Το άγχος, η αγχώδης διαταραχή είναι ένα φαινόμενο που παρουσιάζεται αρκετά συχνά στις μέρες μας, στα παιδιά και στους εφήβους. «Το άγχος παρουσιάζεται συχνά και η αλήθεια είναι ότι σε φυσιολογικά επίπεδα χρειαζόμαστε μία δόση άγχους για την επιβίωσή μας», είπε στον «Νέο Κόσμο», η παιδοψυχολόγος Αφροδίτη Ζώιτα*, σε μια συνέντευξη εφόλης της ύλης, με αφορμή την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς. «Ένα δίχρονο παιδάκι για παράδειγμα, δεν έχει άγχος όταν διασχίζει τον δρόμο γιατί δεν έχει επίγνωση των κινδύνων. Αντίθετα ένα παιδί δέκα χρόνων έχει ένα φυσιολογικό επίπεδο άγχους που τον προστατεύει» …
»…Το άγχος, ή ανησυχία, παίζει ένα ρόλο στη ζωή μας και πρέπει να κατανοήσουμε τη χρησιμότητά του. Όπως και η θλίψη έχει μία λειτουργικότητα. Δεν πρέπει να φοβόμαστε το άγχος. Απλά πρέπει να κατανοήσουμε τον ρόλο του και να βρούμε τρόπους να το χειριστούμε. Κι έτσι θα καταφέρουμε να χτίσουμε τις αντιστάσεις μας, την ανθεκτικότητά μας. Εάν δηλαδή συνειδητοποιήσουμε ότι κάποια πράγματα μπορούμε να τα ελέγχουμε στη ζωής μας, ενώ κάποια άλλα δεν είναι στο χέρι μας, είναι πέρα από τον έλεγχο μας».
Σε όλα τα χρόνια που εργάζεστε ως παιδοψυχολόγος, έχετε παρατηρήσει κάποια αύξηση στην εμφάνιση προβλημάτων ψυχικής υγείας στα παιδιά;
Θα έλεγα ότι κάθε χρόνο υπάρχει ένα μοτίβο που επαναλαμβάνεται. Στις αρχές του χρόνου, είναι αρκετά παιδιά και γονείς που έρχονται γιατί αντιμετωπίζουν το λεγόμενο «άγχος του αποχωρισμού». Κατά τη διάρκεια του χρόνου έρχονται παιδιά με γενικευμένη αγχώδη διαταραχή. Ενώ προς το τέλος της χρονιάς, έχουμε περιπτώσεις έντονου άγχους, οξείας αγχώδους διαταραχής, που εμφανίζεται στους μαθητές που βρίσκονται στις τελευταίες τάξεις του Λυκείου, εξαιτίας των εξετάσεων κυρίως .
Πιστεύετε ότι εάν ο γονιός αντιμετωπίσει το πρόβλημα νωρίς, θα προλάβει την επιδείνωση της αγχώδους διαταραχής;
Εξαρτάται από την ηλικία του παιδιού. Όταν τα παιδιά είναι μικρά, ο γονιός πρέπει να δείξει αυτοπεποίθηση και σιγουριά όταν θα πάει το παιδί του στο σχολείο. Να το πείσει ότι όλα θα είναι εντάξει. Και ότι τα συναισθήματα που έχει, ότι θα του λείψει η μαμά του ή ο αδερφός του, είναι όλα αποδεκτά και δείχνουν ότι τους αγαπά. Παρ’ όλα αυτά, χρειάζεται να επιμείνουμε ότι είναι σημαντικό να πάει στο σχολείο. Ως γονιός δεν πρέπει να ενδώσεις. Η δουλειά σου είναι να πας το παιδί σου στο σχολείο, να το χαιρετήσεις και σύντομα να φύγεις. Ας κλάψει λίγο. Οι δάσκαλοι ξέρουν να το χειριστούν γιατί συμβαίνει συχνά και κάποια παιδιά χρειάζονται περισσότερο χρόνο να προσαρμοστούν. Συνήθως, η διαδικασία προσαρμογής παίρνει δύο εβδομάδες, και μετά είναι εντάξει.
Πιστεύετε ότι καμιά φορά δεν βοηθάμε εμείς, ως γονείς, τη διαδικασία της προσαρμογής;
Ναι, ίσως καμιά φορά ενισχύουμε, χωρίς να το θέλουμε, το άγχος του αποχωρισμού. Εάν δηλαδή ενδώσουμε στα συναισθήματα και το άγχος του παιδιού, με το να λέμε για παράδειγμα «Λυπάμαι που αισθάνεσαι έτσι και λυπάμαι ότι τα βρίσκεις δύσκολα» δεν βοηθάμε την κατάσταση. Πρέπει να είμαστε αποφασιστικοί και θετικοί ότι στο σχολείο θα περάσουν καλά.
Ένα άλλο θέμα που συζητείται πολύ στις μέρες μας είναι η καλλιέργεια της ανθεκτικότητας, του σθένους σ’ ένα παιδί. Το λεγόμενο «resilience».
Η ανθεκτικότητα καλλιεργείται μέσα από την εμπειρία, έρχεται με τον χρόνο. Δεν μπορείς να περιμένεις από ένα μικρό παιδί, ακόμα κι έναν έφηβο, να έχει το σθένος να αντιμετωπίσει κάποια θέματα χωρίς υποστήριξη. Το να αναπτύξεις δύναμη ψυχής, σθένος, είναι μία διαδικασία που παίρνει χρόνια. Πρέπει να καταλάβουμε ότι στα παιδιά και τους εφήβους το «εγώ» είναι ακόμα πολύ δυνατό. Και αυτό δεν πειράζει. Είναι μέρος της ζωής και της ωρίμανσής τους ή να μάθουν ότι ο κόσμος δεν περιστρέφεται γύρω τους.
Το λεγόμενο «bullying» είναι ένα άλλο θέμα που απασχολεί τους γονείς παιδιών σχολικής ηλικίας. Κατά την εμπειρία σας υπάρχουν ενδείξεις όταν κάτι δεν πάει καλά;
Πάντα θα υπάρξουν αλλαγές στην συμπεριφορά του παιδιού. Κάποια παιδιά γίνονται πιο ήσυχα και αποτραβιούνται. Αλλάζει η όρεξή τους, ο ύπνος επίσης. Άλλα παιδιά γίνονται επιθετικά. Συνήθως τα παιδιά που γίνονται επιθετικά είναι και αυτά που θα αναφέρουν το πρόβλημα στους γονείς τους.
Η πολιτική στα σχολεία για την αντιμετώπιση του bullying έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια. Σήμερα στα σχολεία τα παιδιά μαθαίνουν από πολύ νωρίς ότι ανήκουν σε μία κοινότητα και είναι όλα υπεύθυνα εάν κάποιο μέλος αυτής της κοινότητας υποφέρει. Δηλαδή, κάθε παιδί έχει την ευθύνη να μιλήσει στον δάσκαλό του εάν διαπιστώσει ότι κάποιος συμμαθητής του έχει γίνει στόχος. Παλαιότερα, η συμβουλή που έδιναν ήταν η απομάκρυνση από τον bully. Τώρα, τα παιδιά μαθαίνουν να τον αντιμετωπίζουν κατά πρόσωπο. Μαθαίνουν δηλαδή να λειτουργούν ως ομάδα και να στηρίζουν ο ένας τον άλλον.
Και αν διαπιστώσουμε ότι το δικό μας παιδί αρχίζει να επιδεικνύει αυτή την αντικοινωνική συμπεριφορά, τι κάνουμε;
Το παιδί που κάνει το bullying, που στοχευμένα πληγώνει ένα άλλο παιδί, πολλές φορές θα δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του λέγοντας ότι το πείραξαν, και καμιά φορά κάποιοι γονείς μπορεί να ενθαρρύνουν αυτή τη συμπεριφορά παινεύοντας το παιδί ότι υπερασπίστηκε τον εαυτό του. Αλλά αυτό δεν βοηθάει το παιδί να καταλάβει ότι το να χτυπάει ή να πληγώνει επανειλημμένα κάποιο άλλο παιδί δεν είναι σωστό και αντιτίθεται στους κανόνες του σχολείου και της κοινωνίας
Υπάρχουν δύο απόψεις για το διάβασμα στο σπίτι. Κάποιοι είναι υπέρ, ενώ άλλοι κατά, αναφερόμενοι συχνά στο παράδειγμα της Σκανδιναβίας.
Στην Σκανδιναβία εστιάζουν τα πρώτα χρόνια του σχολείου στο ελεύθερο παιχνίδι, τη δημιουργικότητα και την ανάπτυξη των γλωσσικών και μαθηματικών δεξιοτήτων που είναι και η «αρχιτεκτονική» πάνω στην οποία βασίζεται όλη η μάθηση. Ως ψυχολόγος και ως μητέρα, δεν θεωρώ ότι το διάβασμα είναι αναγκαίο στις μικρές ηλικίες, μέχρι την Τετάρτη ακόμα και την Πέμπτη δημοτικού.
Σήμερα, στις περισσότερες οικογένειες, εργάζονται και οι δύο οι γονείς, οπότε εάν προσπαθείς να βρεις μια ισορροπία στον χρόνο που διαθέτεις στην εργασία σου και στον ποιοτικό χρόνο που θα διαθέσεις για το παιδί σου, σίγουρα δεν θέλεις να περάσεις τον λίγο χρόνο που σου απομένει στο διάβασμα, ειδικά όταν υπάρχει αντίσταση από το παιδί και προστριβή. Το διάβασμα τότε παρεμβαίνει αρνητικά στη σχέση του γονιού με το παιδί του.
Εξωσχολικές δραστηριότητες; Με ποιο κριτήριο τις επιλέγουμε;
Χρειάζεται να υπάρχει ένα όριο στις εξωσχολικές δραστηριότητες, και λόγω κόστους. Τα παιδιά χρειάζεται να μάθουν να κάνουν επιλογές. Και όταν επιλέξουν να ξεκινήσουν μια δραστηριότητα είναι σημαντικό να δεσμευτεί το παιδί ότι θα το συνεχίσει για ένα καθορισμένο διάστημα. Πολλές φορές ένα παιδί ξεκινάει για παράδειγμα μπάσκετ, και διαπιστώνει ότι δεν είναι το ίδιο καλός στο άθλημα όσο άλλα παιδιά, και μέσα στην απογοήτευσή του θα ζητήσει να τα παρατήσει. Στη ζωή δεν κερδίζει αυτός που είναι ο καλύτερος αλλά αυτός που επιμένει και καταφέρνει να εξελιχθεί. Τα παιδιά πρέπει να αρχίσουν να συγκρίνουν τα στάδια της δικής τους εξέλιξης και να σταματήσουν να κοιτάνε τι έχουν κατορθώσει οι άλλοι. Ως γονείς οφείλουμε να τους αποθαρρύνουμε όταν θέλουν να εγκαταλείψουν την προσπάθεια που ξεκίνησαν, γιατί μόνο έτσι θα μάθουν να λύνουν τα προβλήματά τους μόνα τους, και να προχωράνε. Είναι ένα σημαντικό μάθημα ζωής.
Υπάρχει κάποια άλλη συμβουλή που θα δίνατε στον γονιό που στέλνει το παιδί του για πρώτη φορά στο σχολείο;
Πιστεύω ότι είναι σημαντικό για τους γονείς να κατανοήσουν την πολιτική και το σύστημα που ακολουθεί το σχολείο που επέλεξαν για το παιδί τους, και να προσαρμοστούν σε αυτό, χωρίς να ζητάνε ειδική μεταχείριση για τις ανάγκες τους παιδιού τους. Έτσι θα υπάρχει μία κοινή αντιμετώπιση και υποστήριξη προς το παιδί και την εξέλιξή του στο σχολείο, χωρίς αντιφάσεις.
*Η Αφροδίτη Ζώιτα είναι αναγνωρισμένη ψυχολόγος που ειδικεύεται στην εκπαιδευτική και αναπτυξιακή ψυχολογία.
Μέσα από τη πολυετή εμπειρία της με παιδιά, εφήβους και τις οικογένειές τους, παρέχει υποστήριξη στην αξιολόγηση και διάγνωση αναπτυξιακών, εκπαιδευτικών δυσκολιών καθώς και συμπεριφοριστικών προκλήσεων. Στοιχεία επικοινωνίας: 478 Grimshaw Street, Bundoora, Μελβούρνη. Τηλ. 0402 264 438, email: info@azpsychology.com.au