Πώς καλλιεργούμε τη χαρά στο σπίτι κατά την συχνά ταραχώδη εφηβεία; Πώς αποφεύγουμε τις συνηθισμένες παγίδες που ραγίζουν τη σχέση με το παιδί μας, καθώς ανοίγεται στον κόσμο, διεκδικώντας ανεξαρτησία, σύνδεση και τη συγκίνηση νέων εμπειριών;

Η κλινική ψυχολόγος Δρ Jari Evertsz, με ρίζες στην Ελλάδα, ακούει συχνά αυτές τις ερωτήσεις. Με πάνω από 20 χρόνια εμπειρίας στην Αυστραλία και το εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένης της εργασίας στον τομέα ανηλίκων παραβατών και σε φυλακές υψίστης ασφαλείας, έχει δει τόσο τις δυσκολίες όσο και τις στιγμές αλλαγής.

Σήμερα είναι διευθύντρια της «Grow Psychology» στη Μελβούρνη και είναι ευρέως αναγνωρισμένη για την εξειδίκευσή της στην αντιμετώπιση δύσκολων συμπεριφορών σε παιδιά και εφήβους.

Το βιβλίο της, «The Well-Behaved Teenager (and other myths)» που μεταφράζεται ως «Ο Φρόνιμος Έφηβος (και άλλοι μύθοι)», αποτελεί έναν οδηγό για γονείς που αισθάνονται καταβεβλημένοι, αποσυνδεδεμένοι και αβέβαιοι ως προς το πώς να πλοηγηθούν αυτή την απαιτητική φάση στη ζωή των παιδιών τους.

«Όταν ακούς τα ίδια πράγματα να λέγονται, κάθε εβδομάδα και όλον τον χρόνο… άνθρωποι να περιγράφουν πολύ παρόμοιες καταστάσεις και να νιώθουν έντονο άγχος, άρχισα να σκέφτομαι ότι, αν συμβαίνει τόσο συχνά, ας προσπαθήσω να αποτυπώσω την εμπειρία μου στο χαρτί. Δεν χρειάζεται απαραίτητα να πάνε όλοι σε κάποιον ψυχολόγο για να δοκιμάσουν μερικές νέες ιδέες».

Με ξεκάθαρες στρατηγικές, παραδείγματα από καθημερινές εφηβικές συμπεριφορές και την επιστημονική τους εξήγηση, δείχνει πώς κάποιες πρακτικές αλλαγές μπορούν να βελτιώσουν το οικογενειακό κλίμα και να ενισχύσουν τις σχέσεις στο σπίτι.

ΑΥΤΗ Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΥΠΕΡΟΧΗ

Αν υπάρχει ένα μήνυμα που θέλει να περάσει η Δρ Evertsz, είναι ότι η ανατροφή εφήβων δεν χρειάζεται να είναι δύσκολη ή αγχωτική.

«Αν σταματήσετε να ανησυχείτε τόσο, μπορείτε πραγματικά να απολαύσετε αυτήν την περίοδο», λέει. «Μόλις πιστέψετε ότι τα πράγματα θα πάνε καλά, και έχετε κάποιες στρατηγικές στο χέρι, είναι μια υπέροχη φάση».

Για να κατανοήσουν καλύτερα τους εφήβους, η Δρ Evertsz παροτρύνει τους γονείς να σκεφτούν τι συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλο του παιδιού τους.

«Συχνά οι άνθρωποι πιστεύουν πως όταν οι έφηβοι εκδηλώνουν δύσκολες συμπεριφορές, αυτό σημαίνει ότι δεν έχουν αξίες ή ότι δεν θα γίνουν καλοί άνθρωποι. Δεν είναι αλήθεια».

«Όλοι γνωρίζουμε το θέμα με τις ορμόνες, οπότε δεν θα εστιάσω σε αυτό», λέει. «Υπάρχουν όμως δύο βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο που οι έφηβοι αντιλαμβάνονται τις καταστάσεις. Πρώτον, οι ανασταλτικοί μηχανισμοί στον εγκέφαλο (που λειτουργούν σαν “αστυνομικοί” που μας συγκρατούν) δεν αναπτύσσονται με τον ίδιο ρυθμό όπως τα κέντρα που σχετίζονται με την αναζήτηση εμπειριών, την ανάγκη για έντονες συγκινήσεις και την κοινωνική δικτύωση».

Δεύτερον, παρόλο που η ταχύτητα επεξεργασίας τους αυξάνεται, οι έφηβοι παρουσιάζουν μια σχετική γνωστική ακαμψία. «Αν προσπαθήσετε να κάνετε μια λογική συζήτηση μαζί τους, μπορεί να διαπιστώσετε ότι επιμένουν στην ίδια άποψη. Αυτή η ακαμψία είναι φυσιολογική στην εφηβεία».

Με άλλα λόγια, η ικανότητά τους για ευελιξία είναι ακόμη υπό ανάπτυξη. Γι’ αυτό ο τρόπος που επικοινωνούμε έχει τεράστια σημασία.

«Να είστε όσο πιο ήρεμοι γίνεται, ώστε η συζήτηση να είναι διάλογος και όχι αντιπαράθεση. Πρέπει να είναι απλή και σύντομη, αλλιώς θα τους χάσετε. Αν νιώσουν ότι δεν απειλούνται, θα ανοιχτούν, και τότε μπορείτε να απολαύσετε ουσιαστικές συζητήσεις».

ΓΙΑΤΊ Η ΠΑΡΈΜΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ «ΠΟΛΥ ΑΡΓΑ»

Αν και η αρχική της δουλειά αφορούσε την υποστήριξη εφήβων που βρίσκονταν ήδη σε κρίση, η Δρ. Evertsz άρχισε να ενδιαφέρεται όλο και περισσότερο για την πρόληψη των προβλημάτων πριν αυτά κλιμακωθούν.

«Όταν οι νέοι φτάνουν σε αυτές τις δομές, τα πράγματα έχουν γίνει τόσο περίπλοκα που είναι πολύ δύσκολο να παρέμβεις αποτελεσματικά», λέει. «Αυτή η εμπειρία με έκανε πολύ προσεκτική στα σημάδια κινδύνου… και πολύ συνειδητοποιημένη για την επιρροή που έχει το περιβάλλον πάνω τους».

Πιστεύει, ωστόσο, ότι η εφηβεία παραμένει μια σημαντική ευκαιρία για αλλαγή, ειδικά μέσα στην οικογένεια.

«Είναι σημαντικό όμως η παρέμβαση να γίνεται σε όλη την οικογένεια, όχι μόνο στο παιδί, γιατί το παιδί δεν μπορεί να αλλάξει το περιβάλλον γύρω του, το οποίο συχνά παίζει μεγάλο ρόλο στην τροφοδότηση κάποιων προβλημάτων».

«ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΚΑΛΟ ΠΑΙΔΙ» ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

Όταν ρωτήθηκε για τα συνηθισμένα λάθη, η Δρ. Evertsz ξεχώρισε μια φράση που ακούει συχνά από γονείς: «Να είσαι καλό παιδί» ή «Να φέρεσαι καλά».

«Είναι μια φράση που δεν μεταφέρει καμία πληροφορία για το τι θέλετε να δείτε από έναν νέο άνθρωπο», λέει.

Αντί γι’ αυτό, προτείνει κάτι συγκεκριμένο.

«Για έναν έφηβο, αυτό θα μπορούσε να είναι: “Θα το εκτιμούσα πολύ σήμερα στη γιαγιά αν μπορούσες να τους πεις ένα γεια, να κάνεις μια μικρή κουβέντα, να καθίσεις λίγο μαζί τους, και μετά κανείς δεν θα έχει πρόβλημα αν αποσυρθείς”»

ΟΤΑΝ ΟΙ ΓΟΝΕΊΣ ΕΧΟΥΝ ΑΝΤΙΘΕΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΤΟΥΣ

Στο βιβλίο της, η Δρ Evertsz περιγράφει διαφορετικά γονεϊκά πρότυπα ανατροφής και τις επιπτώσεις τους. Όταν ρωτήθηκε για τα δύο άκρα, το πολύ ήπιο και το αυταρχικό, ήταν ξεκάθαρη. Και τα δύο μπορεί να είναι επιζήμια.

«Η πολύ ήπια προσέγγιση δεν διδάσκει την ανάπτυξη δεξιοτήτων και την αντιμετώπιση δυσκολιών. Το παιδί αισθάνεται ότι πάντα κάποιος θα το σώσει και δεν χρειάζεται να έχει προσωπική συμμετοχή σε μια κατάσταση. Η αυταρχική προσέγγιση επίσης δεν διδάσκει τίποτα, εκτός από το να μάθει το παιδί να μένει πολύ ήσυχο και να αποφεύγει τα προβλήματα. Δεν διδάσκει δεξιότητες, συναισθηματική νοημοσύνη. Αντίθετα, δημιουργεί ένα κλίμα φόβου και εχθρότητας, κάτι που είναι πολύ λυπηρό».

Ακόμα πιο συχνό είναι το φαινόμενο να μην ταιριάζουν οι απόψεις των γονιών για το πώς μεγαλώνουν τα παιδιά τους.

«Όλοι προερχόμαστε από διαφορετικά οικογενειακά πρότυπα και μπορεί να έχουμε βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις για το τι είναι καλύτερο για τα παιδιά μας».

Σε αυτές τις περιπτώσεις, το παιδί βρίσκεται στη μέση, χωρίς να ωφελείται από όσα θα μπορούσαν να του προσφέρουν οι γονείς.

«Αν όμως οι γονείς μπορέσουν να συμφωνήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο σε αυτά που δεν θέλουν πια να κάνουν, και να στηρίζουν ο ένας τον άλλον, μπορούν ακόμα να κάνουν τη διαφορά».

Η αλήθεια είναι ότι τόσο ο γονέας όσο και ο έφηβος επιθυμούν μια στενή σχέση μεταξύ τους, δεν θέλουν να αποξενωθούν και στην πραγματικότητα δεν επιδιώκουν τη σύγκρουση, λέει.

ΟΤΑΝ ΟΙ ΣΥΝΟΜΙΛΗΚΟΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ

Σε δύσκολες καταστάσεις, όταν η σχέση στην οικογένεια έχει ραγίσει, τα πράγματα μπορούν να γίνουν επικίνδυνα απρόβλεπτα.

«Στην ουσία, είναι θέμα τύχης. Κάποιοι έφηβοι θα αναζητήσουν επιβεβαίωση σε βοηθητικά μέρη. Πολλοί άνθρωποι που προέρχονται από πολύ δύσκολο περιβάλλον τα έχουν καταφέρει. Όμως είναι ένα τεράστιο ρίσκο. Γιατί τίποτα δεν είναι δεδομένο για έναν έφηβο. Δεν μπορούν να ελέγξουν πολλά στη ζωή τους, και επειδή οι φίλοι και οι συνομήλικοι είναι τόσο σημαντικοί… αν αυτή η ομάδα είναι τοξική ή επικίνδυνη, τότε βρίσκεσαι σε πολύ επικίνδυνο έδαφος».

Γι’ αυτό συχνά βοηθάει τις οικογένειες να αναζητήσουν διάφορα σημεία υποστήριξης όταν υπάρχουν πολλά προβλήματα ταυτόχρονα. Είτε πρόκειται για σχολικούς συμβούλους, μέντορες ή ακόμα και ειδικές εκπαιδευτικές παρεμβάσεις, στην περίπτωση που πίσω από τη δύσκολη συμπεριφορά του παιδιού κρύβονται αδιάγνωστες μαθησιακές δυσκολίες. «Κάποιες φορές οι γονείς δεν μπορούν να τα διαχειριστούν όλα μόνοι τους».

ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ, ΣΥΝΔΕΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

Στην αρχή του βιβλίου της, η Δρ Evertsz επισημαίνει μια σοκαριστική πραγματικότητα. Η Αυστραλία έχει μερικά από τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών νέων στον κόσμο, ιδιαίτερα μεταξύ έφηβων αγοριών. Αντίθετα, η Ελλάδα και άλλες μεσογειακές χώρες έχουν από τα χαμηλότερα.

«Δεν είμαστε σίγουροι γιατί συμβαίνει αυτό, αλλά έχουμε κάποιες υποψίες… Η μία είναι η δύναμη και η έκταση της οικογενειακής υποστήριξης. Και η δεύτερη είναι η ανδρική κουλτούρα στη χώρα».

Συνδέει αυτούς τους κινδύνους με τον «υπερανδρισμό» στην Αυστραλία και το στίγμα γύρω από την έκφραση συναισθημάτων, το οποίο οργανισμοί στην χώρα προσπαθούν να αλλάξουν.

Για τις οικογένειες μεταναστών στην Αυστραλία, η απουσία ευρύτερων οικογενειακών δεσμών (παππούδες, θείοι κλπ) μπορεί να αφήσει ένα σημαντικό κενό. Η ομογενής ψυχολόγος τονίζει τη σημασία της επανόρθωσης αυτών των διαγενεακών συνδέσεων μέσω της κοινότητας.

«Αν μια οικογένεια μεταναστών είναι απομονωμένη, τα παιδιά δεν θα βιώσουν αυτό που θα ζούσαν στη χώρα τους, δηλαδή την τακτική επαφή με ανθρώπους όλων των ηλικιών».

«Η ελληνική παροικία στη Μελβούρνη και την Αυστραλία είναι πολύ δραστήρια. Υπάρχουν πολλοί πόροι, πολλές δραστηριότητες, πολλοί άνθρωποι», αναφέρει.

Κοινότητες σαν κι αυτές, με ισχυρούς διαγενεακούς δεσμούς, μπορούν να προσφέρουν τα προστατευτικά οφέλη μιας μεγάλης εκτεταμένης οικογένειας, δίνοντας στους νέους τη σταθερότητα, τη σύνδεση και τη συναισθηματική υποστήριξη που αλλιώς θα στερούνταν.

«Αν μπορούσαμε να διαμορφώσουμε τα εφηβικά χρόνια σήμερα, τι θα αλλάζατε;» τη ρωτάμε.

«Θα ήθελα να δω περισσότερες συζητήσεις και ντιμπέιτ στα σχολεία, με τους μαθητές να παίρνουν τον λόγο και να καθοδηγούν τον διάλογο. Περισσότερος χρόνος στη φύση και αυξημένη σωματική δραστηριότητα είναι εξίσου σημαντικά. Επιπλέον, χρειάζονται δραστηριότητες που μπορούν να απολαμβάνουν με τους φίλους τους χωρίς την παρουσία ενηλίκων. Η χαρά και η απόλαυση πρέπει να έχουν θέση στην καθημερινότητά τους. Δραστηριότητες που προσφέρουν αδρεναλίνη και ταυτόχρονα ενισχύουν την κοινωνικότητα όπως η αναρρίχηση, τα flying fox, αλλά και ο εθελοντισμός, είναι ουσιαστικές. Πιστεύω ότι ο εθελοντισμός πρέπει να ενσωματωθεί στη ζωή κάθε παιδιού και εφήβου».

Με όλα όσα απαιτούνται από τους γονείς σήμερα, της ζητάμε να ορίσει τον βασικό τους ρόλο.

«Πιστεύω πως ως γονείς έχουμε τόσους πολλούς ρόλους και καθήκοντα που μας προκαλούν σύγχυση. Όμως ένας καλός ρόλος είναι να είμαστε το άτομο που θέτει τον τόνο και το τρόπο επικοινωνίας και επίλυσης προβλημάτων στην οικογένεια. Αν είμαστε γενικώς μετριοπαθείς, δίκαιοι και καλοί ακροατές και δείχνουμε ενδιαφέρον για τον άλλον ακόμη και όταν τα πράγματα είναι δύσκολα, αυτό πάντα θα εκτιμηθεί».