Ο έντεχνος λόγος θεμελιώδης ελληνική επινόηση

Ο πλούτος, η πολυμορφία, η πλαστικότητα, η ευελιξία και, πάνω από όλα, η ομορφιά και ωραιότητα της ελληνικής γλώσσας, από μόνη της έφερε τον έντεχνο λόγο. Αυτός καλλιεργήθηκε από άξιους χρήστες ως υπόδειγμα ανθρώπινης επινοητικής δημιουργίας. Οι σκέψεις μας και όλα τα αισθήματα εξωτερικεύονται με το λόγο. Όταν αυτός λέγεται, τότε ο λόγος αυτός είναι προφορικός και όταν γράφεται προσδιορίζεται ως γραπτός λόγος.

Οι Έλληνες τον πλούσιο ελληνικό λόγο, με τις χιλιάδες λέξεις του, την τελειότητά του στη σύνταξη και την καταπληκτική οργάνωσή του, τον έκαναν αντικείμενο μελέτης μόνοι τους. Ήταν ο Πλάτωνας που διέκρινε τις κατηγορίες των ονομάτων (ως ουσιαστικά) και των ρημάτων. Ο Αριστοτέλης όρισε τα άρθρα, τις αντωνυμίες και τους συνδέσμους. Οι στωικοί φιλόσοφοι ήταν αυτοί που προσδιόρισαν επακριβώς τα δέκα μέρη του λόγου που μαθαίνουμε όλοι μας στο σχολείο σήμερα: Άρθρο, ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, ρήμα, μετοχή, πρόθεση, επίρρημα, σύνδεσμος και επιφώνημα.

Σήμερα όλες οι διάφορες γλώσσες του κόσμου έτσι ακριβώς ταξινομούν όλες τις λέξεις τους. Πόσο, όμως, γνωρίζουν ότι αυτή η άξια επιστήμη είναι δημιούργημα των αρχαίων Ελλήνων; Το ίδιο ισχύει και για μας τους Έλληνες, που γνωρίζουμε τα μέρη του λόγου, αλλά πολύ λίγοι γνωρίζουμε ότι είναι μία αρχαιοελληνική επιστήμη που μας βοηθάει αφάνταστα. Σήμερα δεν μπορείς να μιλήσεις για γλώσσα – όποια γλώσσα – χωρίς να γνωρίζεις αυτή τη γλωσσική ταξινόμηση σε μέρη του λόγου. Όλοι οι γλωσσολόγοι, μόλις το αντιληφτούν αυτό, τότε μόνο κατανοούν τη σπουδαιότητα της ελληνικής γλώσσας.

Οι Έλληνες με αυτή την ξεχωριστή μελέτη της γλώσσας, έγιναν φίλοι του λόγου, δηλαδή φιλόλογοι, και εκτίμησαν το λόγο ως ένα σημαντικότατο και αναντικατάστατο ανθρώπινο εργαλείο. Μέσα σε αυτό το εύφορο έδαφος ένιωσαν την επιτακτική ανάγκη να απαθανατίσουν το λόγο τους τον οποίο άξια υπεραγάπησαν. Από αυτή την αγάπη ξεπήδησε η ευφυής εφεύρεση του ελληνικού αλφαβήτου με το οποίο απέδωσαν επακριβώς τον προφορικό τους λόγο. Από αυτό τον προφορικό λόγο προχώρησαν και δημιούργησαν τον έντεχνο λόγο, βάζοντας το νου τους να αποδώσει τις σκέψεις τους και τα αισθήματά τους, με τον πιο καλό τρόπο. Αυτή είναι η τέχνη του λόγου, ή ο έντεχνος λόγος, που σήμερα με μία λέξη την ονομάζουμε Λογοτεχνία.

Ο ελληνικός λόγος στο πέρασμα του χρόνου αναπτύχθηκε, εξελίχθηκε και μεγάλωσε και η τέχνη του λόγου έφερε το μέτρο, δηλαδή, έγινε έμμετρος και ονομάστηκε Ποίηση, από το ρήμα ποιώ, που σημαίνει φυσικά κάνω, δημιουργώ. Η ποίηση σχεδόν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου έχει το ίδιο όνομα και στα αγγλικά έγινε Poetry, Poetica και επίθετο poetic=ποιητικός. Όταν ο λόγος δεν έχει μέτρο, δηλαδή δεν ρέει σαν ποίημα, τότε ο λόγος αυτός ονομάστηκε πεζός.

Ο αρχαίος Έλληνας τα πάντα εν σοφία εποίησε! Αυτή η σοφία φαίνεται στα λογοτεχνικά είδη της ποίησης που έκανε: Επική ποίηση, λυρική και δραματική.

Α) Η επική ποίηση είναι διήγηση και απαγγελία, από τη λέξη έπος, που, φυσικά, σημαίνει λόγος. Από την ίδια λέξη έγινε η σημερινή Όπερα. Τα επικά ποιήματα έχουν μια ολοκληρωμένη υπόθεση με επεισόδια, πλοκή και, τέλος, μία λύση. Διακρίνουμε ηρωικά και διδακτικά έπη.

Β) Η λυρική ποίηση λέγεται έτσι γιατί συνοδεύεται με το όργανο της λύρας, δηλαδή έχει μουσική, είναι μία μελωδική απαγγελία. Δημιουργήθηκαν τέσσερα είδη λυρικής ποίησης: 1) η ελεγεία, δηλαδή το λυπηρό τραγούδι που εκφράζει αισθήματα θλίψης, 2) ο ίαμβος, που καταγγέλλει τις κακίες των ανθρώπων και της κοινωνίας, 3) το μέλος, που είναι τραγούδι που εκφράζει τις διαθέσεις των ανθρώπων και χωρίζεται σε στροφές, 4) το χορικό μέλος, που είναι τραγούδι με μουσικό όργανο και με κινήσεις του σώματος με ειδικό ρυθμό. Όταν το μέλος αναφέρεται στους Θεούς ονομάζεται ύμνος. Όταν, πάλι, οι στρατιώτες έμπαιναν στη μάχη και τραγουδούσαν, τότε ονομάζεται ενόπλιο μέλος. Όταν εύχονται αποτροπή των κακών, το άσμα τούτο ονομάζεται παιάνας, ως ευχαριστήριο τραγούδι. Όταν πήγαιναν τραγουδώντας προς το ναό ή το βωμό, τότε λεγόταν προσόδιο. Όταν τραγουδούσαν ενθουσιαστικά προς τιμή του Διονύσου, τότε αυτός λεγόταν διθύραμβος. Το τραγούδι προς τη Δήμητρα λεγόταν Ίουλο και το ζωηρό τραγούδι προς το Θεό Απόλλωνα λεγόταν υπόρχημα.Στη λυρική ποίηση, επίσης, έχουμε το εγκώμιο, όταν εγκωμιάζουμε τους ανθρώπους και τους φίλους. Όταν η νύφη πήγαινε στο σπίτι του γαμπρού, τότε τραγουδούσαν τον Υμέναιο. Μετά τη νίκη στη μάχη τραγουδούσαν τον επινίκιο ύμνο. Οι κοπέλες όλες μαζί εκτελούσαν τα παρθένια.
Μετά το γάμο έχουμε τα επιθαλάμια τραγούδια. Ο θρήνος σε μία κηδεία έφερνε τον επικήδειο. Όταν νανούριζαν τα μωρά έχουμε τα βαυκαλήματα, δηλαδή νανουρίσματα. Όταν άλεθαν το σιτάρι τραγουδούσαν τα επιμώλια (πάνω στο μύλο). Όταν πατούσαν το σταφύλι κατά τον τρύγο έχουμε τα επιλήνια (ληνός-πατητήρι).

Γ) Το δράμα, τέλος, με πρόσωπα στο θέατρο έχει την τραγωδία (δηλαδή ωδή του τράγου), από όπου σήμερα κάναμε τη λέξη Τραγούδι. Επίσης, έχουμε την κωμωδία, όπου τα δρώμενα είναι αστεία, το μέμο όπου γελοιοποιούνται πρόσωπα και καταστάσεις. Τα βουκολικά δράματα αναφέρονται στον αγροτικό βίο, στους ποιμένες και, τέλος, το σατυρικό δράμα που είναι εύθυμο και ο χορός αποτελείται από μεταμφιεσμένους σάτυρους, τους κερασφόρους ακόλουθους του Διονύσου.
Σήμερα όλα αυτά τα ονομάζουμε πολιτισμό και αγγλιστί High Culture. Πάρα πολλά χάθηκαν, αλλά έμειναν αρκετά για να ανθίσουν και πάλι ως Δημοτικά τραγούδια και έδεσαν τον αρχαίο μας κόσμο με το δικό μας. Και τα σημερινά μας δημιουργήματα είναι άξια σαν των αρχαίων μας στα οποία φαίνεται ο χαρακτήρας του Ελληνικού έθνους. Ο ίδιος έντεχνος λόγος συνεχίζεται στη δημοτική μας παράδοση: Έχουμε ιστορικά τραγούδια, κλέφτικα και ακριτικά. Η φαντασία του λαού εκδηλώνεται στις παραλογές, τα τραγούδια της αγάπης, τα νυφιάτικα, τα νανουρίσματα που όλα μοιάζουν αυτών των αρχαίων μας, όπως αυτά για τα κάλαντα, τα μοιρολόγια, του κάτω κόσμου και του χάρου. Προστέθηκαν ακόμη τα γνωμικά, τα περιγελαστικά αλλά και το νέος είδος τα τραγούδια της ξενιτιάς που περιγράφουν τη δική μας μοίρα. Να λοιπόν γιατί κάθε μαθητής Γυμνασίου πρέπει να εξοικειωθεί με τα Δημοτικά μας τραγούδα που είναι η ψυχή του έθνους.
Η δημοτική μας ποίηση και τα δημοτικά μας τραγούδια ως σύγχρονος έντεχνος λόγος είναι το σημαντικότερο όργανο εθνικής αγωγής. Συντηρεί και εκτρέφει την ελληνική γλώσσα και το εθνικό μας φρόνημα. Είναι ο πολιτισμός μας!