Ομολογώ ότι αισθάνθηκα ιδιαίτερη ικανοποίηση από την απόφαση της Πρωθυπουργού Τζούλια Γκίλαρντ να προβεί στη σύγκληση μιας «Συνέλευσης Πολιτών», για να συζητήσει το επίμαχο θέμα των κλιματικών αλλαγών, και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την αντιμετώπισή τους.
Αμέσως μετά την ανακοίνωση της πρόθεσής της αυτής, η κ. Γκίλαρντ δέχθηκε την επίθεση του αρχηγού της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης, Τόνι Άμποτ, και τα αρνητικά σχόλια των ΜΜΕ.

Ο κ. Άμποτ δήλωσε πως το Κοινοβούλιο είναι το αρμόδιο σώμα για τη συζήτηση θεμάτων, όπως οι κλιματικές αλλαγές, και όχι κάποια συνέλευση πολιτών.
Φοβάμαι πως ο κ. Άμποτ δεν είναι απόλυτα ειλικρινής. Όταν πέρσι η Εργατική Κυβέρνηση κατέθεσε το σχετικό νομοσχέδιο για την εμπορία ρύπων, η Βουλή το ψήφισε, γιατί η Κυβέρνηση έχει την πλειοψηφία. Η Γερουσία όμως, όπου ο Συνασπισμός του Τόνι Άμποτ και το Κόμμα των Πράσινων έχουν την πλειοψηφία, το καταψήφισε. Επί πλέον, ο τότε αρχηγός του Συνασπισμού, Μάλκολμ Τέρνμπουλ, ο οποίος φάνηκε διαλλακτικός, και είχε έρθει σε συμβιβασμό με την Κυβέρνηση του Κέβιν Ραντ, αντικαταστάθηκε από τον σκληροπυρηνικό, και πολέμιο της εμπορίας ρύπων, Τόνι Άμποτ.
Όταν ο πρώην Πρωθυπουργός επανέφερε το Νομοσχέδιο στη Βουλή στις αρχές του Φεβρουαρίου 2010, ο Μάλκολμ Τέρνμπουλ ψήφισε με την Κυβέρνηση. Όμως ο Άμποτ δήλωσε πως ο Συνασπισμός θα το καταψηφίσει πάλι στη Γερουσία.
Τι περίμενε, λοιπόν, ο κ. Άμποτ, επανάληψη της περσινής διαδικασίας, εν όψει της αντίθεσής του στο νομοσχέδιο της Κυβέρνησης; Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε φαρσοκωμωδία.

Μου κάνει εντύπωση που το ίδιο πνεύμα με τα σχόλια του Τόνι Άμποτ αντανακλά και το κύριο άρθρο της εφημερίδας The Age στην έκδοση του περασμένου Σαββάτου, 24 Ιουλίου.

«Ήδη υπάρχει», γράφει η εφημερίδα «μια αντιπροσωπευτική συνέλευση,  για να νομοθετεί. Λέγεται Κοινοβούλιο».
Ναι, το Κοινοβούλιο υπάρχει για να ασκεί τα νομοθετικά του καθήκοντα. Όμως αυτό που πρότεινε η κ. Γκίλαρντ, δηλαδή τη σύγκληση «συνέλευσης πολιτών», παρ’ όλο που μπορεί να έχει πολιτικά κίνητρα, έρχεται ως προάγγελος μιας καινοτομίας που ενδέχεται να λειτουργήσει ως αντιστάθμισμα στην συνεχώς αυξανόμενη παραφθορά της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

Το πολιτικό μας σύστημα είναι αντιπροσωπευτική δημοκρατία – representative government – κατ’ όνομα, όχι όμως και κατ’ ουσίαν. Σύμφωνα με τον ορισμό της, «αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι η συνηθέστερη μορφή σύγχρονου δημοκρατικού πολιτεύματος, κατά την οποία η πολιτική εξουσία ασκείται από τον λαό έμμεσα, μέσω αιρετών (εκλεγμένων) αντιπροσώπων κατά το Σύνταγμα»*.

ΚΙΒΔΗΛΟΣ, ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΠΑΡΑΠΛΑΝΗΤΙΚΟΣ, Ο ΟΡΟΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Η φράση «η πολιτική εξουσία ασκείται από τον λαό έμμεσα» αφήνει να εννοηθεί πως οι αντιπρόσωποι των ψηφοφόρων στο Κοινοβούλιο αντιπροσωπεύουν, κατά κάποιο τρόπο, τις απόψεις του εκλογικού τους σώματος.

Πώς όμως αυτό είναι δυνατόν, δεδομένου ότι δεν υπάρχει μηχανισμός που να δίνει στους βουλευτές τη δυνατότητα να ενημερωθούν για τις απόψεις των ψηφοφόρων τους; Προσωπικά, ποτέ δεν μου ζητήθηκε η γνώμη για οποιοδήποτε θέμα από τον/την βουλευτή της περιοχής μου, ούτε και κλήθηκα να παραστώ σε κάποια σύναξη, στόχος της οποίας θα ήταν η ενημέρωση του/της βουλευτή για θέματα που απασχολούν τους ψηφοφόρους.
Ως εκ τούτου, ως πολίτης δεν έχω καμιά ευκαιρία, ούτε και τη δυνατότητα, να συμβάλω στη διαμόρφωση της πολιτικής της Κυβέρνησης ή της Αντιπολίτευσης. Με άλλα λόγια, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία δεν με αντιπροσωπεύει, όπως δεν αντιπροσωπεύει και τους άλλους πολίτες.
Το γεγονός ότι μια φορά κάθε τρία ή τέσσερα χρόνια καλούμαι να ψηφίσω κάποιον ή κάποια που ίσως ποτέ δεν έχω συναντήσει, δεν με καθιστά μέτοχο στη διαμόρφωση πολιτικής με δημοκρατικές διαδικασίες.

Ένας άλλος παράγοντας για την παραφθορά της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας είναι ο τρόπος λειτουργίας των πολιτικών κομμάτων.
Συχνά, η διοίκηση των πολιτικών κομμάτων, από δημοκρατική μετατρέπεται σε ολιγαρχική, όταν κάποια επίλεκτα πρόσωπα καταλαμβάνουν τα αξιώματα της κομματικής ιεραρχίας, και λειτουργούν με τρόπο που προωθεί τα δικά τους συμφέροντα, αντί να εξυπηρετούν τις επιδιώξεις των κοινωνικών ομάδων, τις οποίες υποτίθεται ότι το κόμμα αντιπροσωπεύει. Η τάση αυτή έχει ονομασθεί «κομματαρχία», με όλα τα αρνητικά συμφραζόμενα.
 Εδώ αξίζει να μεταφέρω κάποιες απόψεις του Νίκου Μουζέλη, Καθηγητή Κοινωνιολογίας, London School of Economics, από δημοσίευμά του στην αθηναϊκή εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 14 Δεκεμβρίου 1997:

{…} «Το συμπέρασμα είναι ότι: Στρατηγικός στόχος όλων των κομμάτων είναι η κατάκτηση της εξουσίας και όχι η άσκησή της για λογαριασμό των πολιτών• ότι όλα τα κόμματα είναι κατά βάθος τα ίδια».

{…} «Όλες οι αποφάσεις που παίρνει το όποιο κόμμα που είναι κυβέρνηση, τις διαφημίζει πάντα ότι είναι αναγκαίες  και σωτήριες, ότι είναι οι βέλτιστες. Αντίθετα τις ίδιες αποφάσεις, τα κόμματα της αντιπολίτευσης τις χαρακτηρίζουν πάντα ως περιττές και καταστροφικές. Αυτός ο κανόνας δεν ανατρέπεται από τις ελάχιστες εξαιρέσεις του».

{…} «Αυτή η στρατηγική δημιούργησε το εξής πολύ σημαντικό για την επιβίωση του συστήματος αποτέλεσμα. Καθιέρωσε, άτυπα και αθόρυβα, το δόγμα και την πρακτική, «ότι οι πολίτες δεν πρέπει να ξέρουν και να καταλαβαίνουν αλλά μόνο να πιστεύουν»• να πιστεύουν στη γαλάζια, την πράσινη, την κόκκινη, και τη μπλε σκούρα αλήθεια».
Αν και ο Ν. Μουζέλης γράφει για τα πολιτικά κόμματα της Ελλάδας, νομίζω πως οι παρατηρήσεις του ισχύουν εξίσου και για το αυστραλιανό πολιτικό σύστημα.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΟΠΑΔΩΝ, ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

  Η «σύναξη των πολιτών» (citizens’ assembly), την οποία η Πρωθυπουργός Τζούλια Γκίλαρντ προτίθεται να συγκαλέσει, για να συζητηθούν οι διάφορες πτυχές του περιβαλλοντικού προβλήματος που προκύπτει από την υπερθέρμανση της ατμόσφαιρας, με συνέπεια τις κλιματικές αλλαγές, μπορεί να αποτελέσει την απαρχή της λειτουργίας της κοινωνίας των πολιτών.

Το Λεξικό του Γιώργου Μπαμπινιώτη δίνει τον ακόλουθο ορισμό για τη φράση «κοινωνία των πολιτών»:
«Η κοινωνία στην οποία ένα σύνολο από θεσμούς, ομάδες και οργανώσεις, συμβάλλουν στη μείωση του αυταρχισμού (κρατικού, οικονομικού, κοινωνικού, πολιτισμικού) και στην ενίσχυση της αυτονομίας όλων των μελών της».
Η κοινωνία των πολιτών έχει προκύψει από τη συνειδητοποίηση ότι η πολιτική δραστηριότητα των πολιτών δεν μπορεί να περιορίζεται στο ρόλο του ψηφοφόρου μια φορά κάθε τρία ή τέσσερα χρόνια.

Άλλος λόγος που καθιστά επιβεβλημένη την ύπαρξη και λειτουργία των οργανώσεων, που είναι γνωστές ως κοινωνίες των πολιτών, είναι η άποψη ότι για την ενημέρωσή τους η Κυβέρνηση και η Αντιπολίτευση δεν πρέπει να περιορίζονται αποκλειστικά στις δημοσκοπήσεις, είτε αυτές διενεργούνται από τα πολιτικά κόμματα, είτε από δημοσκοπικές εταιρείες.

  Η κοινωνία πολιτών παρέχει τη δυνατότητα για ελεύθερη συνάθροιση, επικοινωνία, και συνεργασία σε πολίτες μιας δημοκρατικής χώρας με αυξημένο το αίσθημα της κοινωνικής ευθύνης.
Σύμφωνα με τον Καθηγητή Αντώνη Μακρυδημήτρη** οι κοινωνίες πολιτών εμφανίζουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
1. Μη κρατικό, κυβερνητικό ή πολιτικό χαρακτήρα.
2. Μη οικονομικό, κερδοσκοπικό χαρακτήρα
3. Εθελοντικό χαρακτήρα ως προς τη συμβολή σε χρόνο, χρήμα και προσπάθεια των μελών τους.
4. Δημοκρατικό, κοινωνικό, πολιτισμικό ή ηθικό χαρακτήρα.

Οπωσδήποτε, στην Αυστραλία υπάρχουν, και λειτουργούν, πάμπολλες οργανώσεις με κοινωνικά, πολιτιστικά, περιβαλλοντικά, και άλλα ενδιαφέροντα. Οι οργανώσεις αυτές είναι γνωστές ως Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ), στα αγγλικά Non-Government Organisations (NGO). Μέλη τους είναι πολίτες με ιδιαίτερες ευαισθησίες για τα εν λόγω θέματα.

Ο Κέβιν Ραντ ήταν ο πρώτος Αυστραλός Πρωθυπουργός, από ότι γνωρίζω, που είχε συγκαλέσει τη σύσκεψη Australia 2020 Summit τον Απρίλιο του 2008, στην οποία πήραν μέρος 1000 πολίτες, και συζήτησαν έναν μεγάλο αριθμό θεμάτων γενικού ενδιαφέροντος.
Η πρόταση της Τζούλια Γκίλαρντ για τη σύγκληση της «σύναξης των πολιτών» μπορεί να ερμηνευθεί ως αναγνώριση της συμβολής τους στη δημοκρατική διαδικασία, πέρα από την άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία ενδυναμώνεται με τη μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών σε ζητήματα του ευρύτερου δημόσιου χώρου.

Παραβλέποντας τις όποιες πολιτικές σκοπιμότητες, που πιθανόν να συνέβαλαν στην απόφαση αυτή της Τζούλια Γκίλαρντ, κρίνω πως η συνέλευση των πολιτών αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για τη μέθεξη των πολιτών στη συζήτηση ενός επίκαιρου, και καυτού θέματος, όπως είναι οι περιβαλλοντικές αλλαγές, και ο τρόπος αντιμετώπισής τους. Ιδιαίτερα, εν όψει του γεγονότος ότι το 2009 το Κοινοβούλιο, για καθαρά πολιτικούς λόγους, καταψήφισε το νομοσχέδιο της Κυβέρνησης για τη λήψη μέτρων που απαιτούνται για το γενικό καλό.

Σημειώσεις
* Γ. Μπαμπινιώτη «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας», Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα 1998.
** Αντώνης Μακρυδημήτρης. ΚΡΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ –  Προβλήματα μεταρρύθμισης και εκσυγχρονισμού. Εκδοτικός Οίκος Α. Α. ΛΙΒΑΝΗ, Αθήνα 2006, σ. 54-55. Ο Α. Μακρυδημήτρης είναι Καθηγητής της Διοικητικής Επιστήμης στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.