Ο μεγάλος μας φιλόσοφος Αριστοτέλης στο άκρως αξιόλογο φιλοσοφικό του έργο ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ -που οφείλουν το όνομά τους στον πατέρα του Νικόμαχο ή στο γιο του που πέθανε έφηβος– αναφέρεται διεξοδικά στην ευδαιμονία, το μεγάλο αγαθό των ανθρώπων που επιδιώκουν με τις πράξεις τους.

Είναι αυτός που ονόμασε το αγαθό αυτό ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ (και στα Αγγλικά Eudaimonia – Γιουνταϊμόνια), και σε όλο αυτό το πόνημά του προσπάθησε να εξηγήσει και να καθορίσει το περιεχόμενο και τη φύση του.

(Το μάθημα της Φιλοσοφίας μπήκε επισήμως στα Γυμνάσια της Βικτώριας (VCE Έτη 11 και 12) στο πρώτο έτος του 21ου αιώνα, ήτοι δυόμιση χιλιάδες χρόνια μετά από τη διδασκαλία του Αριστοτέλη στο φιλοσοφικό του ίδρυμα το Λύκειο (ο ιερός τόπος του Λυκείου Απόλλωνα στην αρχαία Αθήνα.)

Παρεμπιπτόντως, σημειώνουμε εδώ πως κατά τη σωτήρια γλωσσική και εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1976, τα ελληνικά εξατάξια Γυμνάσια ονομάστηκαν οι τρεις πρώτες τάξεις Γυμνάσιο και οι υπόλοιπες τρεις πήραν τιμητικά το όνομα της Σχολής του Αριστοτέλη και έγιναν Λύκειο.

Κατά την πρώτη σχολική χρονιά του 2001 τα ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ και στα Αγγλικά,  The Nicomachean Ethics of ARISTOTLE,  μπήκαν επισήμως στα Λύκεια της Βικτώριας και το πρώτο Εγχειρίδιο του Βικτωριανού Υπουργείου Παιδείας δικαιολογούσε την εισαγωγή της Φιλοσοφίας στην εκπαίδευση εδώ στη Βικτώρια της Αυστραλίας: «για να μάθουν οι μαθητές μας να σκέφτονται σωστά.»!)

Υπό αυτές τις συνθήκες οι μαθητές του VCE και των τάξεων Β΄και Γ΄ Λυκείου –και μόνο αυτοί που διάλεξαν το μάθημα της Φιλοσοφίας– μυήθηκαν στα συγγράμματα του Αριστοτέλη και άκουσαν για πρώτη φορά την εισαγωγή από το πρώτο Βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων τα εξής φημισμένα λόγια του στα Αγγλικά:

«Every art and every scientific inquiry, and similarly every action and purpose, may be said to aim at some good and for this reason the good has rightly been declared to be that at which all things aim.»

που στα σημερινά Ελληνικά θα το λέγαμε:

«Κάθε τέχνη και κάθε έρευνα, και όμοια κάθε δράση και επιλογή, θεωρείται ότι στοχεύει σε κάποιο καλό και για το λόγο αυτό το καλό ορθά έχει κηρυχθεί ως αυτό στο οποίο στοχεύουν όλα τα πράγματα.» Με άλλα λόγια, εδώ ο Αριστοτέλης τονίζει εμφατικά πως όλες οι δραστηριότητες στοχεύουν σε κάποιο καλό.

Art και τέχνη εδώ είναι η επιστήμη. Oι αρχαίοι μας έλεγαν πολιτική τέχνη ή και αρχιτεκτονική τέχνη και άλλες που κατέληξαν στην πολιτική ή αρχιτεκτονική επιστήμη.

Αυτή είναι η πρώτη πρόταση του πρώτου κεφαλαίου του Βιβλίου A’ της ‎‎Ηθικής‎‎ του Αριστοτέλη. Και είναι μια βαθιά δήλωση που φέρει σοβαρές φιλοσοφικές και πρακτικές επιπτώσεις.

Όλο σχεδόν το πρώτο βιβλίο στο σύνολό του είναι μια διεξοδική διερεύνηση του θέματος της Ευδαιμονίας που είναι το πιο μεγάλο αγαθό που επιτυγχάνουν με τις πράξεις τους οι άνθρωποι.

Με την πραγματεία του αυτή ο Αριστοτέλης εντάχθηκε στο σύνολο των στοχαστών που από τα μέσα περίπου του 5ου αιώνα π.Χ. προσπάθησαν —με συζητήσεις και με γραπτές πραγματείες— να ορίσουν το περιεχόμενο και τους στόχους των “επιστημών” που άρχισαν να κάνουν, τότε για πρώτη φορά, την εμφάνιση τους η Hθική και η Aγωγή. ΄

Ετσι ο Ηράκλειτος (ο μεγάλος Εφέσιος σοφός που έζησε γύρω στο 500 π.Χ.) είπε το περίφημο: «ήθος ανθρώπου δαίμων» (Ο δαίμων για τον άνθρωπο δεν είναι παρά ο χαρακτήρας του). Επίσης ο σοφιστής Πρωταγόρας υποστήριζε (όπως μαθαίνουμε από τον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο) πως ήταν σε θέση να διδάσκει στους μαθητές του την ευβουλία, να τους μεταδίδει δηλαδή την ικανό¬τητα να σκέφτονται σωστά!

Σωκρατικοί, πάλι, φιλόσοφοι, ξεκινώντας από άλλη βάση και πολεμώντας αυτού του είδους τους όρους-αντιλήψεις, πρόβαλαν τον όρο ευτυχία, διακηρύσσοντας —προφανώς— ότι δεν έχει καμιά σημασία ποιες ικανότητες έχει ο κάθε άνθρωπος, αφού —στο τέλος— το παν εξαρτάται από την καλή του τύχη.

Και άλλοι όμως φιλόσοφοι προέβαλαν, ο καθένας με τη δική του ορολογία, τις προσωπικές τους απόψεις για το σημαντικό αυτό θέμα. Αρχικά η ευδαιμονία σήμαινε την εύνοια του δαίμονος δηλαδή του θείου.

Ο όρος αυτός βρισκόταν πολύ κοντά στον όρο ευτυχία, αφού, όπως στην ευτυχία, έτσι και στην ευδαιμονία εννοείται κάτι που δεν το πετυχαίνει ο άνθρωπος από μόνος του, αλλά κάτι που, για να το αποκτήσει, πρέπει να το ζητήσει από το θείον.

Ο Αριστοτέλης έδωσε στον όρο ευδαιμονία τον εξής ορισμό: «Ευδαιμονία εστί ψυχής ενέργειά τις κατ’ αρετήν τελείαν.» Δηλαδή, κατά τον Αριστοτέλη, «η ευδαιμονία του ανθρώπου είναι ενέργεια, όχι κατάσταση, και, πάντως, ενέργεια της ψυχής του, με τους κανόνες της τέλειας αρετής.» Τα αγγλόφωνα εγχειρίδια διδασκαλίας τονίζουν πως: The English word ”happiness” does not really convey what Aristotle meant by Eudaimonia. …in other words, Eudaimonia included the idea of virtue. Αρετή.

Το τελευταίο μέρος του ορισμού αυτού δείχνει καθαρά τη βαθιά πίστη του Αριστο¬τέλη πως την ευδαιμονία τους οι άνθρωποι μόνο με την κατάκτηση της αρετής μπορούν τελικά να την εξασφαλίσουν. Αυτός ήταν και ο λόγος που ο Αριστοτέλης αναζήτησε με πολλή επιμονή, αλλά και με πολύ ρεαλισμό τον ορισμό της αρετής.

Τέλος, να αναφέρουμε στη συζήτηση μας εδώ πως: “‎Η ζωή, η ελευθερία και η επιδίωξη της ευτυχίας‎‎” είναι μια πολύ γνωστή φράση στη ‎‎Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Πολιτειών‎‎. Πώς όμως αυτοί επιδιώκουν την ευτυχία τους; What the Declaration of Independence really means by ‘pursuit of happiness’? Start the Conversation or Discussion now. What is the difference between these two words? Are they similar to Happiness and Eudaimonia?

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

– Φιλοσοφικός Λόγος, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1999.
– Ethical Theory, M.Thompson, Hodder & Stoughton, London 1999.
– The Nicomachean Ethics of Aristotle, O.U.P., London, 1975.