Οι Τούρκοι έχουν μια αισωπική παραλλαγή για τα πραξικοπήματα: «όταν ήλθε το τσεκούρι στο δάσος, τα δένδρα είπαν ‘το χέρι είναι ένας από μας’». Η Τουρκία ξανά στο προσκήνιο με την απόπειρα πραξικοπήματος από μερίδα του στρατού το βράδυ της Παρασκευής 15 Ιουλίου (σημαδιακή ημερομηνία για ένα άλλο αποτυχημένο πραξικόπημα) έρχεται να προσθέσει την αίσθηση -αυτό που χαρακτηρίζει ο Άγγελος Αλ. Αθανασόπουλος στο «Βήμα της Κυριακής»- κλίματος εμφυλίου πολέμου.
Συσσωρευμένες και ραγδαίες οι εξελίξεις τα τελευταία χρόνια στην Τουρκία. Από τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις του 2013, στην εκκαθάριση αστυνομικών, δικαστών και δημοσιογράφων που πρόσκεινται στον μουσουλμάνο αυτοεξόριστο κληρικό Φετουλάχ Γκιουλέν, στην κατάρρευση της κατάπαυσης πυρός με το κουρδικό ΡΚΚ, την εμπλοκή με το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) εντός και συνοριακά με την Συρία, και το γεγονός ότι συνεχώς η Τουρκία γίνεται στόχος τρομοκρατικών χτυπημάτων, πέρα από τις τεταμένες σχέσεις της με τους γείτονές της, παρατείνει την εντύπωση μιας Τουρκίας υπό πίεση.
Μέσα σε αυτή τη δίνη και δύο εβδομάδες μετά την τρομοκρατική επίθεση στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, ήλθε και η απόπειρα ανατροπής του Προέδρου Ερντογάν. «Μουδιασμένη» χαρακτηρίστηκε αρχικά το πραξικόπημα, και με 265 νεκρούς, θεωρήθηκε απροετοίμαστη και ανεπαρκής η παρακίνηση μιας δυσαρεστημένης μερίδας του τουρκικού στρατού. Θα πάρει καιρός να ξεκαθαρίσουν οι πραγματικές αιτίες, ποιά ήταν τα εμπλεκόμενα άτομα και τα σχέδια του πραξικοπήματος της 15 Ιουλίου. Ήταν μια αντίδραση μερίδας του στρατού να φράξουν την πορεία ενός μεγαλομανή – τη σουλτανοποίηση του «Πασά Αφέντη» Ερντογάν, που αποσκοπεί να καταργήσει τον κοσμικό χαρακτήρα του κεμαλισμού και να μετατρέψει τον τουρκικό κοινοβουλευτισμό σε προεδρικό σύστημα; Ή ήταν ένα καπρίτσιο στρατιωτικών που απειλούνταν να ξηλωθούν από την κυβέρνηση;
Σύμφωνα με το CNN, πάντως, τα πράγματα ήταν πιο σοβαρά εκείνες τις πρωινές ώρες, ξημερώματα Σαββάτου, πριν το διάγγελμα Ερντογάν στα Facetime, Skype και Twitter. Η «ανεπαγγελματικότητα» του πραξικοπήματος, διερωτάται πάντως η γερμανική εφημερίδα «Bild», ίσως να οφείλεται στο ότι έγινε σε λάθος ώρα. Τα προηγούμενα πραξικοπήματα στην Τουρκία, 1960, 1971, 1980 και 1997, έγιναν όταν το κράτος και οι Τούρκοι πολίτες «κοιμάτον»!
Όπως σχολίασε η βρετανική εφημερίδα «The Guardian» στο κύριο ανυπόγραφο άρθρο της: «To αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία θα μπορούσε να είναι και χειρότερα νέα. Θα μπορούσε να έχει πετύχει».
Και ενώ οι συνωμότες ήταν προετοιμασμένοι για ένα πραξικόπημα του 20ου αιώνα, δεν είχαν συλλάβει σωστά τις επικοινωνιακές αλλαγές που επέφερε η επανάσταση του Ιντερνέτ στην καθημερινότητα, στην αφύπνιση και στην κινητοποίηση! Ενώ κινήθηκαν προς την κρατική τηλεόραση αμέλησαν το διαδίκτυο και επέτρεψαν στον Ερντογάν να συσπειρώσει τους υποστηρικτές του με το να τους καλέσει δια του Twitter να ξεχυθούν στους δρόμους και να τους αντισταθούν.
Το ιστορικό παράδοξο πάντως της αποτυχημένης «κίνησης» ανατροπής του Ερντογάν είναι ότι ο ισλαμισμός έχει αναδειχθεί ως η πιο σοβαρή πρόκληση του κεμαλισμού. Μια πρόκληση από πολιτικές ομάδες προσκείμενες στον ισλαμισμό, που αποδίδει μια μουδιασμένη χροιά επαναστατικότητας, ενώ δέχεται τριβές και κόντρες από πρώην συμμάχους, συνεταίρους και συνοδοιπόρους.
Τα διαζύγια Ερντογάν με τους συνεργάτες του –πρώτα με τις αντικεμαλικές κοσμικές εκείνες δημοκρατικές δυνάμεις που τον πλαισίωσαν, κατόπιν με τον παραμερισμό του εταίρου του Αμπντουλάχ Γκιούλ, κατόπιν η ρήξη με τον Φετουλάχ Γκιουλέν και, τελικά, με τον παραμερισμό του «διαδόχου» του Αχμέτ Νταβούτογλου από ενδοκομματικές μηχανοραφίες του ΑΚΡ- υποδεικνύουν μια πορεία πολιτικής επικράτησης και επιβίωσης ενός προσωποπαγή ηγέτη.
Η Τουρκία, πάντως, παραμένει ένα μεγάλο κεφάλαιο. Οι ρωγμές που θέλουν την Τουρκία ως συμπαγή οντότητα απειλούν να την οδηγήσουν σε πόλωση και ρήξη.
Το ενδεχόμενο πτώσης, αν όχι κρίσης, της τουρκικής οικονομίας, ενδέχεται, σε συνδυασμό με την κλιμάκωση τρομοκρατικών ενεργειών, και τη συνεχιζόμενη επιδίωξη μιας χρεωκοπημένης γειτονικής, περιφερειακής και εξωτερικής πολιτικής, να εντατικοποιήσουν την αστάθεια που εγκυμονεί κινδύνους όχι μόνο για την ίδια την Τουρκία αλλά και για την τριγύρω περιοχή.
* Ο Δρ Μιχάλης Σ. Μιχαήλ είναι διευθυντής του Κέντρου Διαλόγου -συνδεδεμένου με την Παγκόσμια Συμφιλίωση (Global Reconciliation)- και Επίτιμος Ανώτερος Ερευνητής στα Πανεπιστήμια La Trobe και Monash. Το πρόσφατο του βιβλίο τιτλοφορείται Reconciling Cultural and Political Identities in a Globalized World: Perspectives on Australia-Turkey Relations, Palgrave Macmillan, 2015.
