Κάποτε ο σοφός Σόλων είπε το γνωστό «γηράσκω αεί πολλά διδασκόμενος». Κι εγώ γηράσκω (έπιασα τα 70) και κάθε μέρα μαθαίνω καινούργια πράγματα. Ένα από τα καινούργια πράγματα που έμαθα τώρα τελευταία, παρακολουθώντας τις ομιλίες του αείμνηστου καθηγητή, Δημήτρη Λιαντίνη, είναι μια καραμπινάτη λογοκλοπή του Μεγάλου Κρητικού, Νίκου Καζαντζάκη.

Εντάξει, πολλοί από εμάς, που μουτζαλώνουμε χαρτιά, μερικές φορές δανειζόμαστε κάποιες ιδέες άλλων, τις επεξεργαζόμαστε με τον δικό μας τρόπο και τις παρουσιάζουμε στους άλλους, δίνοντας την εντύπωση ότι πρόκειται για δικές μας ιδέες, ενώ δεν είναι. Στο νου μου έρχεται ο Απόστολος Παύλος, ο οποίος ξεσήκωσε αυτολεξεί μια φράση του Έλληνα ποιητή Μένανδρου και την παρουσίασε για δική του. Η φράση είναι: «Φθείρουσιν ήθη χρηστά ομιλίαι κακαί» (Προς Κορινθίους Α΄, 15:33). Όμως στην περίπτωση του Καζαντζάκη, δεν πρόκειται για ξεσήκωμα μιας φράσης: πρόκειται για ξεσήκωμα τριών ολόκληρων τρίστιχων στροφών, χωρίς καμία αναφορά στην πηγή, από την οποία άντλησε το υλικό αυτό.

ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Ας δούμε τι ακριβώς συμβαίνει. Στα χέρια μου κρατώ τους Αδερφοφάδες του Νίκου Καζαντζάκη (εκδ. Ελένης Καζαντζάκη, Αθήνα). Στο τέλος του κεφαλαίου VII (σ. 130-31), διαβάζω το ακόλουθο ποίημα:


«Ο θάνατος τριγυρνάει το νου μου σήμερα, / κι είμαι σαν τον άρρωστο που ξαναβρίσκει την υγειά του, / σα να σηκώθηκα μετά από μεγάλη αρρώστια.
»Ο θάνατος τριγυρνάει το νου μου σήμερα, / και μοιάζει με την ευωδιά που χύνουν τα λουλούδια / κι είναι σα να κάθουμαι απάνεμα μέσα στην καταιγίδα.
»Ο θάνατος τριγυρνάει το νου μου σήμερα, / και μοιάζει με τη λαχτάρα του ανθρώπου για το σπίτι του, / ύστερα από πολλά χρόνια αιχμαλωσία.»
Εδώ ο αναγνώστης, ανυποψίαστος, νομίζει ότι το ποίημα αυτό ξεπήδησε κατευθείαν από την πένα του Καζαντζάκη. Στην πραγματικότητα το ποίημα είναι παρμένο από το «Βιβλίο των Νεκρών» των αρχαίων Αιγυπτίων. Ο Αμερικανός ιστορικός και φιλόσοφος William Durant (1885–1981), στο ογκώδες έργο του (11 τόμοι) The Story of Civilization (Η Ιστορία του Πολιτισμού), έχει φιλοξενήσει το «Βιβλίο των Νεκρών», αν και αυτό ήταν γνωστό στους προγενέστερους Ευρωπαίους ιστορικούς. Συνεπώς, δεν είναι απαραίτητο ο Καζαντζάκης να το έχει ξετρυπώσει από το έργο του Durant. Ωστόσο, αξίζει να δούμε τόσο το κείμενο του Durant όσο και τη μετάφραση στα ελληνικά από τον Γ. Μανωλόπουλο:
Death is before me today / Like the recovery of a sick man, / Like going forth into a garden after sickness.
Death is before me today, / Like the odor of myrrh. / Like sitting under the sail on a windy day.
Death is before me today, / Like the odor of lotus-flowers, / Like sitting on the shore of drunkenness.
Death is before me today, / Like the course of a freshet, / Like the return of a man from the war-galley to his house.
Death is before me today, / As a man longs to see his home / When he had spent years of captivity.
Και ο Μανωλόπουλος μεταφράζει:
«Ο θάνατος είναι μπροστά μου σήμερα, / σαν την ανάρρωση αρρώστου, / σαν την έξοδο στο πάρκο μετά την αρρώστια.
»Ο θάνατος είναι μπροστά μου σήμερα, / σαν την οσμή του μύρου, / σαν να κάθεσαι στην ακτή της μέθης.
»Ο θάνατος είναι μπροστά μου σήμερα, / σαν την πορεία ξεχειλισμένου χείμαρρου, / σαν το νόστο του ανθρώπου από πολεμική γαλέρα.
» Ο θάνατος είναι μπροστά μου σήμερα, / σαν τον πόθο του ανθρώπου για το σπίτι του, / μετά από χρόνια αιχμαλωσίας».

ΔΙΑΒΟΛΕ!

Ο Διάβολος, ως καλός και έντιμος συνέταιρος του Θεού, έχει πολλά ποδάρια και τρέχει παντού. Έτρεξε και στους Αδελφοφάδες του Καζαντζάκη και ξετρύπωσε την λογοκλοπή. Ο Μεγάλος Κρητικός δεν στάθηκε τυχερός, αφού δεν έκαμε τον κόπο να βάλει μια υποσημείωση και να μας πει ότι το ποίημα, που δήθεν ανήκε στο «Ημερολόγιο του Λεωνίδα», είναι παρμένο από το «Βιβλίο των Νεκρών» των αρχαίων Αιγυπτίων.

Στο σημείο αυτό κάποιος θα μπορούσε να αντιτείνει ότι ο Καζαντζάκης ήταν λογοτέχνης, όχι ιστορικός, και ότι στην τέχνη η λογοκλοπή επιτρέπεται. Δεν ξέρω τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται στη λογοτεχνία. Εκείνο που ξέρω είναι ότι δεν είναι έντιμο, ούτε έξυπνο, να περνάς ξένες ιδέες για δικές σου. Εσείς πώς το βλέπετε;