Κατά καιρούς έχουν εκφρασθεί αμφιβολίες για τη βιωσιμότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) υπό την παρούσα της σύσταση και τον τρόπο λειτουργία της. Οι αμφιβολίες για το μέλλον της Ε.Ε. έχουν αυξηθεί τους τελευταίους μήνες μετά την απόφαση της Κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου (Η.Β.) να διεξαγάγει δημοψήφισμα για το αν θα παραμείνει μέλος της Ε.Ε. ή θα αποχωρήσει.

Όπως είναι γνωστό, το δημοψήφισμα έγινε στις 23 Ιουνίου 2016, και το αποτέλεσμα ήταν να αποχωρήσει από την Ε.Ε. Η απόφαση αυτή θα πραγματοποιηθεί σε δύο με τρία χρόνια, σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις της Ε.Ε. Διεθνώς, η απόφαση αυτή του Η.Β. έχει γίνει γνωστή με τον όρο Brexit, ο οποίος σχηματίσθηκε από τις λέξεις Britain και exit (Βρετανία και έξοδος).

Μέχρι πριν από την προαναφερμένη απόφαση του Η.Β., η Ε.Ε. απαρτιζόταν από 28 κράτη – μέλη, από τα οποία 19 έχουν υιοθετήσει το Ευρώ ως το κοινό νόμισμα. Το Η.Β. διατήρησε τη στερλίνα ως το εθνικό του νόμισμα.

Η ανησυχία που έκτοτε επικρατεί σε κύκλους της Ε.Ε. είναι μήπως το παράδειγμα του Η.Β. μιμηθούν και άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε, και ιδιαίτερα αν τυγχάνει να ανήκουν στην Ευρωζώνη, με άλλα λόγια αν το νόμισμά τους είναι το Ευρώ, γιατί στην περίπτωση αυτή μειώνεται το κύρος του στις διεθνείς αγορές.

Σύμφωνα με τη άποψη που εξέφρασε ένα Ερευνητικό Ινστιτούτο που εδρεύει στις Βρυξέλλες, πρωτεύουσα του Βελγίου, εάν γίνουν δημοψηφίσματα σε χώρες που ανήκουν στην Ευρωζώνη, τότε θα επιστρέψει στην Ευρώπη η δημοσιονομική κρίση. Σημειωτέον ότι στις Βρυξέλλες εδρεύουν τρία από τα κεντρικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης: 

*Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

*Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και

*Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει την ευρωπαϊκή νομοθεσία, η οποία μετά από την έγκρισή της από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, εφαρμόζεται σε ολόκληρη την Ε.Ε.

Σημειωτέον ότι η Ε.Ε. δεν είναι ομοσπονδία, όπως οι Η.Π.Α., ούτε είναι απλώς ένας οργανισμός συνεργασίας μεταξύ κυβερνήσεων, όπως ο Ο.Η.Ε.

Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. συνεχίζουν να είναι ανεξάρτητα και κυρίαρχα κράτη, τα οποία συνενώνουν τις εθνικές τους κυριαρχίες ούτως ώστε να έχουν παγκόσμια επιρροή, την οποία κανένα από τα κράτη-μέλη της δεν θα μπορούσε να έχει μόνο του. 

Μετά από την πρόσφατη αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου, η Ε.Ε. απαρτίζεται από 27 κράτη μέλη, 19 από τα οποία έχουν υιοθετήσει το Ευρώ ως το κοινό νόμισμα, και ως εκ τούτου είναι μέλη της Ευρωζώνης.

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Είναι ευνόητο ότι μετά την απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου να αποχωρήσει από την Ε.Ε., και ενόψει του διογκωνόμενου προσφυγικού προβλήματος, καθώς και της συναφούς αυξανόμενης τρομοκρατίας, η Ε.Ε. βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα αβέβαιο μέλλον.

Για το λόγο αυτό δεν προξενεί έκπληξη το ότι σε πρόσφατη συνάντηση των κρατών-μελών της Ε.Ε. οι πρωθυπουργοί της Ουγγαρίας και της Τσεχίας έκαναν λόγο για τη δημιουργία κοινού ευρωπαϊκού στρατού. Το θέμα αυτό ίσως να απασχολήσει την Ε.Ε. στη σύνοδο της 16ης Σεπτεμβρίου, κύριο θέμα της οποίας θα είναι το μέλλον της μετά την απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου να αποχωρήσει.

Μεταξύ των θεμάτων που ενδέχεται να συζητηθούν στη σύνοδο αναφέρονται και τα ακόλουθα δύο.

1. Το ενδεχόμενο και άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε. να μιμηθούν το δημοψήφισμα του Ηνωμένου Βασιλείου. Η Γερμανία θεωρεί πιθανή μια τέτοια εξέλιξη, καθώς στη Γαλλία, τη Φινλανδία, την Αυστρία και την Ολλανδία κάποια πολιτικά κόμματα έχουν ταχθεί υπέρ της διεξαγωγής παρόμοιου δημοψηφίσματος.

2. Για την πιο αποτελεσματική λειτουργία της Ε.Ε. η ενσωμάτωση των κρατών-μελών πρέπει να ενισχυθεί, ούτως ώστε η Ε.Ε. να είναι κάτι περισσότερο από μια χαλαρή ένωση κρατών.

Σε άρθρο του στην αθηναϊκή εφημερίδα Έθνος (23-8-16), με τίτλο «Η Ευρώπη σε αδιέξοδο» ο κ. Ξενοφών Κοντιάδης, Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, μεταξύ άλλων γράφει και τα ακόλουθα:

«Ύστερα από το Brexit η Ευρώπη εισέρχεται σε μια κρίσιμη φάση της Ιστορίας της. Με το προσφυγικό να οξύνεται και τη συμφωνία Τουρκίας-ΕΕ να κλυδωνίζεται μετά την απόπειρα πραξικοπήματος, το Ουκρανικό να παραμένει ανοιχτή πληγή στις σχέσεις ΕΕ-Ρωσίας και την οικονομική κρίση να μην υποχωρεί στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, οι ηγέτες των τριών ισχυρότερων ευρωπαϊκών κρατών συναντήθηκαν στο νησάκι Βεντοτένε της Ιταλίας.

Παράλληλα, εντείνονται οι φωνές όσων υποστηρίζουν ότι η νομισματική ένωση απέτυχε παταγωδώς και πρέπει το ταχύτερο να αντικατασταθεί από κάτι νέο, με πιο πρόσφατη την επιχειρηματολογία του νομπελίστα Τζόζεφ Στίγκλιτς. Αν επιβεβαιωθούν αυτές οι αντιλήψεις, οι επιπτώσεις για την οικονομική θέση της Ευρώπης στους διεθνείς συσχετισμούς θα είναι τεράστιες, αποτελώντας επίσης ένα σοβαρό συμβολικό πλήγμα».

Στο παραπάνω απόσπασμα ο κ. Κοντιάδης αναφέρεται στη συνάντηση των ηγετών των τριών μεγαλύτερων οικονομιών της Ε.Ε., Γερμανίας, Γαλλίας και Ιταλίας, η οποία έγινε στο αεροπλανοφόρο Τζουζέπε Γκαριμπάλντι, στα ανοικτά της ιταλικής νήσου Βεντοτένε.

Στη συνάντηση αυτή η Ανγκελα Μέρκελ, ο Φρανσουά Ολάντ και ο Ματέο Ρέντσι συζήτησαν για τις επιπτώσεις του Brext και για την ανησυχητική κατάσταση που διαμορφώνεται πρόσφατα στην οικονομία της Ε.Ε. καθώς και για τις φυγόκεντρες τάσεις που παρατηρούνται σε κάποια κράτη-μέλη της.

Ο κ. Φ. Ολάντ εξέφρασε την άποψη πως «Η Ευρώπη πρέπει σήμερα να εξασφαλίσει όσο το δυνατόν καλύτερα την άμυνά της και θα πρέπει επίσης να είναι σε θέση να προστατεύσει αποτελεσματικά τα ευρωπαϊκά σύνορα, χρησιμοποιώντας από κοινού την πληροφόρηση που έχει το κάθε κράτος».

Στο ίδιο πλαίσιο τοποθετούνται και οι ακόλουθες παρατηρήσεις της κ. Α. Μέρκελ: «Είμαστε αντιμέτωποι με πολύ σημαντικές προκλήσεις, όπως για παράδειγμα το μεγάλο κύμα προσφύγων που φθάνουν στην ήπειρο και πρέπει να βελτιώσουμε περαιτέρω τον μηχανισμό ελέγχου και προστασίας των συνόρων».

Από την πλευρά του, ο Ματέο Ρέντσι έκανε την ακόλουθη δήλωση:

«Πολλοί σκέφτηκαν ότι η Ε.Ε. είναι τελειωμένη ύστερα από το Brexit, αλλά αυτό δεν ισχύει… Είναι εύκολο να διαμαρτύρεται κανείς και να βρίσκει αποδιοπομπαίους τράγους, και η Ευρώπη αποτελεί τον ιδανικό αποδιοπομπαίο τράγο. Σηματοδοτεί, όμως, και την ειρήνη, την ευημερία και την ελευθερία».

ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΤΖΟΖΕΦ ΣΤΙΓΚΛΙΤΣ

Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του Αμερικανού νομπελίστα οικονομολόγου Τζόζεφ Στίγκλιτς με τίτλο «The Euro – How a Common Currency Threatens the Future of Europe», ο οποίος στα ελληνικά μπορεί να μεταφρασθεί ως ακολούθως: «Ευρώ – Πώς Ένα κοινό Νόμισμα Απειλεί το Μέλλον της Ευρώπης».

Σύμφωνα με τον Τ. Στίγκλιτς το Ευρώ δημιουργήθηκε για να εξασφαλίσει την ανάπτυξη και να φέρει μεγαλύτερη αλληλεγγύη στην Ευρώπη. Συνέβη, όμως, το ακριβώς αντίθετο. Ορισμένες χώρες βρίσκονται σε βαθιά οικονομική ύφεση, η οποία είναι μεγαλύτερη από τη μεγάλη ύφεση της δεκαετίας του 1930, και επειδή τα προβλήματα του Ευρώ φαίνονται αξεπέραστα, είναι καιρός να σκεφτεί κανείς την κατάργησή του.

Αναφορικά με την Ελλάδα, ο Τ. Στίγκλιτς εκφράζει την άποψη πως οι επιβληθείσες περικοπές είναι ενδεικτικές αυτής της αποτυχημένης πολιτικής. Η συνέπεια αυτής της πολιτικής ήταν το Ευρώ να εμποδίσει την ανάπτυξη στην Ευρώπη, με όλα τα οικονομικά και κοινωνικά επακόλουθα.

Η άποψη του Στίγκλιτς για την υπέρβαση του προβλήματος είναι η διάσπαση του Ευρώ σε ένα βόρειο και σε ένα νότιο, για να μπορέσει να αντιμετωπισθεί το διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης μεταξύ των βόρειων χωρών της Ε.Ε. και των νότιων.

Το κεντρικό επιχείρημα του Τζόζεφ Στίγκλιτς είναι ότι το Ευρώ, το οποίο υιοθετήθηκε για να δημιουργήσει τις προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης στην Ευρώπη, και να ενισχύσει την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε., σε τελική ανάλυση εμπόδισε την ανάπτυξη, έχει καταστεί επενδυτικό φρένο, και επέφερε τη διάσπαση μεταξύ του πλούσιου Βορρά και του φτωχού Νότου.

Όλες αυτές οι εξελίξεις ενισχύουν τον ευρωσκεπτικισμό, και γίνονται αιτίες δυσαρμονίας μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε.

Θα ήταν πραγματικά θλιβερό αν η σκέψη για μια ενωμένη Ευρώπη, για να μην επαναληφθούν οι δύο καταστροφικοί Παγκόσμιοι Πόλεμοι του 20ού αιώνα, σκοντάψει στη δομή, και στις οικονομικές επιπτώσεις, του κοινού νομίσματος Ευρώ.

Το συνεχιζόμενο προσφυγικό πρόβλημα και η τρομοκρατία που σχετίζεται με αυτό απαιτούν την περαιτέρω σύσφιξη των δεσμών μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε., και όχι τη διαφοροποίησή τους λόγω των προβλημάτων που σχετίζονται με το κοινό νόμισμα.

Θα ήταν τραγικό για το μέλλον της Ευρώπης, αν η μεγαλόπνοη ιδέα για τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σκοντάψει λόγω της δυσλειτουργίας του Ευρώ.