Αφορμή για το σημερινό άρθρο η ομιλία τού πρώην Προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών, καθηγητή Αντώνη Κουνάδη, με θέμα: «Η καταγωγή της ελληνικής γλώσσης: προφορικής και γραπτής» (14 Ιανουαρίου 2019).
Ο Ακαδημαϊκός Αντώνης Κουνάδης είναι πολιτικός μηχανικός. Με την ως άνω ομιλία του προσπάθησε ν’ ανυψώσει έτι περαιτέρω το «ύψιστο πολιτισμικό αγαθό της ελληνικής γλώσσας», χρησιμοποιώντας σαπρά κοντοπόδαρα υποστυλώματα!
Θα σχολιάσω εδώ κάποια σημεία της ομιλίας του, με τη σειρά που αυτά εκφωνήθηκαν στην Ακαδημία Αθηνών.
Σημείο πρώτο: «Για την αξία της νοηματικής ιδιότητας των ονομάτων ο Αριστοτέλης επισημαίνει: «Ο λόγος, εάν μη δηλοί, ού ποιήσει το εαυτού έργον.» (Τέχνη ρητορική Γ. 2149), στη συνέχεια δε εξαίρει την Ελληνική με την φράσιν: «Το Ελληνίζειν εστίν το ορθώς ονομάζειν». (Τέχνη ρητορική Γ. 4.1407)».
Σχόλια: 1) Το πρώτο παράθεμα, βολικά κουτσουρεμένο, δεν υπάρχει στο ανύπαρκτο Γ. 2149, αλλά στο 1404b. 2) Το δεύτερο παράθεμα είναι πονηρό κατασκεύασμα του ομιλητή! Ιδού ο τρόπος κατασκευής:
Στο 1407a της «Ρητορικής», ο Αριστοτέλης λέει: «έστι δ’ αρχή της λέξεως το ελληνίζειν∙ τούτο δ’ εστίν εν πέντε . . .». Και 30 αράδες πιο κάτω, στο 1407b, λέει: «πέμπτον εν τω τα πολλά και ολίγα και έν[α] ορθώς ονομάζειν «οι δ’ ελθόντες έτυπτόν με»».
Ο ομιλητής, από το 1407a κράτησε «το ελληνίζειν» (το καλώς ομιλείν ελληνικά), και από το 1407b κράτησε το «ορθώς ονομάζειν» (ενν. τους αριθμούς: ενικός-πληθυντικός). Κατόπιν, με χοντρή σακοράφα και λεπτό ακαδημαϊκό μεράκι, συρράβει τα δύο ασύνδετα κομμάτια και βγάζει το έκτρωμα: «το Ελληνίζειν εστίν το ορθώς ονομάζειν»! Το έκτρωμα αυτό αναιδώς παρουσιάζει ως δήθεν «φράσιν» τού Αριστοτέλη!
Δεν είναι εκπληκτικό; Πώς γαρ ού; (Παρόμοιο έκτρωμα είναι και το περιλάλητο «εν οίδα ότι ουδέν οίδα», που κάποιοι απαίδευτοι βάζουν στο στόμα του Σωκράτη!)
Σημείο δεύτερο: «Για την υπάρχουσα άποψη περί καταγωγής του Ελληνικού αλφαβήτου από τα «φοινικικά γράμματα» . . . αξίζει να παρατηρηθεί ότι την άποψη αυτή οι «Φοινικιστές» εστήριξαν κυρίως στη γνωστή ρήση του Ηροδότου: «Οι Φοίνικες . . εσήγαγον διδασκαλία ες τους Έλληνας και δη και γράμματα, ουκ εόντα πριν Έλλησι, ως εμοί δοκέειν . . .».
Δηλαδή ο Ηρόδοτος διατυπώνει τούτο με επιφύλαξη (ως εμοί δοκεί), αναφερόμενος αορίστως σε γράμματα και όχι στα γράμματα συγκεκριμένης γραφής.»
Σχόλια: 1) Ουδεμία επιφύλαξη διατυπώνει ο Ηρόδοτος για την εισαγωγή των φοινικικών γραμμάτων στην Ελλάδα. Αυτό που λέει στο 5.58, είναι:
«Οι Έλληνες, αφού τροποποίησαν («μεταρρθμίσαντες») τα φοινικικά γράμματα, τα χρησιμοποίησαν («χρεώμενοι») και είπαν, καθώς ήταν δίκαιο («ώσπερ και το δίκαιον») επειδή τα εισήγαγαν στην Ελλάδα οι Φοίνικες («εσαγαγόντων Φοινίκων ες την Ελλάδα»), να ονομάζονται «φοινικικά» («Φοινικήια κεκλήσθαι»).
Συνεπώς, οι ίδιοι οι Έλληνες θεώρησαν δίκαιο να ονομάσουν τα γράμματα του αλφαβήτου «φοινικικά».
2) Το «ως εμοί δοκέειν» αναφέρεται στους θρύλους που απέδιδαν την εύρεση του αλφαβήτου σε μυθικά πρόσωπα (Ορφέας, Προμηθέας, Παλαμήδης, Λίνος, Μουσαίος κ.ά.). Δηλαδή, ο Ηρόδοτος λέει: «Κατά τη γνώμη μου, δεν υπήρχαν γράμματα πριν («γράμματα ουκ εόντα πριν») την εισαγωγή τους στην Ελλάδα από τους Φοίνικες.
3) Ο ομιλητής παραβλέπει τη μαρτυρία τού Αθήναιου, ο οποίος δια στόματος Κριτία, λέει: «Φοίνικες δ’ εύρον γράμματα αλεξίλογα» («Δειπνοσοφισταί», 1.50.20). («αλεξίλογα» = αυτά που διατηρούν τα λόγια μας.)
4) Ο ομιλητής παραβλέπει και την επιγραφική μαρτυρία (475 π.Χ.) από την Τέω της Ιωνίας, η οποία (inter alia) λέει:
«(. . .) ός αν τα στήλας εν ήισιν η παρή γέγραπται ή κατάξει ή φοινικήια εκκόψει (. . .) κένον απόλυσθαι και το γένος» (CIG 3044, στ. 35-40). Δηλαδή: «όποιος θρυμματίσει τη στήλη ή εξαλείψει τα φοινικικά γράμματα, αυτός και η γενιά του να χαθεί».
Σημείο τρίτο: «Με την άποψη όμως του Ηροδότου δεν συμφωνεί ο ιστορικός Διόδωρος ο Σικελιώτης (Ε 74), ο οποίος διευκρινίζει ότι τα λεγόμενα «Φοινίκεια γράμματα» δεν είναι εφεύρεσις των Φοινίκων αλλά διασκευή άλλων γραμμάτων, δηλαδή των Ελληνικών-Κρητικών, δηλώνοντας: «φασί τους Φοίνικας ούκ εξ αρχής ευρείν, αλλά τους τύπους των γραμμάτων μεταθείναι μόνον…»
Σχόλιο: Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης ούτε συμφωνεί ούτε διαφωνεί με τον Ηρόδοτο, αλλ’ ούτε και «διευκρινίζει» κάτι. Απλά, λέει ότι κάποιοι ισχυρίζονται («φασί») ότι οι Φοίνικες δεν είναι οι ευρετές των γραμμάτων κτλ. Ο ίδιος δεν έχει άποψη για το θέμα.
Σημείο τέταρτο: «Κατά το Μέγα Ετυμολογικό Λεξικό, το γράμμα «άλφα» προέρχεται εκ του ρήματος άλφω (= ευρίσκω), διότι «πρώτον γαρ των άλλων στοιχείων ευρέθη.»
Σχόλιο: Κατά το Greek-English Lexicon, των Liddell and Scott, ρήμα «άλφω» (ή «αλφώ») δεν υπάρχει. Κατά τον Ησύχιο τον λεξικογράφο, το «άλφα» σημαίνει «βοός κεφαλή». Κατά τους Φοίνικες, aleph (άλφα) σημαίνει «βόδι», beth (βήτα) σημαίνει «σπίτι» κλπ.
Σημείο πέμπτο: «Γραπτά κείμενα ή επιγραφές για τον Φοινικικό πολιτισμό δεν έχουν ευρεθεί μέχρι σήμερα.»
Σχόλια: 1) Σχετικά με τον πολιτισμό, φιλολογικές μαρτυρίες λένε ότι οι Φοίνικες ήσαν εμπειρότατοι ναυπηγοί, βιομήχανοι, έμποροι και μηχανικοί. Ο Ηρόδοτος επαινεί τη σοφία των Φοινίκων: «Οι δε Φοίνικες σοφίην έν τε τοίσι άλλοισι έργοισι αποδείκνυνται» (7.23).
Οι Φοίνικες ίδρυσαν πόλεις-κράτη, και κάποιοι εγκαταστάθηκαν στο Κίτιο της Κύπρου. Από το Κίτιο κατάγεται ο φιλόσοφος Ζήνων ο Φοίνιξ (ή Κιτιεύς), ιδρυτής του Στωικισμού.
Οι Φοίνικες ίδρυσαν ναό της Ουρανίας Αφροδίτης στα Κύθηρα (ό.π. 1.105), έκτισαν τη Θάσο και ανακάλυψαν τα αξιοθαύμαστα («θωμασιώτατα») μεταλλεία (ό.π. 6.47). Φοίνικας μηχανικός από την Τύρο έκτισε και καλλώπισε τον ναό του Σολομώντα στην Ιερουσαλήμ.
Οι Φοίνικες είχαν «μεγάλην υπεροχήν δια την εκ προγόνων εν τοις ναυτικοίς έργοις εμπειρίαν» (Διόδωρος Σικελιώτης, 11.18). Ήσαν οι πρώτοι που κατασκεύασαν τη διήρη και κατόπιν την περίφημη τριήρη.
2) Σχετικά με τις φοινικικές επιγραφές της Κύπρου (βρέθηκαν και δίγλωσσες [φοινικικά-ελληνικά], ενώ η αρχαιότερη επιγραφή χρονολογείται στον 11ο αι. π.Χ.), ο Παναγιώτης Θεοδούλου σημειώνει:
«Ο αριθμός των δημοσιευμένων Φοινικικών επιγραφών που βρέθηκαν στο νησί ανέρχεται σε 135, εκ των οποίων επτά χρονολογούνται πριν τον 8ο αι. π.Χ. και οι υπόλοιπες την περίοδο από τον 8ο μέχρι τον 4ο αι. π.Χ. Ο αριθμός των επιγραφών τετραπλασιάστηκε με τις ανασκαφές της Μαρίας Χατζηκωστή στο αρχαίο Ιδάλιο («Οφέλτης», τεύχος 15, Μάϊος 2018).
Κλείνοντας, η Ακαδημία Αθηνών οφείλει να προστατεύσει το όποιο κύδος (kudos) ή κύρος διαθέτει, μη επιτρέποντας στα μέλη της να χειρίζονται θέματα άσχετα με τις σπουδές τους. Είναι καταφανές ότι ο κ. Κουνάδης δεν έχει τις απαραίτητες γνώσεις για να χειρίζεται τέτοια θέματα.
Την αναρμοδιότητα αυτή του κ. Κουνάδη αναγνώρισε ο Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών, κ. Βασίλειος Χ. Πετράκος, ο οποίος δήλωσε τα εξής:
«Ο κ. Κουνάδης, ανήκει ως μηχανικός στην Τάξη των Θετικών Επιστημών. Επιστημονικώς δεν έχει αρμοδιότητα και τις αναγκαίες γνώσεις για να ασχολείται με ζητήματα της γλώσσας» («Το Βήμα», 31 Αυγούστου 2013).
Συμφωνούμε, κ. Γενικέ, αλλά έπρεπε να είχες σταματήσει τον κ. Κουνάδη, όταν αυτός ανακοίνωσε το θέμα της ομιλίας του. Η αναρμοδιότητά του δεν ήταν για σένα «κεραυνός εν αιθρία».