Από το θάνατο του Galileo Galilei (8 Ιανουαρίου 1642) μέχρι τη γέννηση του Stephen Hawking (8 Ιανουαρίου 1942) κύλησαν ακριβώς 300 χρόνια. Στο χρονικό αυτό διάστημα η Επιστήμη έκανε γιγαντιαία άλματα προόδου σε όλους τους τομείς. Στον τομέα της αστρονομίας και κοσμολογίας, από το μικρό τηλεσκόπιο του Galileo, έφτασε στον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων και στη Σωματιδιακή Φυσική που μας οδηγεί στη λύση του μυστηρίου της γέννησης του σύμπαντος!
Όλοι οι γίγαντες της Επιστήμης ανεβαίνουν ψηλότερα, πατώντας στους ώμους άλλων προγενέστερων γιγάντων – ο Galileo Galilei πάτησε στους ώμους του Κοπέρνικου (1473-1543), ο Stephen Hawking στους ώμους του Albert Einstein. Δεν χρειάζεται να μιλήσω για τον δικό μας ομογάλακτο γίγαντα της αστρονομίας, τον Αρίσταρχο τον Σάμιο (310-250 π.Χ.), που είπε το εκπληκτικό: «Την σελήνην παρά του ηλίου το φως λαμβάνειν», δηλ. «το φεγγάρι παίρνει το φως του από τον ήλιο (βλ. «Αριστάρχου περί μεγεθών και αποστημάτων ηλίου και σελήνης», υπόθεση α’).

ΜΕ ΣΥΓΚΙΝΕΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ

Ο Galileo Galilei με συγκινεί περισσότερο από τον Stephen Hawking γιατί είχε ν’ αντιμετωπίσει την Ιερά Εξέταση. Οι Ρωμαιοκαθολικοί Ιεροεξεταστές απαίτησαν να «εγκαταλείψει εντελώς … την ιδέα ότι ο ήλιος στέκεται ακίνητος στο κέντρο του κόσμου και ότι η Γη κινείται». Βλέπετε, η εβραϊκή Βίβλος δεν επιτρέπει τη Γη να κινείται γύρω από τον ήλιο ούτε τη σελήνη («τον φωστήρα τον ελάσσω») να λαμβάνει το φως από τον ήλιο (βλ. «Γένεσις», 1: 15-17).

Όμως, διάβολε, πώς μπορείς ν’ αρνηθείς τη γυμνή πραγματικότητα που η Επιστήμη συνεχώς αποκαλύπτει; Απλά, αν θέλεις να ζήσεις ήσυχα, μακριά από διώξεις και αφορισμούς, υιοθετείς την άποψη που λέει: Όταν η θρησκεία συγκρούεται με την πραγματικότητα, τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα.

Τέτοια στάση δεν μπορούσε να υιοθετήσει ο Galileo – και το πλήρωσε ακριβά. Η Ιερά Εξέταση τον καταδίκασε σε ισόβιο κατ’ οίκο περιορισμό και του απαγόρευσε να εκδίδει τα βιβλία του, τόσο αυτά που έγραψε όσο και αυτά που θα έγραφε. Το σημαντικό βιβλίο του, «Διάλογος περί των δύο μεγάλων συστημάτων» (Πτολεμαίου και Κοπέρνικου), προστέθηκε στον «Κατάλογο Απαγορευμένων Βιβλίων» (Index Librorum Prohibitorum).

Παρέκβαση: Όταν βρέθηκα στη Φλωρεντία, είχα την ανείπωτη χαρά και συγκίνηση να δω το μνήμα του Galileo Galilei στην εκκλησία Santa Croce. Όταν το 1737 μετέφεραν τα λείψανά του εκεί από άλλο σημείο, του αφαίρεσαν τρία δάκτυλα και ένα δόντι. Ένα από τα δάκτυλα – το μεσαίο του δεξιού χεριού – βρίσκεται στο Museo Galileo της Φλωρεντίας.

ΠΙΟ ΤΥΧΕΡΟΣ

Ο Hawking στάθηκε πιο τυχερός. Παρότι τόλμησε (όπως και ο Einstein) να εκθρονίσει τον προσωπικό ανθρωπομορφικό Θεό των τριών αβρααμικών θρησκειών (Ιουδαϊσμό, Χριστιανισμό, Μωαμεθανισμό), δεν τον πείραξε κανείς. Αντίθετα, τόσο ο σημερινός πάπας Φραγκίσκος όσο και ο προηγούμενος έχουν φωτογραφηθεί και συνομιλήσει φιλικά μαζί του. Θρησκεία και Επιστήμη πρέπει να συνομιλούν.

Προχθές, με το που έμαθα ότι κυκλοφόρησε το τελευταίο βιβλίο του Hawking, έτρεξα να το προμηθευτώ από το απέναντι βιβλιοπωλείο (ο ίδιος δεν πρόλαβε να το δει τυπωμένο). Ζεστό ακόμη από το πιεστήριο, κάθισα και το καταβρόχθισα σε μία καθισιά! Το βιβλίο φέρει τον τίτλο «Brief Answers to the Big Questions» και επιχειρεί να δώσει απαντήσεις σε δέκα μεγάλα ερωτήματα. Σήμερα θα σταθώ στο πρώτο ερώτημα γιατί μ’ ενδιαφέρει ιδιαίτερα: «Υπάρχει Θεός;».

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Η σκέψη του διακεκριμένου κοσμολόγου κινείται ως εξής: Ο χρόνος και ο χώρος δημιουργούνται τη στιγμή της Μεγάλης Έκρηξης (Big Bang). Πριν από αυτή δεν υπήρχε τίποτε – ούτε χρόνος ούτε χώρος. Συνεπώς, επειδή πριν από τη Μεγάλη Έκρηξη δεν υπήρχε «χρόνος», ο Θεός δεν είχε κανένα χρονικό πλαίσιο, ώστε μέσα σε αυτό να δημιουργήσει το σύμπαν.

Εδώ θα μπορούσε κάποιος ν’ αντιτείνει, λέγοντας ότι ο Θεός, όταν δημιούργησε το σύμπαν, βρισκόταν έξω από τον χώρο και τον χρόνο. Ο Hawking θεωρεί την αντίρρηση αυτή παράλογη, διότι είναι σαν να ψάχνουμε να βρούμε την άκρη της Γης (η Γη δεν έχει άκρη γιατί είναι σφαίρα) ή κάποιο σημείο λίγο πιο βόρεια από τον Βόρειο Πόλο. Άρα το ερώτημα, «Πότε έγινε η Μεγάλη Έκρηξη;» δεν έχει νόημα, διότι το «πότε» παραπέμπει σε χρόνο – κάτι που δεν υπήρχε πριν από την Μεγάλη Έκρηξη.

Η ΑΠΟΡΙΑ ΜΟΥ

Όταν μιλάμε για «Μεγάλη Έκρηξη», το μυαλό μου πηγαίνει στο «πράγμα» που έχει εκραγεί. Ο Hawking λέει ότι το «πράγμα» αυτό ήταν ένα απειροελάχιστο σημείο, με άπειρη πυκνότητα (infinite density) και άπειρη ενέργεια (infinite energy). Αυτό το καταλαβαίνω. Δεν καταλαβαίνω όμως τη δήλωσή του ότι «το σύμπαν δημιουργήθηκε αυθόρμητα από το τίποτα» («the universe was spontaneously created out of nothing» – σελ. 29).

Εδώ τρυπώνει στη μυαλοθήκη μου ο διάβολος και ρωτά: Καλά, πώς ένα «τίποτα» μπορεί να εκραγεί; Η εξήγηση που μου δίνει ο Hawking δεν με πείθει. Με πείθει περισσότερο ο Αριστοτέλης, που λέει ότι το σύμπαν δεν δημιουργήθηκε από κανέναν δημιουργό: υπήρχε πάντοτε, διότι το αιώνιο είναι τελειότερο από το κατασκευασμένο. Ούτε ο Επίσκοπος Ussher με πείθει, όταν λέει ότι το σύμπαν δημιουργήθηκε στις 22 Οκτωβρίου, το 4004 π.Χ., στις 6 το απόγευμα.