Ογδόντα χρόνια έκλεισαν φέτος από την επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος το 1936 από τον Ιωάννη Μεταξά, κατά τη διάρκεια του οποίου η Ελλάδα είπε το ιστορικό ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου 1940.

Ο Ιωάννης Μεταξάς, αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού, και πολιτικός, βρέθηκε στην κορυφή της εξουσίας και διαχειρίστηκε την πολιτική της Ελλάδας από τον Απρίλιο του 1936 έως τον Ιανουάριο του 1941, οπότε απεβίωσε.

Το ότι ο Μεταξάς ήταν δικτάτορας αμφιβολίες δεν υπάρχουν, καθώς το έγραψε και ο ίδιος στο προσωπικό του ημερολόγιο: «Η Ελλάς έγινε από της 4ης Αυγούστου κράτος αντικομουνιστικό. Κράτος αντικοινοβουλευτικό. Κράτος ολοκληρωτικό».

Ως στρατιωτικός και πολιτικός κυριάρχησε στην πολιτική ζωή της Ελλάδας κατά το πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα, πρωταγωνιστώντας στα δύο κορυφαία γεγονότα της περιόδου: τον Εθνικό Διχασμό και το Έπος του 1940.

Τον Απρίλιο του 1936 ο Ι. Μεταξάς προέβη στη συγκρότηση της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας (ΕΟΝ), σκοπός της οποίας ήταν «Η επωφελής διάθεσις του ελευθέρου από της εργασίας χρόνου των νέων, προς προαγωγήν της σωματικής και ψυχικής καταστάσεως αυτών, ανάπτυξιν του εθνικού φρονήματος και της πίστεως προς την θρησκείαν, δημιουργίαν πνεύματος συνεργασίας και κοινωνικής αλληλεγγύης».

Αν και η εγγραφή των νέων δεν ήταν υποχρεωτική, καταβαλλόταν όμως συστηματική προσπάθεια για να ενταχθεί στην οργάνωση το μεγαλύτερο τμήμα των νέων.

Όπως αναφερόταν στον σχετικό κανονισμό: «Η εγγραφή ολοκλήρου της ελληνικής νεολαίας εις την Ε.Ο.Ν. αποτελεί καθήκον όλων».

Οι δάσκαλοι και οι καθηγητές των σχολείων, καθώς επίσης και τα διάφορα σωματεία, υποχρεώθηκαν να στέλνουν στην οργάνωση τα παιδιά των μελών τους. Στις 21 Ιουνίου 1939 στην οργάνωση εντάχθηκαν υποχρεωτικά και οι πρόσκοποι.

Η οργάνωση είχε στρατιωτικό χαρακτήρα, και τα μέλη της φορούσαν χαρακτηριστικές στολές σκούρου μπλε χρώματος, και χαιρετούσαν στρατιωτικά, με την παλάμη ανοικτή και το χέρι προτεταμένο.

Κατά την περίοδο 1939-1940 στην οργάνωση συμμετείχαν πολλοί νέοι έως 25 ετών, και το 1940 ο αριθμός τους είχε ανέλθει στο ένα εκατομμύριο και 250.000. Η ΕΟΝ διαλύθηκε τον Απρίλιο του 1941, τρεις μήνες μετά το θάνατο του Ι. Μεταξά.

Με την Οργάνωση της Νεολαίας Ι. Μεταξάς ήθελε να δημιουργήσει στα παιδιά και στους νέους το ομαδικό πνεύμα, την έφεση προς εθελοντική προσφορά και την αλληλεγγύη, με παιγνίδια, αθλητισμό, γυμναστική, ελληνικούς δημοτικούς χορούς, κατασκηνώσεις, παρελάσεις, κλπ. Η πειθαρχία και ο σεβασμός στην ιεραρχία ήταν απαραίτητα στοιχεία της εκπαίδευσης.

Σύμφωνα με άρθρο του Ιωάννης Κολιόπουλου στο ένθετο της εφημερίδας Η Καθημερινή «Επτά Ημέρες», 7-11-1999:

{…} «Η ΕΟΝ, ο συστηματικός λαϊκισμός και η προσωπολατρία του αρχηγού, ο αντικοινοβουλευτισμός, και η αμφισβήτηση πολλών αξιών του δυτικού πολιτισμού, ήταν όλα χαρακτηριστικά των φασιστικών προτύπων.

{…} Αντιμέτωπος με το ιταλικό τελεσίγραφο, κατά τον Μεταξά, η ελληνική κυβέρνηση είχε να επιλέξει ανάμεσα στην εθελούσια υποταγή της στον Άξονα, που θα οδηγούσε στο διαμελισμό της εθνικής επικρατείας μεταξύ της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Βουλγαρίας, και στην αντίσταση και έντιμη πτώση της».

Στο ίδιο ένθετο της εφημερίδας Η Καθημερινή η κ. Γιούλα Κουτσοπανάγου, Ιστορικός του Παντείου Πανεπιστημίου, στο άρθρο της με τίτλο Η «Εθνική Οργάνωσις Νεολαίας» μεταξύ άλλων εκφράζει και τις ακόλουθες απόψεις:

«Η μεταξική δικτατορία, μολονότι σε ιδεολογικό επίπεδο ευθέως παραπέμπει σε φασιστικά πρότυπα, δεν είναι καθεστώς φασιστικό ως σύστημα διακυβέρνησης, αλλά καθεστώς που χρησιμοποιεί το σύστημα σκέψης, την ιδεολογία και τις μεθόδους που ακολουθούν οι διάφοροι φασισμοί, σε μια (αποτυχημένη) προσπάθεια εκφοβισμού της ελληνικής κοινωνίας.

Είναι η συνέχιση της πολιτικής των αστικών στρωμάτων του μεσοπολέμου υπό άλλη μορφή διακυβέρνησης, διασφαλιζόμενη από την επάνοδο της μοναρχίας.

Για την προώθηση των αρχών του καθεστώτος και την επίτευξη των μακροπρόθεσμων σκοπών του – την πραγμάτωση του «Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού» – στόχος υπήρξαν οι νέοι, οργανωμένοι στην Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (ΕΟΝ), που τελούσε υπό την άμεση διεύθυνση και καθοδήγηση του Μεταξά».

Η ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΜΕΤΑΞΑ

Στις 4 Αυγούστου 1936 ο Ιωάννης Μεταξάς, με τη συγκατάθεση του βασιλιά Γεωργίου, κατήργησε τον κοινοβουλευτισμό στην Ελλάδα και επέβαλε τη δικτατορία.

Εκείνο το δικτατορικό καθεστώς ονομάστηκε Καθεστώς της 4ης Αυγούστου, το οποίο διατηρήθηκε και λειτούργησε μέχρι την κατάληψη της χώρας από τους Γερμανούς τον Απρίλιο του 1941, τρεις μήνες μετά το θάνατο του Μεταξά.

Το ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940 ο Ιταλός Πρέσβης στην Αθήνα, Εμμανουέλε Γκράτσι, πήγε στο σπίτι του Μεταξά για να ζητήσει την άδειά του τα ιταλικά στρατεύματα να εισβάλουν στην Ελλάδα.

Για το σημαντικό εκείνο ζήτημα ο Μεταξάς δεν είπε ότι έπρεπε να ρωτήσει τον βασιλιά, και να ενημερώσει τους συμβούλους του.

Είχε ήδη πάρει την απόφασή του, η οποία μεταφράστηκε στο ιστορικό πλέον «Alors, c’est la guerre!», δηλαδή: «Λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμος!» που είπε στον Ιταλό Πρέσβη. Μερικές ώρες αργότερα η Ελλάδα έμπαινε και επίσημα στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μετά από χρόνια, ο Εμμανουέλε Γκράτσι είχε γράψει τα ακόλουθα στο ημερολόγιό του:

«Αυτός ο ηλικιωμένος άνδρας, που είχε αναλώσει τη ζωή του αγωνιζόμενος για τη χώρα του και τους βασιλείς του, εκείνη την υπέρτατη στιγμή προτίμησε να διαλέξει τον δρόμο της θυσίας και όχι της ατιμώσεως».

Η ιστορική απάντηση που έμεινε γνωστή ως «Όχι», απορρίπτοντας τις βλέψεις του Μουσολίνι να καταλάβει στρατιωτικά έναν αδιευκρίνιστο αριθμό ελληνικών περιοχών ως «εγγύηση ουδετερότητας της Ελλάδας», χαιρετίστηκε θετικά από τον ελληνικό λαό, καθώς ενώ οι σειρήνες ηχούσαν, οι Αθηναίοι βγήκαν στους δρόμους να επιδοκιμάσουν την απόφαση του Μεταξά.

Οι φωτογραφίες του τύπου της εποχής εκείνης δείχνουν τον Ιωάννη Μεταξά καθώς πήγαινε στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» στο Σύνταγμα, όπου είχε το γραφείο του, να γίνεται δεκτός με χειροκροτήματα από τους Αθηναίους πολίτες που μόλις είχαν πληροφορηθεί την άρνησή του να προστεθεί η Ελλάδα στο άρμα του Ιταλικού, και στη συνέχεια του Γερμανικού Άξονα.

Καθώς ο Ι. Μεταξάς στο παρελθόν δεν είχε επικρίνει το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι, και επιπλέον ήταν και θαυμαστής του αντίστοιχου ναζιστικού καθεστώτος του Χίτλερ, θα ανέμενε κανείς πως θα έπαιρνε την ακριβώς αντίθετη απόφαση από εκείνην που τελικά πήρε στις 28 Οκτωβρίου 1040.

Η άποψη κάποιων ιστορικών είναι ότι ο Μεταξάς ήταν βαθιά πεπεισμένος ότι η Αγγλία, χώρα φιλικά διακείμενη προς την Ελλάδα, θα ήταν η νικήτρια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, καθότι η εμπειρία του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου είχε δείξει ότι σε παγκόσμιες συρράξεις νικήτριες ήταν οι χώρες που ήταν κυρίαρχες των θαλασσών.

Και η Αγγλία την περίοδο εκείνη ήταν η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη της Ευρώπης. Έτσι, προφανώς σε εκείνην είχε στηρίξει τις ελπίδες του πως σε περίπτωση επίθεσης από την Ιταλία, η Ελλάδα θα είχε τη βοήθεια της Αγγλίας.

Ο Ιωάννης Μεταξάς, με το Όχι που απάντησε στο αίτημα της Ιταλίας για την είσοδο ιταλικών δυνάμεων στην Ελλάδα, κατάφερε να ξεχασθούν πολλές πτυχές της προηγούμενης πολιτικής του, όπως για παράδειγμα η επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος το 1936.
Στα μέσα του Ιανουαρίου 1941 ο Ι. Μεταξάς είχε παρουσιάσει φλεγμονή στον φάρυγγα.

Το ιατρικό ανακοινωθέν στις 29 Ιανουαρίου 1941 περιέγραφε τα ακόλουθα: «Παρά την έγκαιρον διάνοιξίν του, ως και την μετεγχειρητικήν κατάλληλον θεραπείαν, παρουσίασεν εν συνεχεία τοξιναιμικά φαινόμενα και επιπλοκάς, ως γαστρορραγίαν και ουρίαν και απέθανεν».

Η σορός του είχε εκτεθεί σε λαϊκό προσκύνημα στην Μητρόπολη Αθηνών, με τιμητική φρουρά τα μέλη της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας.