“Η φιλοσοφία της σχολικής τάξης σε μια γενιά θα είναι η φιλοσοφία της κυβέρνησης στην επόμενη.” Αμπραχαμ Λίνκολν
Παιρνω έναυσμα από αυτή την τοποθέτηση του Άμπραχαμ Λίνκολν για την παρουσίαση κάποιων σκέψεων έχοντας ως σημείο αναφοράς την Ελλάδα η οποία για χρόνια πορεύεται με αυτό τον τρόπο. Εστιαζομαι στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση πού είναι καί ενας χωρος στον οποίο δραστηριοποιηθηκα επαγγελματικα στον παγκόσμιο χώρο.
Ξεκινώ από τις κατατάξεις των ελληνικών ΑΕΙ στις διάφορες διεθνείς αξιολογήσεις οι οποίες αποτέλεσαν μέρος του διαλόγου σε ότι αφορά τις μεταρρυθμίσεις στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η διεθνής ετήσια κατάταξη World University Rankings 2021 των «Times Higher Education» περιλαμβάνει 1.600+ κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου και θεωρείται μία από τις τρεις κατατάξεις πανεπιστημίων με το μεγαλύτερο κύρος (https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/2021/world-ranking#!/page/0/length/25/sort_by/rank/sort_order/asc/cols/stats).
Στην συγκεκριμένη κατάταξη 10 Ελληνικα Πανεπιστήμια συγκαταλέγονται μεταξύ των καλύτερων του κόσμου. Το Πανεπιστήμιο Κρητης είναι κατάταξη το καλύτερο πανεπιστήμιο της χώρας. Η κατάταξη των πανεπιστημίων της Ελλάδας έχει ως εξής:
1. Πανεπιστήμιο Κρήτης (351-400)
2. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (401-500)
3. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (601-800)
4. Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (601-800)
5. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (601-800)
6. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (601-800)
7. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (601-800)
8. Πανεπιστήμιο Αιγαίου (801-1000)
9. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (1000+)
10. Πανεπιστήμιο Πατρών (1000+)
Σε ένα δύσκολο περιβάλλον αυτες οι επιδόσεις είναι αξιόλογες. Παρά ταύτα αυτές οι αναφορές από μονες τους είναι επιλεκτικές γιατι συγκριτικά με άλλες χώρες η Ελλάδα είναι χαμηλά. Αυτό προκύπτει από επιπρόσθετες πανεπιστημιακές αξιολογήσεις στις οποίες έχει συμπεριληφθεί σε μια ξεχωριστή “δεύτερη” κατηγορία αναδυόμενων οικονομιών οπου τα πανεπιστήμια κρίνονται με ανάλογους δείκτες απόδοσης (The Times Higher Education Emerging Economies University Rankings 2021: https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/2021/emerging-economies-university-rankings#!/page/0/length/25/sort_by/rank/sort_order/asc/cols/stats.
Σε αυτή την κατηγορία οι αξιολογήσεις Times Higher Education Emerging Economies 2021 περιλαμβάνουν μόνο ιδρύματα απο χώρες που ταξινομούνται από τον Όμιλο FTSE του Χρηματιστηρίου του Λονδίνου ως «αναδυόμενες» συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Η κατάταξη των πανεπιστημίων της Ελλάδας εδώ έχει ως εξής:
1. Πανεπιστήμιο Κρήτης (68)
2. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (75)
3. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (119)
4. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (128)
5. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (165)
6. Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (179)\
7. Πανεπιστήμιο Thessalias (182)
8. Πανεπιστήμιο Αιγαίου (251-300)\
9. Πανεπιστήμιο Πατρών (301-350)
10. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (401-500)
Πως το εξηγούμε αυτό; Θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα ελληνικά πανεπιστήμια δεν έχουν το πλεονέκτημα των υψηλών κρατικων επιχορηγησεων των αναπτυγμενων χωρών. Από την άλλη πλευρά όμως ίσως τα ίδια να μην έχουν συμβάλει στην αναπτυξιακή πορεία της χώρας. Αυτό συγκλίνει και με την άποψη οτι “Η φιλοσοφία της σχολικής τάξης σε μια γενιά θα είναι η φιλοσοφία της κυβέρνησης στην επόμενη” καθώς οι χαμηλές αξιολογήσεις των ελληνικών πανεπιστημίων ισως εξηγούν καί την ανάλογη αποτελεσματικότητα διαχρονικά των κυβερνήσεων.
Προβάλουμε εδω την ακόλουθη εξήγηση για αυτη την σχέση της φιλοσοφίας της σχολικής τάξης ως προπομπός της φιλοσοφίας των κυβερνήσεων. Το πρόβλημα αυτό συνδέεται άμεσα με την διοίκηση οργανισμών δημόσιου χαρακτήρα (οπως τα ελληνικά πανεπιστήμια) όπου ή ηγεσία ενίοτε χάνει παντελώς την αίσθηση δημόσιας ευθύνης, και διαχειρίζεται τον οργανισμό ως ιδιωτικό της κτήμα. Είναι οντως ένα γενικότερο χαρακτηριστικό της ελληνικής δημόσιας διοικητικής κουλτούρας ή οποία καί ταυτίζεται με κομματικες κατευθύνσεις, κατι το οποίο στην συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί κατα τής ελεύθερης έκφρασης στην πανεπιστημιακή κοινότητα, όπως και στην δημιουργία ομάδων συμφερόντων . Οπως προκύπτει από διάφορες πηγές αυτό είναι χαρακτηριστικό των ελληνικών πανεπιστημίων. Όμως, η ίδια πανεπιστημιακη ηγεσία θα είχε πιο υπεύθυνη διοικητική συμπεριφορά αν το ίδιο οργανωτικό περιβάλλον ήταν ιδιωτικού δικαίου διότι θα υπήρχε μεγαλύτερη διαφάνεια καί λογοδοσία. Αυτό σημαίνει ότι τα πανεπιστήμια φέρνουν ενα σημαντικό μέρος της ευθύνης για οποιες χαμηλές κρατικές επιχορηγήσεις λαμβάνουν.
Τι πρεπει να αλλαξει; Δύο βήματα προς την σωστή κατεύθυνση θα ηταν η θέσπιση πανεπιστημιακων διοικητικων συμβουλιων και συμβουλιων επιχειρηματικων διασυνδέσεων ( faculty industry advisory boards) με τα οποία θα συνεργάζονται οι πρυτανικές αρχές και οι κοσμητειες για την επίτευξη στρατηγικών στόχων.
Το πανεπιστημιακό διοικητικό συμβούλιο νά περιλαμβάνει εξωτερικά διορισμένα μέλη με τις ανάλογες δεξιότητες, την εμπειρία και την ποικιλομορφία που απαιτούνται για την επίβλεψη ενός σύγχρονου και καινοτόμου πανεπιστημίου, τη διοίκηση μιας επιχείρησης πολλών εκατομμυρίων ευρώ και με τον αντικατοπτρισμό των κοινοτήτων που εξυπηρετεί.
Στο ίδιο πνεύμα είναι απαραίτητη η σχεση των πανεπιστημιακών σχολων με την ευρύτερη κοινωνία μέσω των συμβουλίων επιχειρηματικων διασυνδέσεων κατι το οποίο προσδίδει αμοιβαία οφέλη και εξυπηρετεί την μεταφορά γνώσης, και εκτιμάται ως σημαντικός παράγοντας στις διεθνείς πανεπιστημιακες αξιολογήσεις.
Επι τουτου, κάθε πανεπιστημιακη επιτροπή εξετάζει και συμβουλεύει το Πανεπιστήμιο για θέματα που σχετίζονται με την ανάπτυξη, την παροχή και την αξιολόγηση προγραμμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η συμμετοχή αυτών των επιτροπών περιλαμβάνει άτομα εξειδικευμένα στους ανάλογους τομείς. Η συμμετοχή τους διασφαλίζει ότι το πρόγραμμα παραμένει σχετικό με τους αποφοίτους και τις ανάγκες των εργοδοτών, καί συμβάλλουν επίσης σημαντικά μέσω της συμβολής στο σχεδιασμό νέων προγραμμάτων.
Αυτα θεωρούνται ως δεδομένα στα περισσότερα ξένα πανεπιστήμια με υψηλες θέσεις στις διεθνείς πανεπιστημιακες αξιολογήσεις και θα πρέπει να ενσωματωθούν και στα ελληνικά πανεπιστήμια, και στην συνέχεια να δημιουργηθεί ένα πνεύμα ορθολογικών κυβερνητικων πολιτικών και αντιλήψεων. Για αυτούς τους λόγους η εκ νέου θεσμοθέτηση αυτων των συμβουλίων κρίνεται απαραίτητη για να ενισχυθεί η αυτονομία των πανεπιστημίων, η θετική τους συμβολή στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη, και η αναρρίχηση τους στις διεθνείς πανεπιστημιακές αξιολογήσεις.
*Ο Στέργιος Μπακάλης είναι τέως καθηγητής του Πανεπιστημίου Victoria της Αυστραλίας.