Από την στήλη αυτήν στις 17 Μαΐου 2016 είχα αναφερθεί στο πώς ο Σκωτσέζος λόρδος Έλγιν κατά το διάστημα του 1801 – 1804, όταν ήταν έκτακτος Πρεσβευτής της Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη (1799-1803), κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας κατάφερε να εξασφαλίσει ειδικό φιρμάνι από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, που επέτρεπε στους ανθρώπους του να ανεβοκατεβαίνουν ανενόχλητοι στην Ακρόπολη της Αθήνας και να αρπάζουν κατά βούληση έργα τέχνης από την αρχαία Ελλάδα.
Στη συνέχεια ο λόρδος Έλγιν μετέφερε τα αποσπασμένα από τον Παρθενώνα γλυπτά στην Μεγάλη Βρετανία και τα πούλησε στο Βρετανικό Μουσείο, όπου βρίσκονται μέχρι σήμερα.
Στο παρελθόν το Βρετανικό Μουσείο είχε απορρίψει αιτήματα της Ελλάδας για την επιστροφή των κλεμμένων γλυπτών, με τη δικαιολογία ότι η Ελλάδα δεν διέθετε κατάλληλο χώρο για την τοποθέτησή τους.
Το επιχείρημα εκείνο κατέρρευσε το 2009 με τη δημιουργία του σύγχρονου Μουσείου της Ακρόπολης, το οποίο πληροί τους όρους ασφαλούς φύλαξης και προστασίας των γλυπτών, καθότι θεωρείται ως ένα από τα πιο σύγχρονα Μουσεία του κόσμου.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι όταν τον Μάρτιο του 1821 ο Λόρδος Βύρων είχε επισκεφθεί για πρώτη φορά την Ελλάδα, πήγε στην Αθήνα, και ανέβηκε στην Ακρόπολη για να θαυμάσει το αρχαίο κάλλος της. Μόλις όμως είδε τον λεηλατημένο Παρθενώνα, τον ναό της αρχαίας θεάς Αθηνάς, περιέπεσε σε θλίψη, και παρακινημένος από αγανάκτηση σύνθεσε το θαυμάσιο και μακροσκελές ποίημά του The Curse of Minerva (Η Κατάρα της Αθηνάς) σαν μια κραυγή διαμαρτυρίας και μομφής εναντίον του ανοσιουργήματος του Λόρδου Έλγιν.
Στο ποίημά του εκείνο, το οποίο αποτελείται από 312 στίχους, ο Λόρδος Βύρων είχε εκφράσει την αρχαιολατρία του, και παράλληλα, διά του στόματος της θεάς Αθηνάς, είχε εξαπολύσει δριμύτατο κατηγορητήριο εναντίον του ιερόσυλου Έλγιν. Ακολουθούν οι τελευταίοι στίχοι του ποιήματος, σε ελληνική μετάφραση από τον Πάνο Καραγιώργο:
Ώ, καταραμένη να ’ναι η ζωή του και ο τάφος,
και οργή να συνοδεύει το ιερόσυλό του πάθος!
Τ’ όνομά του η Ιστορία δίπλα σε ’κείνου θα γράψει
του τρελού, που της Εφέσου το ναό ’χε κατακάψει.
Κι η κατάρα μου πιο πέρα κι απ’ τον τάφο του να πάει.
Ο Ηρόστρατος κι ο Έλγιν σε σελίδες παραμένουν
που είναι στιγματισμένες και με στίχους όπου καίνε
έτσι πάντα είναι γραμμένοι και οι δυο καταραμένοι,
μα ο δεύτερος πιο μαύρος απ’ τον πρώτο θ’ απομένει.
Ο Ηρόστρατος που αναφέρεται στο παραπάνω απόσπασμα του ποιήματος ήταν Έλληνας, κάτοικος της αρχαίας Εφέσου, η οποία βρισκόταν στην παράλια περιοχή του ανατολικού Αιγαίου Πελάγους, περίπου 50 χιλιόμετρα νότια από την Σμύρνη, και έζησε τον 4ο αιώνα π.Χ.
Το 356 π.Χ. ο Ηρόστρατος είχε πυρπολήσει τον ναό της Εφέσου, που ήταν ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου. Όταν συνελήφθη από τους συμπατριώτες του, μετά από βασανιστήρια ο Ηρόστρατος αποκάλυψε ότι σκοπός της πράξης του εκείνης ήταν να μείνει το όνομά του στην ιστορία.
Έκτοτε η φράση «ηροστράτειος δόξα» σημαίνει τη φήμη που αποκτά κάποιος από καταστροφική πράξη. Και στην αγγλική γλώσσα υπάρχει η φράση «Herostratic fame» που σημαίνει «Fame acquired by destructive means».
ΚΑΠΟΙΕΣ ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ
Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει η άποψη που έχει εκφράσει ο Φίλιπ Στίβενς, επικεφαλής πολιτικός αναλυτής της μεγάλης εφημερίδας της Βρετανίας Financial Times, σε άρθρο του με τίτλο: ‘Τα γλυπτά του Παρθενώνα ανήκουν στην Αθήνα’, σύμφωνα με δημοσίευμα της αθηναϊκής εφημερίδας Τα Νέα, 12/4/18. Ακολουθεί απόσπασμα από το εν λόγω άρθρο:
«Είναι απολύτως προφανές ότι ο Λόρδος Μπάιρον είχε δίκιο και ότι τα γλυπτά του Παρθενώνα ανήκουν στην Αθήνα, ανεξάρτητα από τη συμφωνία που έκανε ο Λόρδος Έλγιν με τις τότε οθωμανικές αρχές στην Ελλάδα. Τα μεγάλα μουσεία της Δύσης θα πρέπει να επιστρέψουν τους λεηλατημένους θησαυρούς τους».
Εκ διαμέτρου αντίθετες με τα παραπάνω σχόλια είναι κάποιες από τις απόψεις που εξέφρασε ο Χάρτβιχ Φίσερ, Γερμανός ιστορικός τέχνης και Διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου, σε συνέντευξή του στον δημοσιογράφο της εφημερίδας «ΤΑ ΝΕΑ» Γιάννη Ανδριτσόπουλο, στις 26 Ιανουαρίου 2019 με τίτλο «Απίστευτη βρετανική πρόκληση για τα Γλυπτά του Παρθενώνα».
Ακολουθούν κάποιες από τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις σε αυτές.
Ερώτηση: «Κύριε Φίσερ, θα εξέταζε το Βρετανικό Μουσείο το ενδεχόμενο επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα;». Στην απάντησή του ο Χάρτβιχ Φίσερ μεταξύ άλλων έκανε και τις ακόλουθες παρατηρήσεις:
Απάντηση: Η συζήτηση για αυτό το θέμα είναι μακρά. Τα Γλυπτά του Παρθενώνα που βρίσκονται στην Αθήνα εκτίθενται σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Από το 2009, είναι μέρος μιας συναρπαστικής έκθεσης σε αυτό το υπέροχο νέο μουσείο. Τα Γλυπτά του Παρθενώνα που βρίσκονται στο Λονδίνο αφηγούνται διαφορετικές ιστορίες για ένα μνημείο που έχει μια πολύ σύνθετη ιστορία: ως ναός της Αθηνάς, έπειτα ως χριστιανική εκκλησία και κατόπιν ως τζαμί. Το 1687 ανατινάχτηκε, έπειτα εγκαταλείφθηκε και παραμελήθηκε. Και μετά ανακαλύφθηκε ξανά. Και αυτή η νέα ανακάλυψη είναι, προφανώς, κομμάτι της ευρωπαϊκής Ιστορίας. Εμείς εκθέτουμε τα Γλυπτά του Παρθενώνα που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο σε ένα πλαίσιο παγκόσμιων πολιτισμών, προβάλλοντας επιτεύγματα από όλο τον κόσμο κάτω από την ίδια στέγη και αναδεικνύοντας τη διασυνδεσιμότητα των πολιτισμών.
Ερώτηση: Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι δεν πρόκειται απλώς για την επιστροφή των Γλυπτών. Πρόκειται για την επανένωσή τους. Τα Γλυπτά αποτελούν ένα ενιαίο έργο τέχνης που δεν πρέπει να είναι διαιρεμένο και κατακερματισμένο. Τι απαντάτε σε αυτό;
Απάντηση: Οι άνθρωποι επισκέπτονται διάφορους τόπους για να έρθουν σε επαφή με την πολιτιστική κληρονομιά που δημιουργήθηκε γι’ αυτούς τους τόπους. Επισκέπτονται άλλους τόπους για να δουν πολιτιστική κληρονομιά που έχει μετακινηθεί εκεί και προσφέρει έναν διαφορετικό τρόπο αλληλεπίδρασης μαζί της. Το Βρετανικό Μουσείο είναι ένας τέτοιος τόπος: προσφέρει ευκαιρίες διαφορετικής αλληλεπίδρασης με τα αντικείμενα, θέτοντας διαφορετικά ερωτήματα, επειδή τα αντικείμενα τοποθετούνται σε ένα νέο πλαίσιο. Θα πρέπει να εκτιμήσουμε αυτή την ευκαιρία. Θα μπορούσατε, ασφαλώς και ευλόγως, να λυπηθείτε με το γεγονός ότι το αρχικό περιβάλλον έχει εκλείψει. Όταν μετακινείς πολιτιστική κληρονομιά σε ένα μουσείο, τη μετακινείς εκτός του πλαισίου της. Ωστόσο, αυτή η μετατόπιση είναι κι αυτή μια δημιουργική πράξη. Ασφαλώς, αυτό ισχύει και για το Μουσείο της Ακρόπολης. Τα γλυπτά εκεί είναι εκτός του αρχικού πλαισίου τους. Τίποτε από όσα θαυμάζουμε στο Μουσείο της Ακρόπολης δεν δημιουργήθηκε για το Μουσείο της Ακρόπολης. Είναι κοντά στο αρχικό περιβάλλον, αλλά και πάλι έχουν απομακρυνθεί από αυτό και έχουν μετασχηματιστεί μέσω αυτής της πράξης.
Ερώτηση: Συνεπώς, η απάντηση στο ερώτημα εάν θα εξετάζατε την επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα, είναι όχι; Είναι ναι; Είναι ίσως;
Απάντηση: Το Βρετανικό Μουσείο δημιουργήθηκε το 1753 και λειτούργησε το 1759 για να επιτρέψει στους ανθρώπους όχι μόνο να έρχονται σε επαφή με τους πολιτισμούς του κόσμου δωρεάν, αλλά και να κάνουν συγκρίσεις μεταξύ των πολιτισμών αυτών. Η Βουλή, η οποία δημιούργησε αυτό το ίδρυμα, μεταβίβασε την ευθύνη της συλλογής στους επιτρόπους του Μουσείου, ορίζοντας ότι αυτή η συλλογή πρέπει να διαφυλαχθεί για τις επόμενες γενιές. Και οι επίτροποι παίρνουν πολύ σοβαρά αυτή τη νομική ευθύνη. Οι επίτροποι αισθάνονται την υποχρέωση να διαφυλάξουν τη συλλογή στο σύνολό της, ώστε τα αντικείμενα που αποτελούν μέρος της να παραμείνουν μέρος της. Και, όσο και όπου αυτό είναι δυνατό, τα μοιράζονται. Το Βρετανικό Μουσείο δανείζει χιλιάδες αντικείμενα κάθε χρόνο. Δανείζουμε και στο Μουσείο της Ακρόπολης. Έχουμε άριστες σχέσεις με τους συναδέλφους μας εκεί.
Ερώτηση: Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το Μουσείο δεν θα επιστρέψει μόνιμα τα Γλυπτά στην Ελλάδα; Αυτό που μόλις μου είπατε για τους επιτρόπους;
Απάντηση: Ναι. Παρ’ όλα αυτά, η βρετανική κυβέρνηση έχει τη δύναμη να ανοίξει τον δρόμο για την επιστροφή των Γλυπτών. Η πλειοψηφία των επιτρόπων (15 από τους 25) διορίζεται από την κυβέρνηση. Επίσης, η Βουλή θα μπορούσε να νομοθετήσει σχετικά.
Εάν η βρετανική Βουλή θέλει να νομοθετήσει, είναι κυρίαρχη να το πράξει. Θα πρέπει να περάσει νόμους για να αλλάξει τη νομική βάση στην οποία λειτουργούμε σήμερα.
Δυστυχώς, από τα παραπάνω προκύπτει το συμπέρασμα ότι η Βρετανία δεν προτίθεται να επιστρέψει τα γλυπτά του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Αν και αρχιτεκτονικά ίσως να μην είναι δυνατόν να επανατοποθετηθούν στις θέσεις τους στον Παρθενώνα, από τις οποίες αποσπάστηκαν, όμως θα μπορούσαν να τοποθετηθούν στο Μουσείο της Ακρόπολης, το οποίο είναι ένα από τα πιο σύγχρονα του κόσμου. Και το κυριότερο επιχείρημα είναι ότι ανήκουν στη χώρα που τα δημιούργησε, και ως εκ τούτου αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της πολιτισμικής της κληρονομιάς. Επιπρόσθετα, οι επισκεπτόμενοι το Μουσείο της Ακρόπολης παράλληλα θα είναι σε θέση να δουν και τον Παρθενώνα, από τον οποίο αποσπάστηκαν τα γλυπτά.
Η δήλωση του Φίλιπ Στίβενς, στην οποία αναφέρθηκα πιο πάνω, ενισχύεται από την πιο πρόσφατη δήλωση της διεθνούς φήμης σαιξπηρικής ηθοποιού Ντέιμ Τζάνετ Σούζμαν ότι τα Γλυπτά του Παρθενώνα είναι σε λάθος χώρα, και πρέπει να επιστραφούν στην Ελλάδα, σύμφωνα με σχετικό δημοσίευμα στην αθηναϊκή εφημερίδα Τα Νέα στις 9/2/19.
Δεδομένου ότι η δήλωση της Ντέιμ Τζάνετ Σούζμαν ενισχύει περαιτέρω την προαναφερθείσα άποψη του Φίλιπ Στίβενς, είμαι της γνώμης ότι αυτή είναι η κατάλληλη στιγμή για την Ελληνική Κυβέρνηση να υποβάλει επίσημο αίτημα στην Κυβέρνηση της Βρετανίας για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα.