Είναι μια κρύα χειμωνιάτικη νύχτα στη Μελβούρνη. Η 6χρονη Τζένη* κάθεται μαζί με τη μητέρα της στον καναπέ. Δεν βλέπουν τηλεόραση ούτε διαβάζουν κάποιο βιβλίο. Η Τζένη προσπαθεί να παρηγορήσει τη μαμά της που κλαίει όλη μέρα.
Προσπαθεί να σβήσει τα σημάδια από το πρόσωπό της, χωρίς όμως να την πονέσει. Αυτό που δεν βλέπουμε όμως είναι πώς νιώθει η Τζένη κάθε φορά που η μαμά της κλαίει και πόσο φοβάται όταν ο πατέρας της αρχίζει να της φωνάζει, κάθε φορά που τους ακούει να τσακώνονται αργά μέσα στο νύχτα όταν θα έπρεπε να κοιμάται, ή όταν κάθε μέρα πηγαίνει αδιάβαστη στο σχολείο.
Η ιστορία αυτή της Τζένης είναι, δυστυχώς, μία από πολλές που φτάνουν μέχρι την PRONIA. Παιδιά που αναγκάζονται να μεγαλώσουν απότομα, καθώς ζουν καθημερινά με τον τρόμο και την απειλή της ενδοοικογενειακής βίας.
Μπορεί να ακούμε συχνά στις ειδήσεις για τις γυναίκες που πέφτουν θύματα της βίας μέσα στο σπίτι τους, αλλά σπάνια γίνεται αναφορά στα παιδιά αυτών των οικογενειών που μεγαλώνουν σ’ ένα βίαιο περιβάλλον και για όλες τις επιπτώσεις που αφήνει στις ψυχές τους για μια ζωή.
Η Αικατερίνη Μπαρμπάκου (Kathy Barbakos), συντονίστρια των κοινωνικών υπηρεσιών της PRONIA, γνωρίζει σε βάθος τον αντίκτυπο που έχει η ενδοοικογενειακή βία στις ψυχές των παιδιών.
Τα τελευταία 30 χρόνια εργάζεται στη γραμμή στήριξης των υπηρεσιών Παιδικής Προστασίας, ενώ παράλληλα με το έργο της στην PRONIA, ολοκληρώνει το πτυχίο της στην Κλινική Ψυχολογία, με την ελπίδα να μπορέσει να βοηθήσει ακόμα περισσότερο τις οικογένειες και τα παιδιά να ανακάμψουν από το ψυχικό τραύμα της βίας που έχουν υποστεί μέσα στο σπίτι τους.
«Κάθε μέρα έρχομαι στη δουλειά και προσπαθώ να κάνω κάποια διαφορά στη ζωή ακόμα κι ενός ανθρώπου. Γιατί κανένας δεν το αξίζει. Πρέπει να είμαστε εκεί για τα παιδιά, γιατί είναι το αύριο. Είναι το μέλλον μας» λέει η κα Μπαρμπάκου στον «Νέο Κόσμο».
Αυτός είναι και ο λόγος που εργάζεται στην PRONIA, προσθέτει, γιατί κατανοεί πόσο πιο δύσκολος μπορεί να είναι ο δρόμος για εκείνους που έχουν έρθει από μια άλλη χώρα, δεν έχουν κανέναν εδώ, δεν γνωρίζουν καλά τη γλώσσα και δεν ξέρουν και πού να απευθυνθούν, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να δραπετεύσουν από αυτό το περιβάλλον.
ΤΟ ΨΥΧΙΚΟ ΤΡΑΥΜΑ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΥΠΟΣΤΕΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΔΕΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ ΕΓΚΑΙΡΑ
Η αγωνία της κας Μπαρμπάκου, είναι ότι αργούμε πάρα πολύ να επέμβουμε και να προσφέρουμε την ψυχολογική στήριξη που χρειάζονται τα παιδιά που ζουν ή έχουν ζήσει σε ένα κακοποιητικό περιβάλλον, πέρα από το γεγονός ότι πάρα πολλά περιστατικά δεν βγαίνουν ποτέ στο φως.
Από την εμπειρία της στις διαδικασίες του Οικογενειακού Δικαστηρίου, εξηγεί ότι ενώ γίνεται προσπάθεια να λυθούν θέματα όπως επιμέλεια, άδεια συνάντησης του γονιού με το παιδί, την αποκατάσταση των οικογενειακών σχέσεων κλπ, ένα τεράστιο θέμα που παρατηρεί πολύ συχνά, είναι ότι το ψυχικό τραύμα που έχει υποστεί το παιδί δεν αντιμετωπίζεται για πολλά χρόνια.
«Και εκεί είναι που πρέπει να επικεντρωθούμε, να προσφέρουμε στα παιδιά αυτά στήριξη από επαγγελματία, είτε πρόκειται για ψυχολογική στήριξη, είτε ένα ασφαλές περιβάλλον, μακριά από την κακοποίηση».
Οι επιπτώσεις στη ψυχή των παιδιών που έχουν μεγαλώσει με την ενδοοικογενειακή βία έχουν συγκριθεί με το Μετατραυματικό Στρες, αλλά θεωρείται ακόμα πιο σύνθετο και πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί, καθώς έχει να κάνει με ένα σύνολο διαταραχών που προκύπτουν από την παρατεταμένη έκθεση σε κοινωνικά ή διαπροσωπικά τραύματα, όπου το θύμα δεν έχει σχεδόν κανέναν έλεγχο σε μια κατάσταση που επαναλαμβάνεται. Η διαταραχή αυτή έχει πλέον το δικό της ορισμό, Σύνθετο Μετατραυματικό Στρες.
«Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πρέπει να παρέμβουμε πολύ νωρίτερα και να αντιμετωπίσουμε αυτά τα ψυχικά τραύματα έγκαιρα. Αλλιώς, βλέπουμε ότι αργότερα στη ζωή τους, εκτός από το ψυχικό τραύμα, έχουν συσσωρεύσει και άλλα ψυχικά θέματα όπως εθισμό στα ναρκωτικά, το αλκοόλ, την πορνεία ή συνάπτουν σχέσεις με λάθος άτομα και καταλήγουν και πάλι στην κακοποίηση».
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΩΣΟΥΜΕ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΝΑ ΜΙΛΗΣΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΕΚΦΡΑΣΕΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΠΙΘΥΜΕΙ
Το δικαστήριο αποφασίζει για την επιμέλεια του παιδιού και επιλέγει σε ποιο περιβάλλον θα μεγαλώσει, αλλά πρέπει να κάνουμε ένα ακόμα βήμα, εξηγεί η κα Μπαρμπάκου.
«Πρέπει να επιτρέψουμε στα παιδιά να έχουν φωνή, να εκφράσουν αυτό που έχουν περάσει και να έχουν λόγο στις αποφάσεις που παίρνονται για τη ζωή τους».
Δυστυχώς, όπως τονίζει η κα Μπαρμπάκου, σε καμία ηλικία δεν έχει το παιδί την ευκαιρία να καταθέσει τις δικές του εμπειρίες ή και επιθυμίες στο οικογενειακό δικαστήριο. Τις απόψεις τους εκφράζουν μέσω ψυχολόγων, οι οποίοι μπορεί να έχουν δει το παιδί μόνο μία φορά.
«ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΟΤΙ ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΧΟΥΝ ΤΙΣ ΡΙΖΕΣ ΤΟΥΣ ΣΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΑΣ»
Μπορεί το οικογενειακό δικαστήριο να θεωρεί ότι βασικός στόχος είναι η μέριμνα των παιδιών, ωστόσο στην Αυστραλία, δεν τους δίνεται ο λόγος, σχεδόν ποτέ.
«Ένα παιδί που είναι πέντε ετών και έχει κακοποιηθεί, ακόμα και σεξουαλικά, δεν λέει ψέματα. Όταν ξεκινάει ο αγώνας στο οικογενειακό δικαστήριο είναι ένα μεγάλο και τρομακτικό ταξίδι, και το δικαστήριο εξετάζει αυτά που λένε οι γονείς, αλλά όχι το παιδί. Ακόμα και όταν είναι 12 ετών, και το παιδί παρακαλεί να μην ζήσει μ’ έναν από τους γονείς του, ακόμα εξετάζουν το θέμα, ακόμα δεν το πιστεύουν».
Είναι τραγικές οι ιστορίες που περιγράφουν, ενήλικες πια, για το γεγονός ότι παρά τις εκκλήσεις τους όταν ήταν παιδιά, να μην ζήσουν με τον κακοποιητικό γονιό, οι επιθυμίες τους δεν είχαν ληφθεί υπόψη, και παρά τις αντιδράσεις τους, ακόμα και η Αστυνομία καλείται για να τους αναγκάσει να επιστρέψουν στο χώρο που φοβόντουσαν πιο πολύ (Jess Hill, See what you made me do).
«Το γεγονός αυτό επιβαρύνει ακόμα περισσότερο την αίσθηση αδυναμίας και την απώλεια ελέγχου που έχουν υποστεί από την κακοποίηση. Το γεγονός ότι δεν τα πιστεύουν. Υπάρχει τόσος πόνος τον οποίο καταπνίγουν με ναρκωτικά και άλλες καταχρήσεις. Τα βλέπουμε συχνά στα 40 και 50 τους χρόνια ως ναρκομανείς, αλλά όλοι αυτοί έχουν μια ιστορία, και όταν αρχίσεις να την ξετυλίγεις, βλέπεις ότι όλα αυτά ξεκίνησαν όταν ήταν 5-6 ετών».
«Θα ήθελα πολύ να κάνω περισσότερη δουλειά σε αυτά τα πρώτα χρόνια, γιατί αν έχουν τα εργαλεία, και αισθάνονται ότι δεν είναι μόνα τους, η ζωή τους σε 30 χρόνια θα είναι εντελώς διαφορετική».
Ο ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΠΟΥ ΔΙΑΙΩΝΙΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΓΕΝΙΑ ΣΕ ΓΕΝΙΑ
«Οι δράστες, για να αλλάξουν τον τρόπο που συμπεριφέρονται, πρέπει να δεχθούν ότι έχουν πρόβλημα και να ζητήσουν βοήθεια. Δεν ξέρεις την ιστορία τους. Είναι πολύ πιθανόν να μεγάλωσαν σ’ ένα παρόμοιο περιβάλλον και να το θεωρούν νορμάλ».
Αυτός είναι ένας ακόμα λόγος να αντιμετωπιστεί ο αντίκτυπος της ενδοοικογενειακής βίας έγκαιρα ώστε να μην συνεχιστεί και στην επόμενη γενιά.
Σύμφωνα με την κα Μπαρμπάκου, οι αναφορές για περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας γίνονται από φίλους, γείτονες, ή τα σχολεία, που τηλεφωνούν στις κοινωνικές υπηρεσίες. Σπάνια από τους ίδιους τους γονείς.
Όταν οι Κοινωνικές Υπηρεσίες πιστεύουν ότι κινδυνεύει η ασφάλεια του παιδιού στο σπίτι του, θα το απομακρύνουν από το περιβάλλον.
«Η πλειονότητα των παιδιών δεν επιστρέφει στην οικογένεια. Διαπιστώνουμε ότι ακόμη και αν πάνε οι γονείς σε κέντρο αποτοξίνωσης, τείνουν να επιστρέφουν και πάλι στις καταχρήσεις» λέει η κα Μπαρμπάκου υπογραμμίζοντας και πάλι τη σημασία να βοηθηθούν τα παιδιά όταν είναι ακόμα μικρά.
«Γι’ αυτό πρέπει να ακούμε τα παιδιά όταν είναι ακόμα μικρά, γιατί όταν γίνουν 20-30 ετών και αποκτήσουν δικά τους παιδιά, το πρόβλημα γίνεται διπλό».
«Αν δώσουμε στα παιδιά τον λόγο, εξασφαλίζουμε ένα καλύτερο μέλλον για όλους μας. Είναι πολύ σημαντικό να τους δώσουμε τη δύναμη να συμμετέχουν στις αποφάσεις της ζωής τους. Γιατί αλλιώς χάνουν ελπίδα. Και όταν χάνεις ελπίδα, αρχίζεις να πεθαίνεις».
Η PRONIA ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΚΑΙ ΚΑΘΟΔΗΓΕΙ ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΣΕ ΚΑΘΕ ΒΗΜΑ
Υπάρχουν πολλές γραμμές στις οποίες μπορούν να απευθυνθούν όσοι αντιμετωπίζουν την ενδοοικογενειακή βία. Υπάρχει ακόμα και μία γραμμή ειδικά για τα παιδιά, το Kids Help Line (1800 55 1800).
Η PRONIA ενδυναμώνει, υποστηρίζει και φροντίζει την ελληνική παροικία εδώ και δεκαετίες.
«Έχουμε επαγγελματίες, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, ακόμα και δωρεάν νομική βοήθεια, για να μπορούν οι ομογενείς που έχουν πέσει θύματα της ενδοοικογενειακής βίας να σταθούν ξανά στα πόδια τους», εξηγεί η κα Μπαρμπάκου και προσθέτει ότι όταν το θέμα δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο από την PRONIA, τους απευθύνει στις βασικές κρατικές και κοινωνικές οργανώσεις με τις όποιες συνεργάζονται.
«Ο δρόμος μπορεί να φαίνεται μακρύς και δύσκολος αλλά υπάρχουν πολλά οφέλη στο τέλος του».
Η PRONIA ΣΥΜΜΕΤΕΧΕΙ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ
Οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων, ακόμα και στον χώρο της Παιδικής Φροντίδας παρακολουθούν σεμινάρια για να αναγνωρίσουν τα σημάδια τις ενδοοικογενειακής βίας στα παιδιά που φροντίζουν ή διδάσκουν, και είναι πλέον υποχρεωμένοι να τα καταγγείλουν στην αστυνομία, στις υπηρεσίες Παιδικής Προστασίας, ή σε άλλους κοινωνικούς φορείς, όπως το Orange Door.
Σε αυτά τα σεμινάρια που πραγματοποιούνται ετησίως συμμετέχουν και οι εκπαιδευτικοί του παιδικού σταθμού «Άλφα» της PRONIA. «Μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα σημάδια που αποκαλύπτουν ότι το παιδί κακοποιείται. Εκτός από τα σημάδια στο σώμα, υπάρχουν και άλλες ενδείξεις που βγαίνουν στη συμπεριφορά του παιδιού» μας εξηγεί η διευθύντρια του «Άλφα», Κέλλυ Ιωάννου.
«Καθώς αυτά τα σεμινάρια παρακολουθούν οι παιδαγωγοί σε όλη την χώρα, αυτό σημαίνει ότι περιστατικά κακοποίησης δεν περνούν απαρατήρητα».
Ωστόσο, μέσα από το «Άλφα», η PRONIA επιτελεί κι ένα σημαντικό έργο στον τομέα της πρόληψης.
«Ένα άλλο μεγάλο κομμάτι του εκπαιδευτικού μας προγράμματος είναι να συζητάμε με τα παιδιά για την ασφάλειά τους μέσα στην κοινωνία, πώς να αναγνωρίζουν τον κίνδυνο και σε ποιους μπορούν να απευθυνθούν όταν αισθάνονται ότι κινδυνεύουν. Τα παιδιά μαθαίνουν ακόμα και να καλούν τα επείγοντα».
Τα νήπια διδάσκονται επίσης από πολύ νωρίς τι σημαίνει σεβασμός στις σχέσεις τους. «Τους διδάσκουμε τον σεβασμό. Αν ένα παιδί δεν θέλει να παίξει μ’ ένα άλλο, τους μαθαίνουμε ότι πρέπει να το αποδεχθούν και να σεβαστούν τις επιθυμίες και τις ανάγκες του, και αυτό τα ενδυναμώνει, όταν δηλαδή, τα επιτρέπουμε να είναι αυτόνομα. Καταλαβαίνουν ότι έχουν τη δύναμη να πούνε «όχι», αν κάτι δεν τους αρέσει».
Στο πλαίσιο των προγραμμάτων πρόληψης της κυβέρνησης της ενδοοικογενειακής βίας, Safe Homes, συμμετείχε και το «Άλφα» στις αρχές της χρονιάς, όπου τα παιδιά με διασκεδαστικό τρόπο έμαθαν τι σημαίνει ασφάλεια στο σπίτι, διακοσμώντας τα δικά τους χάρτινα σπιτάκια.
ΤΑ ΤΡΑΓΙΚΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ
Σύμφωνα με την Αυστραλιανή Στατιστική Υπηρεσία από την έρευνα της ατομικής ασφάλειας το 2016, 1 στις 6 γυναίκες (16% ή 1.5 εκατ.) και 1 στους 9 άντρες (11% ή 992.000) έχουν υποστεί σωματική ή και σεξουαλική κακοποίηση πριν κλείσουν τα 15 τους χρόνια. Πλέον κακοποίηση θεωρείται και όταν γίνονται μάρτυρες της βίας που ασκείται σε άλλο μέλος της οικογένειας.
Έχει πλέον γίνει κατανοητό σε όλα τα επίπεδα, ότι τα μεγαλύτερα προβλήματα που μαστίζουν την κοινωνία μας, πηγάζουν σε μεγάλο βαθμό από την παιδική ηλικία, και κυρίως την κακοποίηση των παιδιών.
Είτε πρόκειται για τη μάστιγα των ναρκωτικών, τον αλκοολισμό, τους άστεγους, την ενδοοικογενειακή βία, όλα φαίνεται να εξαρτώνται από τις εμπειρίες και τις ευκαιρίες που έχουν οι άνθρωποι στα πρώτα χρόνια της ζωής τους.
Γι’ αυτό εκπονείται αυτό το διάστημα η πρώτη Εθνική Μελέτη για την παιδική κακοποίηση και παραμέληση και τις επιπτώσεις που έχει στην υγεία τους μακροπρόθεσμα. Η μελέτη που ξεκίνησε το 2019 και θα ολοκληρωθεί το 2023 χρηματοδοτείται από την κυβέρνηση της Αυστραλίας, και θα εξετάσει για πρώτη φορά όλες τις διαστάσεις που αφορούν την παιδική κακοποίηση καθώς και τις επιπτώσεις της και πως εκδηλώνονται στη διάρκεια μιας ζωής.
*Δεν είναι το πραγματικό της όνομα
**Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις κοινωνικές υπηρεσίες που προσφέρει η PRONIA, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα www.pronia.com.au ή τηλεφωνήστε στο (03) 9388 9998.
***Στο επόμενο μέρος, θα εξετάσουμε τις περιπτώσεις των θυμάτων κακοποίησης από τον/την σύντροφό τους, και πώς μπορούν να βοηθηθούν.