Όταν ψάχνεις, τις περισσότερες φορές, η μία έκπληξη διαδέχεται την άλλη. Έχω τη μανία να διαβάζω τι έγινε πριν 80, 100, 110 ή και περισσότερα χρόνια. Άλλες φορές ψάχνω να ξαναθυμηθώ την δύσκολη την εποχή μου.
Είναι οι συγκρίσεις που γίνονται και σε συγκινούν, σε συνεπαίρνουν.
Με συγκινούν και είμαι ανόητα προσκολλημένος στα παλιά και, όχι πάντα δικαιολογημένα, με εξοργίζουν οι συγκρίσεις που κάνω. Δεν ξέρω αν θεωρείται φυσιολογικό, αλλά διαπιστώνω ότι «στέκομαι» παραπάνω απ’ ό,τι πρέπει στην… εποχή μου. Άλλη μια «σύμπτωση» θα πρέπει να θεωρηθεί το ότι όταν αναφέρομαι στην… εποχή μου, την περιορίζω στην περίοδο της… νιότης μου. Ανθρώπινο και, συγχρόνως, αποκαλυπτικό.
Ομόνοια με το Φαρμακείο του Μπακάκου, που όλοι, κυρίως οι εξ επαρχίας προερχόμενοι, το είχαν σημείο συνάντησης. Πού θα δώσουμε ραντεβού; Μα πού αλλού; Στο Φαρμακείο του Μπακάκου στην Ομόνοια.
Τ’ ανθοπωλεία στην Ομόνοια. Το κάτι άλλο. Θα συναντηθούμε στην Ομόνοια να πάρουμε τον ηλεκτρικό για το Φάληρο, τον Πειραιά ή το Μαρούσι και την Κηφισιά.
Το θέατρο «Κοτοπούλη», τα καφενεία και, λίγο αργότερα, το ζαχαροπλαστείο του Πράπα, στη γωνία της πλατείας με την Πανεπιστημίου.
Τότε μπορούσες να κάνεις βόλτα στην Ομόνοια, να δώσεις το ραντεβού σου, να φας ρυζόγαλο ή γιαούρτι με μέλι, να ζεσταθείς το χειμώνα στη σχάρα που έβγαινε ο ζεστός αέρας από τον υπόγειο σιδηρόδρομο.
Δύο βήματα πιο κάτω, η Πλατεία Εξαρχείων με τα καφενεδάκια, τα θερινά τα σινεμά, τους μικρούς καθαρούς δρόμους και τα αρχοντικά μιας όμορφης κεντρικής γειτονιάς της Αθήνας.
Σήμερα, αν είσαι γονιός, δεν θα το ρισκάρεις να περάσεις με τα παιδιά σου για να πας στις αρχές της Αγίου Κωνσταντίνου. Πιστεύω ότι ορισμένοι που κατάφεραν να περάσουν, ιδίως απογευματινές ώρες, έχουν προστάτη και φύλακά τους τον Άγιο Κωνσταντίνο που μένει λίγο πιο κάτω από την πλατεία.
Ο ίδιος προστατεύει και τους φίλους του καλού θεάτρου που πηγαίνουν στο πρόσφατα ανακαινισμένο και εντυπωσιακό Εθνικό Θέατρο της Αθήνας.
Διαβάζεις, λοιπόν, στα προ πολλών ετών δημοσιεύματα των εφημερίδων για το Εθνικό Θέατρο, για τις μεγάλες πρεμιέρες, τις μεγαλειώδεις παραστάσεις, τις δεκάδες άμαξες, τους κυρίους με τα φράκο και τις κυρίες με τις μπέρτες, τα καπέλα και τα κρινολίνα και χαμογελάς, εκπλήσσεσαι και θλίβεσαι.
Διαβάζεις για τις μεγαλειώδεις παρελάσεις, παρουσία του Βασιλέως ή του Προέδρου της Δημοκρατίας. Οι ένοπλες δυνάμεις, τα βαρέα άρματα μάχης της εποχής, ο πολεμικός εξοπλισμός που σ’ έκανε να καμαρώνεις και να αισθάνεσαι υπερηφάνεια και σιγουριά.
Σύμφωνα με τη δήλωση του σημερινού υπουργού Εθνικής Αμύνης, στις 22 Ιανουαρίου τρέχοντος έτους, «χωρίς την συμμετοχή μηχανοκινήτων μέσων θα πραγματοποιούνται οι παρελάσεις, με την ευκαιρία των εθνικών εορτών ή επετείων. Στις παρελάσεις θα λαμβάνουν μέρος μόνο πεζοπόρα τμήματα…» Οι λόγοι οικονομικοί και επιχειρησιακοί.
Έκπληξη, συνάμα και θλίψη, σου προκαλεί δημοσίευμα από το αρχείο της «Εστίας» την Δευτέρα, 2 Φεβρουαρίου 1930, που αναφέρεται στην εμπορική μας κίνηση που αυξήθηκε κατά το 1929. Εισαγωγές αρκετά υψηλά αλλά εξαγωγές στα δυσθεώρητα ύψη. Στο τέλος Ιανουαρίου 1930, η Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία, παρουσίασε στην Κοινωνία των Εθνών, πρώτη απ’ όλες τις χώρες του κόσμου, τα οικονομικά στοιχεία του προηγούμενου έτους, στο ελάχιστο διάστημα ενός μηνός. Διαβάστε μέρος από το δημοσίευμα της εποχής:
«Και είναι αληθές, ότι, η ενημερότης μας είναι τόση, ώστε αι συγκεντρούσαι τας στατιστικάς πληροφορίας από όλον τον κόσμον αρμόδιαι υπηρεσίαι της Κοινωνίας των Εθνών, να θαυμάζουν δια το κατόρθωμα αυτό της Ελληνικής στατιστικής υπηρεσίας» Οι εξαγωγές μας σε δισεκατομμύρια δραχμές «Σταφίδα- Καπνός –Λάδι» «Οι καλοί μας πελάται» Να τι σύστηνε η εφημερίδα, πριν 80 χρόνια, για τους καλούς πελάτες της χώρας μας, εκείνης της εποχής:
«Αλλά πλέον ενδιαφέρουσα είναι η στατιστική περί των χωρών, αι οποίαι αγοράζουν τα ιδικά μας προϊόντα και μετά των οποίων, κατά συνέπειαν, πρέπει να επιδιώξωμεν την ανάπτυξιν καλλιτέρων ακόμη εμπορικών σχέσεων. Στην πρώτη γραμμή, υπερτερούσα κατά πολύ τις άλλες χώρες, η Γερμανία, ο καλλίτερος αγοραστής των Ελληνικών καπνών. Ακολουθούν οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ιταλία σχεδόν στο ίδιο επίπεδο με την Αμερική και η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και το Βέλγιο. Και ενώ κατά το παρελθόν έτος η Σουηδία είχε αγοράσει μόνο 40 εκατομμύρια εμπορεύματα από την Ελλάδα, ξαφνικά, εξαπλασίασε τις εισαγωγές της και το 1929 συμπεριελήφθη στον κατάλογο των καλών πελατών της Ελλάδος με εισαγωγές 233 εκατομμυρίων δραχμών.
Διαβάζω ότι την Κυριακή, 2 Φεβρουαρίου 1930, έγινε μια ωραία γιορτή στην Αθήνα, στα «Ολύμπια», την μετέπειτα Λυρική Σκηνή, επί της οδού Ακαδημίας στο ύψος της Ιπποκράτους. Έδωσαν μια ποικίλη θεατρική παράσταση 80 τυφλά παιδάκια από τον Οίκο Τυφλών της Καλλιθέας. Έπαιξαν μουσική, χόρεψαν, παρουσίασαν μια μικρή κωμωδία με ένα θεατρικό μονόπρακτο, έκαμαν επίδειξη καλαθοπλεκτικής, βιβλιοδετικής και υφαντουργικής τέχνης. Τα τυφλά παιδιά έδειξαν στον κόσμο που συγκεντρώθηκε να τα θαυμάσει, ότι οι τυφλοί οι οποίοι θεωρούντο άλλοτε άξιοι οίκτου μόνο και ελεημοσύνης, μπορούν να μορφωθούν, να αναπτύξουν το ταλέντο τους, να γίνουν καλοί μουσικοί, καλοί τεχνίτες, χρήσιμοι παράγοντες της κοινωνίας.
Είχα την τύχη να επισκεφθώ, μαθητής στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου τότε, τον Οίκο Τυφλών μαζί με τον μετέπειτα Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, Παντελεήμονα. Τότε, ο άξιος κατά τη γνώμη μου Ιεράρχης, κατά κόσμο Νικόλαος Χρυσοφάκης, ήταν έφεδρος αξιωματικός και υπηρετούσε την πατρίδα. Μίλησε στα παιδιά, με τον δικό του τρόπο, για το Θεό και για την Πατρίδα και εγώ τους απάγγειλα ποιήματα. Αντηχούν ακόμα στα αυτιά μου οι φωνές της όμορφης χορωδίας τους να τραγουδούν «το μενεξεδένιο σου δειλινό…» και να ψάλουν το «Ως θαυμαστόν το όνομά Σου εν πάσει Κύριε τη γη…»