Πριν από λίγα χρόνια, από τη στήλη αυτήν είχα αναφερθεί στο Μαντείο των Δελφών.

Σήμερα θα αναφερθώ στο Μαντείο της Δωδώνης, το οποίο βρισκόταν στην Δωδώνη της Ηπείρου, 22 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης των Ιωαννίνων, στους πρόποδες του όρους Τόμαρος.

Το Μαντείο της Δωδώνης είναι το αρχαιότερο Ελληνικό Μαντείο, ενώ αναφορές σε αυτό γίνονται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, αλλά και από τον μεγάλο ιστορικό Ηρόδοτο.

Κατά τον Όμηρο, και συγκεκριμένα στο έπος του Ιλιάδα, ο Αχιλλέας προσεύχεται στον Δωδωναίο Δία για να νικήσουν οι Αχαιοί και να γυρίσει πίσω σώος ο Πάτροκλος.

Στην Οδύσσεια του Ομήρου ο Οδυσσέας φτάνει στο Μαντείο της Δωδώνης, και ρωτάει τον Δωδωναίο Δία για την επιστροφή του στην Ιθάκη.

Στα χρόνια του Πύρρου, βασιλιά της Ηπείρου (312-272 π.Χ.), χτίστηκαν στοές γύρω–γύρω από το Μαντείο. Στον ναό και στις στοές φυλάγονταν τα αφιερώματα των πιστών. Εκείνη την εποχή χτίστηκαν και πολλά άλλα κτίρια, όπως βουλευτήριο, πρυτανείο, και θέατρο, και η Δωδώνη είχε γίνει για ένα διάστημα πρωτεύουσα της Ηπείρου.

Μετά το θάνατο του Πύρρου, και το γκρέμισμα του ιερού από τους Αιτωλούς, το 219 π.Χ., το Μαντείο επιδιορθώθηκε από τον βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Ε’, και επεκτάθηκε, αποκτώντας και άλλους χώρους. Τότε πήρε και την τελική του μορφή.
Η Αρχαία Δωδώνη αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας, ενώ το Μαντείο αποτέλεσε, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, την κοιτίδα του ελληνικού πολιτισμού.

Το Μαντείο εκείνο υπήρξε λατρευτικό κέντρο του Δία και της Διώνης. Οι πρώτες μαρτυρίες για την ύπαρξη του Ιερού της Δωδώνης τοποθετούνται γύρω στο 2.600 π.Χ.

Το αρχαίο θέατρο της Δωδώνης χτίστηκε τον 3ο π. Χ. αιώνα από τον βασιλιά της Ηπείρου, Πύρρο, στους πρόποδες του βουνού Τόμαρος. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα, με χωρητικότητα 18.000 θεατών, και καλύτερα σωζόμενα αρχαία Ελληνικά θέατρα, παρ’ όλες τις καταστροφές και τις αλλαγές που έγιναν σε αυτό μέχρι και τον 4ο μ.Χ. αιώνα, όταν και σταμάτησε να λειτουργεί.

Το 2015 το Μουσείο της Ακρόπολης εγκαινίασε σειρά περιοδικών εκθέσεων με σημαντικά έργα της αρχαιότητας από σπουδαίους τόπους της ελληνικής περιφέρειας. Στόχος του ήταν να παρουσιάσει ασυνήθιστα θέματα που θα ενδιέφεραν τους επισκέπτες, και παράλληλα θα τους παρότρυναν να επισκεφθούν τους τόπους προέλευσης των εκθεμάτων.

Η δεύτερη έκθεση της σειράς είχε θέμα το Μαντείο της Δωδώνης. Σκοπός της ήταν να κάνει ευρύτερα γνωστό το παλαιότερο ελληνικό Μαντείο, να δείξει τον τρόπο λειτουργίας του, καθώς και το ρόλο και τη σημασία του στον αρχαίο κόσμο.

Σημαντική θέση στο Ιερό της Δωδώνης κατείχε το Μαντείο, στο οποίο προσέφευγαν πιστοί από όλα τα μέρη της Ελλάδας για να πάρουν χρησμούς.

Εμβληματικό δένδρο του Μαντείου υπήρξε η Ιερή Φηγός, μια βελανιδιά της οποίας το θρόισμα των φύλλων, αλλά και άλλοι ήχοι, όπως το κρώξιμο των περιστεριών, καθώς και ήχοι που έβγαιναν όταν χτυπούσαν οι χάλκινοι λέβητες που σχημάτιζαν τον περίβολο του Μαντείου, ερμηνεύονταν από τους ιερείς του Μαντείου κατά διάφορους τρόπους.

ΑΡΧΑΙΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟ ΜΑΝΤΕΙΟ ΤΗΣ ΔΩΔΩΝΗΣ

Υπάρχουν διάφοροι μύθοι και αφηγήσεις σχετικά με τη δημιουργία του εν λόγω Μαντείου, αλλά και ιδιαιτερότητες όσον αφορά τους χρησμούς που έδινε.

Σύμφωνα με έναν μύθο που ανέφερε ο ιστορικός Ηρόδοτος, δύο μαύρα περιστέρια ξεκίνησαν από τη Θήβα της Αιγύπτου. Το ένα πήγε στη Λιβύη, όπου χτίστηκε το ιερό του Άμμωνα Δία, και το δεύτερο έκανε τη φωλιά του σε μια βελανιδιά στην αρχαία Δωδώνη, και υπέδειξε στους ανθρώπους την ίδρυση Ιερού προς τιμήν του Δία.

Τα πρώτα χρόνια στο Μαντείο υπήρχαν μόνο άντρες ιερείς, που κοιμόντουσαν στη γη για να ακούν τα μηνύματα που τους έστελναν οι θεοί, και να δίνουν απαντήσεις στα ερωτήματα των πιστών, αλλά με την πάροδο του χρόνου συμμετείχαν και γυναίκες ιέρειες.

Στο Μαντείο συνέρρεαν προσκυνητές για να πάρουν χρησμούς για το μέλλον τους. Τους χρησμούς έδινε το ιερό δέντρο του Δία, η βελανιδιά, που υπήρχε στο κέντρο του ιερού.

Οι πιστοί που επισκέπτονταν το Μαντείο έγραφαν την ερώτησή τους σε ελάσματα, γνωστά ως χρηστήρια πινάκια, και οι ιερείς ερμήνευαν τα μηνύματα που τους έστελνε ο θεός από το θρόισμα των φύλλων, από το κελάδημα των πουλιών και από τους χάλκινους λέβητες που υπήρχαν γύρω από το ιερό, και έδιναν τον χρησμό σε κάθε περίπτωση.

Τα χρηστήρια πινάκια της Δωδώνης αποτελούν ένα μοναδικό, παγκοσμίως, σύνολο, με σημαντική συμβολή στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και θρησκείας.

Πρόκειται για τμήματα από εύθραυστα, λεπτά φύλλα μολύβδου, πάνω στα οποία χαράσσονταν τα ερωτήματα των προσκυνητών του Μαντείου, αλλά και η χρησμοδότηση που λάμβαναν. Συνολικά έχουν εντοπιστεί και δημοσιευτεί 4.216 επιγραφές, που χρονολογούνται με βάση τη γραφή, από τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. έως τα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ.

Ενδεικτικά, ακολουθούν τρεις από τις ερωτήσεις σε χρηστήρια πινάκια:

*Θα πάρω την προίκα που μου έταξαν;

*Σε ποιον θεό να προσευχηθώ για να κάνω γερά παιδιά;

*Είναι δικό μου το παιδί;

Η αξία του συνόλου των χρηστηρίων ελασμάτων της Δωδώνης έγκειται στην μοναδικότητα αυτού του υλικού, το οποίο συμβάλλει ουσιαστικά στις γνώσεις μας για την αρχαία ελληνική θρησκεία, αλλά και για την καθημερινή ζωή των αρχαίων Ελλήνων.

Μια ακόμα ιδιαιτερότητα του συνόλου των ενεπίγραφων πινακίων της Δωδώνης συνίσταται στο γεγονός ότι η μεγάλη πλειονότητά τους είναι γραμμένη από απλούς ανθρώπους ή από εκπροσώπους τους, δίνοντας με τον τρόπο αυτόν προσωπική φωνή σε εκατοντάδες απλούς ανθρώπους, που δεν είχαν τη δυνατότητα της έκφρασης σε άλλα μέσα. Έτσι γινόμαστε μάρτυρες για τα άγχη, τις αγωνίες, και τα καθημερινά προβλήματα του αρχαίου ελληνικού κόσμου.

Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ) της Ελλάδας υπέβαλε στο πρόγραμμα της UNESCO «Μνήμη του Κόσμου» (International Memory of the World Register) την πρόταση να συμπεριληφθούν και τα πινάκια-ελάσματα του Μαντείου της Δωδώνης. Συγκεκριμένα, η υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδας, κυρία Λίνα Μενδώνη, έκανε την ακόλουθη δήλωση:

«Το πρόγραμμα της UNESCO “Μνήμη του Κόσμου” έχει βασικό του στόχο την διαφύλαξη – από την λήθη και την φθορά – και την ανάδειξη – μέσω της πλήρους προσβασιμότητας – της «τεκμηριωμένης κληρονομιάς» της ανθρωπότητας, δηλαδή χειρόγραφα, εικονογραφήσεις, αρχειακό υλικό, κ.ά.»

Όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση της κ. Λ. Μενδώνη, ο φάκελος της υποψηφιότητας, τον οποίο συνέταξε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων, και επιμελήθηκε η Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, προωθήθηκε σε συνεργασία με την Ελληνική Εθνική Επιτροπή για την UNESCO, και φέρει την υποστήριξη της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας.

Σύμφωνα με την κ. Λίνα Μενδώνη: «Τα χρηστήρια πινάκια περιλαμβάνουν πληροφορίες σχεδόν για κάθε πτυχή της κλασικής Ελλάδας και αναδεικνύουν ζητήματα κοινωνικά, όπως η απελευθέρωση δούλων, η αντιμετώπιση της φτώχειας, η μετανάστευση, αλλά και εμπορικά ή οικονομικά, καθώς και ζητήματα από τον κόσμο των συναισθημάτων, όπως η πορεία του γάμου, η δυνατότητα τεκνοποιίας, η αντιμετώπιση της χηρείας ή της απιστίας, και άλλα.

Παράλληλα, παρέχεται πλήθος επιγραφικών δεδομένων, όπως η μορφή και η εξέλιξη των γραμμάτων, ή η διατύπωση του συμπυκνωμένου λόγου».

Τα περίπου 256 αντικείμενα είχαν μεταφερθεί από το Μουσείο Ιωαννίνων και από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στο Μουσείο της Ακρόπολης για μια περιοδική έκθεση, η οποία είχε κρατήσει από το καλοκαίρι του 2016 μέχρι τον Ιανουάριο του 2017.

Αυτά, όσο πιο συνοπτικά γινόταν, για το Μαντείο της Δωδώνης, το αρχαιότερο της Ελλάδας.