρίς μετανάστευση, σε σύγκριση με άλλα έθνη της ΕΕ, όπως η Δανία και η Νορβηγία. Αυτά τα έθνη είναι «φιλορεφορμιστικά» με την έννοια ότι στοχεύουν στη συνεχή βελτίωση ή την αλλαγή, συχνά μέσω κυβερνητικής δράσης, και την προθυμία να εργαστούν στο υπάρχον σύστημα για να επιτύχουν αυτές τις αλλαγές, στο πνεύμα του Ηράκλειτου οτι «Δεν μπορείς να μπεις δύο φορές στο ίδιο ποτάμι».
Από τον μεταρρυθμιστικό πυρήνα μιας τέτοιας προσέγγισης πηγάζουν η οικονομική ανάπτυξη και τα υψηλότερα εισοδήματα. Επιπλέον, η θεωρία της μετανάστευσης και του κύκλου ζωής υποδηλώνει ότι τα πρότυπα μετανάστευσης συσχετίζονται με το στάδιο της ζωής και την χρηματοοικονομική εξέλιξη ενός ατόμου. Προκύπτει ότι τα ποσοστά μετανάστευσης αρχικά αυξάνονται καθώς οι χώρες διανύουν ένα στάδιο ανάπτυξης, φτάνουν σε ένα απόγειο και στη συνέχεια μειώνονται καθώς οι χώρες γίνονται πιο εύπορες. Αυτή η θεωρία είναι στενά συνδεδεμένη με την ιδέα του «κύκλου ζωής της μετανάστευσης», όπου η απόφαση για μετανάστευση επηρεάζεται από παράγοντες όπως η ηλικία, το εισόδημα και το στάδιο της ζωής.
Η βιβλιογραφία επισημαίνει πως αλληλεπιδρούν τα μεταναστευτικά και συνταξιοδοτικά συστήματα, ιδιαίτερα όσον αφορά τη δυνατότητα μεταφοράς των κοινωνικών παροχών. Οι συνταξιοδοτικές μεταρρυθμίσεις, που συνεπάγονται και μείωση της γενναιοδωρίας των κρατικών συνταξιοδοτικών παροχών, γίνονται αναπόφευκτα ευρέως διαδεδομένες ως απάντηση στη δημογραφική μετάβαση. Η κλίμακα, ο χρόνος και ο ρυθμός αυτών των μεταρρυθμίσεων διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Ως εκ τούτου αποφάσεις μετανάστευσης, συμπεριλαμβάνουν ένα παράγοντα που συνδέεται με τις αναμενόμενες συνταξιοδοτικές παροχές γήρατος στις χώρες αποστολής και υποδοχής σε δύο περιπτώσεις: όταν είναι γνωστοί οι κανόνες του συνταξιοδοτικού συστήματος και όταν υπάρχει κίνδυνος μεταρρυθμίσεων των συνταξιοδοτικών συστημάτων. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι όταν τα άτομα αποτυγχάνουν να λάβουν υπόψη τον μελλοντικό συνταξιοδοτικό εισόδημα, μπορούν να λάβουν μη βέλτιστες αποφάσεις για τη μετανάστευση.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, και σύμφωνα με το ΔΝΤ, το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα ήταν και είναι δαπανηρό, πολύπλοκο και στρεβλωτικό, γεγονός που συνέβαλε στα δημοσιονομικά προβλήματα της Ελλάδας και έχει αποθαρρύνει τη συμμετοχή του εργατικού δυναμικού. Αρκετές απόπειρες μεταρρύθμισης του συστήματος απέτυχαν λόγω έλλειψης εφαρμογής, απώθησης από κεκτημένα συμφέροντα και δικαστικών αποφάσεων που οδήγησαν σε ανατροπές. Οι διάφορες στρεβλώσεις του συνταξιοδοτικού συστήματος (π.χ. ατέλειες της αγοράς, κυβερνητικοί κανονισμοί ή ατομικές συμπεριφορές) σηματοδοτούν κίνητρα μετανάστευσης. Η Ελλάδα χρειάζεται ουσιαστικά να εργαστεί από το μηδέν μέσω του συνταξιοδοτικού της συστήματος (μεταξύ άλλων) για να αποτρέψει μια δημογραφική κρίση.
* Ο Δρ. Στηβ Μπακάλης είναι ειδικός σε θέματα διεθνούς επιχειρηματικής εκπαίδευσης και διαχείρισης, έχει συνεργαστεί με το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας, το Πανεπιστήμιο της Αδελαΐδας, και σε διοικητικές θέσεις σε πανεπιστήμια της Ασίας-Ειρηνικού και τα Αραβικά Κράτη του Περσικού Κόλπου.
