«Κοιτάζοντας κάποιον στα μάτια, μπορείς να βεβαιωθείς για τις σκέψεις του», έγραφε το 1545 ο Τόμας Φέιερ, στο πρώτο βιβλίο παιδιατρικής που εκδόθηκε στην αγγλική γλώσσα. Σύμφωνα με έρευνες ιατρικών κέντρων και πανεπιστημίων των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αυστραλίας, μια απλή οφθαλμολογική εξέταση μπορεί στο μέλλον να είναι αρκετή για να διαγνώσει τη νόσο Αλτσχάιμερ μέχρι και 20 χρόνια πριν από την εκδήλωση των πρώτων συμπτωμάτων απώλειας της μνήμης.
«Η ανάγκη διάγνωσης του Αλτσχάιμερ δεν θα ήταν τόσο επιτακτική εάν ο μέσος όρος ζωής ήταν τα 50 ή έστω τα 65 χρόνια. Σήμερα όμως το 50% των ανθρώπων άνω των 85 ετών θα εμφανίσει τη νόσο» λέει ο Κιθ Μπλακ, καθηγητής Νευροχειρουργικής και διευθυντής του κέντρου ογκολογίας του εγκεφάλου του πανεπιστημιακού Ιατρικού Κέντρου Σένταρς-Σινάι του Λος Άντζελες. «Το μάτι είναι το παράθυρο του εγκεφάλου» λέει ο Μπλακ, προσθέτοντας ότι κατά την ανάπτυξη του ανθρώπου από το έμβρυο ο αμφιβληστροειδής χιτώνας σχηματίζεται από τον ίδιο ιστό από τον οποίο είναι φτιαγμένος και ο εγκέφαλός μας.
Ενώ οι προσπάθειες έγκαιρης διάγνωσης του Αλτσχάιμερ έχουν ξεκινήσει εδώ και πολλά χρόνια, σχεδόν από το 1906, όταν η ασθένεια εντοπίστηκε για πρώτη φορά από τον γερμανικής καταγωγής ψυχίατρο και νευρολόγο Αλοΐσιο Αλτσχάιμερ, οι επιστήμονες δεν έχουν καταφέρει ακόμη να βρουν τρόπο να την εντοπίσουν προτού τα πρώτα σημάδια της άνοιας κάνουν την εμφάνισή τους. Από τη στιγμή που αρχίζει η απώλεια της μνήμης είναι πλέον αργά, αφού έχει ήδη επηρεαστεί ή και καταστραφεί το 40% με 50% των κυττάρων του εγκεφάλου.
ΤΑ ΚΥΤΤΑΡΑ
Η καταστροφή αυτών των κυττάρων οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη συσσώρευση μιας πρωτεΐνης σε μορφή πλακών στον εγκέφαλο. «Η πρωτεΐνη β-αμυλοειδές εναποτίθεται σαν σκουριά μέσα στο νευρικό κύτταρο ασθενών με τη νόσο Αλτσχάιμερ» εξηγεί ο Κίμων Βολίκας, καθηγητής Γηριατρικής στο Πανεπιστήμιο της Λευκωσίας και πρόεδρος της Ελληνικής Γεροντολογικής και Γηριατρικής Εταιρείας.
Ενώ όμως οι επιστήμονες συμφωνούν ότι οι πλάκες αυτές κάνουν την εμφάνισή τους στον εγκέφαλο αρκετά χρόνια προτού εκδηλωθούν τα πρώτα συμπτώματα της νόσου, μέχρι σήμερα δεν υπάρχει μια απλή, γρήγορη, οικονομική και ακίνδυνη μέθοδος εντοπισμού των πρωτεϊνών αυτών.
Γνωρίζοντας ότι ο αμφιβληστροειδής χιτώνας είναι συνέχεια του ιστού του εγκεφάλου, ερευνητές από το Ιατρικό Κέντρο Σένταρς-Σινάι ξεκίνησαν να ψάχνουν για συγκεντρώσεις αυτών των πλακών στα μάτια ασθενών με τη νόσο Αλτσχάιμερ. Οι Αμερικανοί επιστήμονες, με επικεφαλής τον νευροχειρουργό Κιθ Μπλακ, διαπίστωσαν ότι κατά την εξέλιξη της ασθένειας, οι συγκεντρώσεις της πρωτεΐνης αυτής στον εγκέφαλο ήταν ανάλογες με αυτές στον αμφιβληστροειδούς χιτώνα.
Η ομάδα του Μπλακ εφαρμόζει μια μέθοδο διάγνωσης που διαρκεί μόλις 15 λεπτά και πραγματοποιείται με μια συσκευή παρόμοια με αυτές που υπάρχουν σε ένα οφθαλμολογικό ιατρείο. Μέχρι σήμερα οι ερευνητές έχουν δοκιμάσει τη μέθοδο αυτή σε 35 άτομα, από τα οποία τα 20 εμφάνιζαν συμπτώματα της νόσου, ενώ τα υπόλοιπα ήταν φαινομενικά υγιή. Με την απλή αυτή εξέταση οι ερευνητές κατάφεραν να εντοπίσουν με 100% επιτυχία τους ασθενείς με τα συμπτώματα της νόσου, ενώ παρατήρησαν επίσης συγκεντρώσεις πλακών β-αμυλοειδούς στα μάτια ενός άτομου χωρίς συμπτώματα Αλτσχάιμερ, κάτι που σύμφωνα με τον Μπλακ ήταν αναμενόμενο.
«Από την ηλικία των 65 ετών, το 10% των ανθρώπων έχει τη νόσο Αλτσχάιμερ» όμως τα συμπτώματα, όπως η απώλεια μνήμης, εμφανίζονται 10 με 15 χρόνια μετά την αρχή της ασθένειας, λέει ο Μπλακ, προσθέτοντας ότι για να εξαχθούν ασφαλέστερα συμπεράσματα χρειάζεται να εφαρμοστεί η μέθοδος σε μεγαλύτερο δείγμα ασθενών. Μέχρι τον Ιούνιο του 2014, η αμερικανική ομάδα σκοπεύει να έχει δοκιμάσει τη μέθοδό της σε περισσότερους από 200 ασθενείς.
Η ΝΟΣΟΣ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
Σήμερα πάνω από 30 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως πάσχουν από Αλτσχάιμερ. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Αμερικανικής Εταιρείας Αλτσχάιμερ, μέχρι το 2050 το νούμερο αυτό θα έχει τριπλασιαστεί, ενώ το κόστος θεραπείας και φροντίδας των ασθενών θα ξεπεράσει τα ένα τρισεκατομμύριο δολάρια. «Αν δεν βρεθεί λύση, θα χρεοκοπήσει το σύστημα υγείας στον ανεπτυγμένο κόσμο», προειδοποιεί ο Μπλακ.
Μην έχοντας, όμως, ακόμη στα χέρια μας μια αποτελεσματική θεραπεία για το Αλτσχάιμερ, ποιο το όφελος ο ασθενής να λάβει νωρίτερα τα δυσάρεστα νέα; «Πιστεύω ότι σε τρία με πέντε χρόνια θα έχουμε στη διάθεσή μας μια εγκεκριμένη θεραπεία για την ασθένεια αυτή», λέει ο Μπλακ, ενώ συμπληρώνει ότι ο ασθενής, ακολουθώντας ένα πρόγραμμα σωστής διατροφής, άσκησης και υγιεινής ζωής, μπορεί να μειώσει σημαντικά τον ρυθμό εξέλιξης της νόσου. «Η έγκαιρη διάγνωση είναι σημαντική τόσο για την προετοιμασία της οικογένειας, όσο και του ίδιου του ασθενούς», λέει ο κ. Βολίκας. Η λήψη νομικών, προσωπικών και κληρονομικών αποφάσεων, ακόμα και η επιλογή θεραπείας από τον ίδιο τον ασθενή είναι μια δυνατότητα που σήμερα δεν υπάρχει, προσθέτει ο ίδιος.
ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗΣ ΜΕ ΚΑΜΕΡΕΣ ΚΑΙ ΛΕΙΖΕΡ
Στην Αυστραλία, μια άλλη ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο, Εντιθ Κόουαν, ψάχνει επίσης για πρώιμα σημάδια του Αλτσχάιμερ στα μάτια, ακολουθώντας όμως μια διαφορετική προσέγγιση. Οι επιστήμονες, με επικεφαλής τον Ραλφ Μάρτινς, καθηγητή και διευθυντή του κέντρου Γήρανσης και Νόσου Αλτσχάιμερ, χρησιμοποιούν κάμερες με τεχνολογία λέιζερ για να ανιχνεύσουν επίσης αλλοιώσεις στα μάτια που φαίνεται να σχετίζονται με την ύπαρξη της νόσου.
Έχοντας εξετάσει μέχρι σήμερα 300 ασθενείς, οι Αυστραλοί ερευνητές παρατήρησαν ότι τα μάτια ασθενών με Αλτσχάιμερ αντιδρούν μέχρι και 20% πιο αργά σε ένα φωτεινό ερέθισμα, δηλαδή η κόρη των ματιών τους συστέλλεται με πιο αργούς ρυθμούς σε σχέση με τα μάτια υγιών ατόμων. Ένα άλλο επίσης χαρακτηριστικό που εντόπισαν οι επιστήμονες είναι ότι τα αιμοφόρα αγγεία στα μάτια ασθενών είναι 20 με 40% πιο λεπτά σε σχέση με αυτά υγιών ατόμων. Ο Μάρτινς μέσα στα επόμενα χρόνια σχεδιάζει να δοκιμάσει τη μέθοδό του σε 800 ακόμα άτομα, με σκοπό να βεβαιωθεί ότι τα παραπάνω ποσοστά ανταποκρίνονται πλήρως στην πραγματικότητα.
«Πιστεύω ότι στο μέλλον θα έχουμε ένα μέσο διάγνωσης που θα συνδυάζει όλες τις παραπάνω μεθόδους» λέει ο Μάρτινς, αναφερόμενος και στην τεχνική ανίχνευσης των πλακών β-αμυλοειδούς στον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Οι ερευνητές συμφωνούν ότι το σημαντικότερο πλεονέκτημα μιας τέτοιας εξέτασης αφορά το γεγονός ότι μπορεί να γίνεται σε συχνή αλλά και προληπτική βάση. Οπως αναφέρει ο Μάρτινς, «μπορείς να κάνεις μια οφθαλμολογική εξέταση ακόμα και μια φορά το τρίμηνο», σε αντίθεση την εξέταση απεικόνισης του εγκεφάλου με τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET), η οποία χρησιμοποιείται σήμερα στη διάγνωση του Αλτσχάιμερ, και λόγω χορήγησης ραδιενεργών ουσιών και υψηλού κόστους γίνεται μόνο σε αραιά χρονικά διαστήματα και σπανίως για προληπτικούς λόγους.
