Οι «όζοι» ή «διογκώσεις» που εντοπίζουμε στα κλαδιά των εσπεριδοειδών και κυρίως στα κλαδιά της λεμονιάς δεν είναι αποτέλεσμα μυκητολογικής ή βακτηριολογικής προσβολής.
Είναι το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της εγκατάστασης ενός από τους σημαντικότερους και δύσκολα ελέγξιμους εχθρούς των εσπεριδοειδών, της περίφημης «σφήκας των εσπεριδοειδών» με την επιστημονική ονομασία Bruchophagus fellis.
Η σφήκα των εσπεριδοειδών είναι έντομο πολύ μικρών διαστάσεων, που καθιστούν τον εντοπισμό της σχεδόν αδύνατο. Έχει χρώμα καφέ- μαύρο και μήκος 2.5 χιλιοστά.
Η σφήκα των εσπεριδοειδών είναι έντομο ενδημικό των παραλιακών περιοχών του νοτιοανατολικού Queensland και των βορειοανατολικών περιοχών του New South Wales.
Τις τελευταίες δεκαετίες βέβαια έχει εξαπλωθεί στην ευρύτερη περιοχή της Μελβούρνης, της Αδελαΐδας και της Δυτικής Αυστραλίας.
Οι όζοι που προκαλεί η σφήκα των εσπεριδοειδών μπορεί να φτάσουν τα 25 με 30 εκατοστά σε μήκος και διαμέτρου 2 με 3 εκατοστά.
Η ζημιά που προκαλεί η σφήκα είναι η μείωση της παραγωγής των καρπών καθώς και η νέκρωση των κλάδων. Η έντονη προσβολή δύναται να οδηγήσει σε νέκρωση του δέντρου.
Κλειδί για τον έλεγχο της σφήκας των εσπεριδοειδών είναι η καλή γνώση του βιολογικού της κύκλου. Η σφήκα των εσπεριδοειδών έχει μια γενιά το χρόνο, ξεκινά τη ζωή της από αυγό, εν συνεχεία μεταμορφώνεται σε προνύμφη/ κάμπια (larva), κατόπιν σε νύμφη (pupa) και τέλος σε ακμαίο έντομο.
Το ακμαίο έντομο εξέρχεται από τους βλαστούς των εσπεριδοειδών κατά την διάρκεια της άνοιξης, κυρίως το μήνα Νοέμβριο αναλόγως και των θερμοκρασιών που θα επικρατήσουν την τρέχουσα περίοδο.
Έτσι, εάν οι θερμοκρασίες ανέβουν και διατηρηθούν σε υψηλά επίπεδα ενωρίτερα από τη συνηθισμένη περίοδο, τα ακμαία έντομα δύνανται να εξέλθουν από τα μέσα Σεπτεμβρίου.
Μετά την έξοδο από τα κλαδιά οι σφήκες ζούνε περί την μία εβδομάδα χωρίς να τρέφονται. Κατά τη διάρκεια αυτής της εβδομάδας οι σφήκες γονιμοποιούνται και εναποθέτουν τα αυγά τους στα φρέσκα κλαδιά των δέντρων.
Η εναπόθεση γίνεται με μια «βελόνη», τον ωοθέτη, που βρίσκεται στην άκρη της κοιλιάς του θηλυκού ατόμου. Το θηλυκό επιλέγει μόνο τα νεοεκπτυσσόμενα τρυφερά κλαδιά, καθόσον αυτά μπορεί να τρυπήσει ο ωοθέτης του.
Η σφήκα εναποθέτει μέχρι και 100 αυγά κάτω από το φλοιό των κλαδιών, τα οποία εκκολάπτονται μέσα σε διάστημα 2 με 3 εβδομάδες.
Οι εκκολαπτόμενες προνύμφες τρέφονται εντός των κλαδιών για τους επόμενους 9 με 10 μήνες, δηλαδή μέχρι τον επόμενο Αύγουστο- Σεπτέμβριο.
Καθόλη τη διάρκεια του διαστήματος αυτού, το δέντρο παράγει ξύλο στην περιοχή εναπόθεσης των αυγών και αρχίζει σιγά – σιγά να δημιουργείται ο γνωστός σε όλους μας όζος. Ο όζος αρχίζει να γίνεται ορατός μεταξύ Δεκεμβρίου -Απριλίου και κατά τη διάρκεια του χειμώνα έχει μεγαλώσει χαρακτηριστικά.
Στις αρχές της Άνοιξης η προνύμφη μεταμορφώνεται σε νύμφη και μέσα Οκτωβρίου με τέλη Νοεμβρίου το ακμαίο έντομο εξέρχεται του κλαδιού και ο κύκλος επαναλαμβάνεται. Οι οπές, μεγέθους κεφαλής βελόνης, μαρτυρούν την έξοδο της σφήκας.
Αξίζει να σημειωθεί πως η σφήκα έχει περιορισμένη ακτίνα πτήσης.
Έτσι η εναπόθεση των αυγών, από τα οποία θα προέλθει η επόμενη γενιά, γίνεται συνήθως στο ίδιο δέντρο ή σε άλλο που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση.
Πως όμως θα κρατήσουμε τη σφήκα μακριά από τα ξινόδεντρά μας;
Καταρχήν θα πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη βαρύτητα στις καλλιεργητικές τεχνικές που αποτρέπουν την προσβολή των δέντρων μας από το εν λόγω έντομο.
Έτσι, θα πρέπει να αποφεύγουμε να κλαδεύουμε «αυστηρά» κατά την διάρκεια του χειμώνα. Επίσης η εφαρμογή υπερβολικής ποσότητας αζωτούχων λιπασμάτων τους χειμερινούς κι ανοιξιάτικους μήνες θα πρέπει να αποφεύγεται.
Και οι δυο αυτές πρακτικές θα δώσουν πολλά τρυφερά βλαστάρια την άνοιξη, τα οποία θα αποτελέσουν σημεία εναπόθεσης των αυγών του εντόμου με αποτέλεσμα τη διαιώνιση του προβλήματος.
Η λίπανση θα πρέπει να μοιράζεται καθόλη την διάρκεια του έτους σε ποσότητες που προάγουν την καλή υγεία του δέντρου και τη σταθερή παραγωγή του.
Η προληπτική εφαρμογή των γεωργικών ελαίων την περίοδο που οι σφήκες εξέρχονται από τους όζους (τους Ανοιξιάτικους μήνες) αποτρέπει την εναπόθεση αυγών από τα θηλυκά άτομα.
Το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα έχει κι η εφαρμογή καολίνη την ίδια περίοδο. Εφαρμόζουμε τουλάχιστον δυο φορές και οπωσδήποτε μετά από βροχόπτωση. Η εφαρμογή των ελαίων και του καολίνη πρέπει να ακολουθεί πιστά τις οδηγίες που αναγράφονται στις συσκευασίες.
Πως όμως θα ελέγξουμε τον πληθυσμό της σφήκας στα ξινόδεντρα που έχουμε στον κήπο μας;
Στην περίπτωση που στα δέντρα μας έχει ήδη εγκατασταθεί η σφήκα των εσπεριδοειδών θα πρέπει να προβούμε στην εκτίμηση του μεγέθους της προσβολής.
Αν η προσβολή είναι μικρή, αφαιρούμε τα προσβεβλημένα κλαδιά ή με τη χρήση του εμβολιαστικού εργαλείου (ακόμη και με το εργαλείο που καθαρίζουμε τις πατάτες), ξύνουμε το φλοιό (μόνο από τη μία πλευρά) στο σημείου του όζου ώστε να εμφανιστούν οι προνύμφες και συνεπώς να προκληθεί η θανάτωσή τους και κατ’ επέκταση η μείωση του πληθυσμού του εντόμου.
Αν η προσβολή είναι μεγάλη θα πρέπει να συνδυάσουμε το κλάδευμα των προσβεβλημένων κλάδων με το ξύσιμο των όζων, ώστε να μη στερήσουμε από το δέντρο αρκετά φύλλα, τα οποία αποτελούν το εργοστάσιο παραγωγής σακχάρων.
Πότε πρέπει να γίνει η αφαίρεση των όζων; Η κλάδευση των προσβεβλημένων κλάδων θα πρέπει να γίνεται από Μάρτιο μέχρι το αργότερο τέλη Ιουνίου, διότι έτσι είμαστε χρονικά μακριά από την περίοδο της εξόδου των ενήλικων ατόμων και οι προνύμφες που είναι μέσα στις στοές τους δε θα καταφέρουν να επιβιώσουν.
Αν το κλάδευμα των προσβεβλημένων κλαδιών γίνει μετά τον Ιούνιο, τότε οι προνύμφες θα επιβιώσουν στα κλαδευτικά μέχρι τη μεταμόρφωσή τους σε ακμαία άτομα.
Στην περίπτωση αυτή η καταστροφή των προνυμφών επιβάλλεται να γίνει πριν απορρίψουμε τα κλαδευτικά στους κάδους. Έτσι μπορούμε να περάσουμε τα κλαδευτικά από μηχάνημα καταστροφής ξύλου ή να τα τοποθετήσουμε μέσα σε σακούλες και να τις αφήσουμε στον ήλιο ή εφόσον επιτρέπεται να τα κάψουμε.
Τι γίνεται με τη χημική καταπολέμηση;
Η χημική καταπολέμηση της σφήκας δεν είναι εφικτή για τα δέντρα που διατηρούμε στους κήπους, διότι τα φάρμακα έχουν έγκριση χρήσης για οπωρώνες που καλλιεργούν επαγγελματίες αγρότες και κυκλοφορούν σε μεγάλες συσκευασίες.
Ενδεικτικά αναφέρεται το Confidor Guard με δραστική ουσία την ιμιδακλοπρίδη (imidacloprid), η οποία ανήκει στα νεονικοτινοειδή. Τα νεονικοτινοειδή επιδρούν στο νευρικό σύστημα και των ωφέλιμων εντόμων, μέλισσες, βομβίνοι κ.α., τα οποία συμβάλλουν στην επικονίαση των φυτών.
Η τακτική παρατήρηση των δέντρων για ύπαρξη σημαδιών εμφάνισης όζων, αποτελεί πρακτική πρόληψης η οποία θα κρατήσει τη σφήκα μακριά από τα ξινόδεντρά μας.
Επίσης η συνεργασία με τους γειτόνους μας αποτελεί καθοριστικής σημασίας πράξη στην έκβαση της προσπάθειας όλων μας να σταματήσει η περαιτέρω διασπορά της σφήκας των εσπεριδοειδών.
*Ο Ιωάννης Παλούκας είναι γεωπόνος Msc.
