Πολλοί βλέποντας στην τηλεόραση τα γεγονότα στην Ουκρανία απορούν για το ότι διάφορες ουκρανικές πόλεις έχουν ελληνικά ονόματα όπως Μαριούπολη, Σεβαστούπολη, Συμφερούπολη, Μελιτόπολη, Οδησσός κλπ… Αυτό οφείλεται στη μακρόχρονη ιστορία της περιοχής, που είναι πολύ στενά συνυφασμένη με το ελληνικό στοιχείο!
Από αρχαιοτάτων χρόνων επί χιλιετίες, οι Έλληνες ταξίδευαν στα Οουκρανικά και τα ρωσικά παράλια εδάφη, για να ιδρύσουν αποικίες και αργότερα, για να μεταδώσουν την Ορθοδοξία και τον Βυζαντινό πολιτισμό, για να ασχοληθούν με το εμπόριο, να υπερασπίσουν την ορθόδοξη πίστη τους από τους ξένους εισβολείς, αλλά τέλος και για να αναζητήσουν την πολυπόθητη ελευθερία τους, όταν ολόκληρη η πατρίδα στέναζε υπό τον οθωμανικό ζυγό.

Ανέκαθεν τα εδάφη αυτά ήταν φιλόξενα για τους Έλληνες, τους οποίους, άλλωστε, ο ουκρανικός και ο ρωσικός λαός τους θεωρούσε αδέλφια του. Από την μυθολογική Κολχίδα, τους τέσσερις άθλους του Ηρακλή στον Εύξεινο Πόντο, τα ταξίδια του Οδυσσέα στη χώρα των Λαιστρυγόνων -τη σημερινή Μπαλακλάβα της Κριμαίας (την αρχαία Ταυρίδα όπου έζησε η Ιφιγένεια)- μέχρι την αρχαία Ολβία, κοντά στην Οδησσό, στο νησί Λευκή, στο οποίο ζει αιώνια η ψυχή του Αχιλλέα, που τη μετέφερε η μητέρα του Θέτιδα, σύμφωνα με τον μύθο. Επίσης, τα λευκά διαβατάρικα πουλιά, που σταματούν εκεί κατά τη μετανάστευσή τους, ακόμα και σήμερα οι ναυτικοί τα ονομάζουν “Συντρόφους του Αχιλλέα”. Οι αρχαίοι μύθοι είναι τόσο παλιοί, που αποδεικνύουν ότι για χιλιετίες η Ουκρανική γη αποτέλεσε πατρίδα των Ελλήνων.

Οι πάμπολλες αρχαίες ελληνικές αποικίες στη Μαύρη Θάλασσα, μπόλιασαν με τον ελληνικό πολιτισμό όλους τους παρευξείνιους λαούς. Στα ελληνιστικά χρόνια, πολλές πόλεις παρέμειναν ακμαίες και αποτελούσαν τα ακριτικά σύνορα του Βυζαντίου.
Το 988 μ. Χ. κοντά στη Σεβαστούπολη, βαπτίστηκε ο πρίγκιπας Βλαδίμηρος Χριστιανός Ορθόδοξος αφού είχε πριν στεφανωθεί με την Βυζαντινή πριγκίπισσα Άννα και, στη συνέχεια, στο Κίεβο, χιλιάδες Σλάβοι ασπάστηκαν την Ορθοδοξία. Αλλά γνώρισαν και τα ελληνικά Γράμματα, μέσω του Κυριλλικού αλφαβήτου, και τον Εελληνικό πολιτισμό, αφού μαζί με την Άννα, χιλιάδες Βυζαντινοί όλων των τεχνών και επιστημών ανέλαβαν την οργάνωση του νέου ρωσικού Κράτους, που ξεκίνησε από το Κίεβο.

Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, εγκαταστάθηκαν στην Οδησσό, στην Κριμαία, στο Κίεβο, στο Λβόφ και αλλού, χιλιάδες Έλληνες. Αυτοί υπήρξαν η… μαγιά στην οποία στηρίχθηκαν αργότερα και η Ελληνική Επανάσταση και η οικονομική στήριξη του νέου ελληνικού Κράτους. Τα ωραία κτίρια της οδού Πανεπιστημίου το Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών κ.ά., έγιναν από δωρεές των Ελλήνων ευπατρίδων της Ουκρανίας (αντί να τα μουτζουρώνουν οι… σύντροφοι, θα έπρεπε να τα φυλάγουν).
Στην πόλη Νίζνα (σημερινό Nizhyn), 100 χιλιόμετρα βόρεια του Κιέβου, υπήρξε κατά τον 19ο αιώνα η πλουσιότερη παγκοσμίως ελληνική κοινότητα, με προνόμια και αυτοτελή φορολόγηση. Εκεί έζησαν οι μεγάλοι ευεργέτες αδελφοί Ζωσιμά, που σκοπίμως δεν νυμφεύθηκαν, όπως, άλλωστε, οι περισσότεροι ευεργέτες των παρελθόντων αιώνων, ώστε να προσφέρουν τα πάντα και ολόκληρη την περιουσία τους στην πατρίδα τους Ελλάδα.

“… κρατώντας για τον εαυτό τους το απολύτως απαραίτητον…”, όπως γράφει ο ιστορικός.
Στο Κίεβο έζησε η οικογένεια Υψηλάντη, από όπου και οργάνωσε την εξέγερση στη Μολδοβλαχία. Εκεί ο ταξιδιώτης θα δει και το μνημείο του στη Λάβρα, την Μητρόπολη της Ρωσικής Εκκλησίας, που αποτέλεσε καταφύγιο πολλών Ελλήνων αγωνιστών και ιεραρχών.
Πιο κάτω στη Πολτάβα, έζησαν οι Ε. Βούλγαρης και Ν. Θεοτόκης. Στο Χάρκοβο έζησε ο Ι. Καρατζής από την Κρήτη και το εκεί Πανεπιστήμιο φέρει και το όνομά του. Πιο κάτω, στο Ντόνετσκ, άνθισε και ανθίζει πολύ ισχυρή ελληνική κοινότητα και περί τα 600 παιδιά μαθαίνουν ελληνικά.

Η Μαριούπολη ιδρύθηκε από τους 30.000 Έλληνες, οι οποίοι υπό την πίεση των Τατάρων της Κριμαίας, αναζήτησαν καινούργια πατρίδα. Η Αικατερίνη Β’ τους παραχώρησε την περιοχή της σημερινής Μαριούπολης. Εγκαταλείποντας τους προαιώνιους τάφους των προγόνων τους στην Κριμαία, και μετά από μια επική πορεία, το 1788, αφήνοντας κατά τη διαδρομή 3.000 νεκρούς, εγκαταστάθηκαν στη σημερινή Μαριούπολη και στα 24 ελληνικά χωριά, που υπάρχουν ακόμη.
Το 1783 ο στρατός της Μεγάλης Αικατερίνης νίκησε στον πόλεμο το στρατό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έτσι η Ρωσία απεκτησε την Κριμαία. Η Τσαρίνα έδωσε στις καινούργιες πόλεις που ιδρύθηκαν ελληνικά ονόματα λόγω της λατρείας της προς τον ελληνικό πολιτισμό.

Η Κριμαία επί πολλές δεκαετίες ήταν ρωσική μέχρις ότου ο πρώην πανίσχυρος ηγέτης της ΕΣΣΔ, Νικίτα Χρουστσώφ, αποφάσισε να την δωρήσει στην Ουκρανία [από την οποία ως γνωστόν καταγόταν] τον Μάρτιο του 1954 με Διάταγμα του Προεδρείου του Ανωτάτου Σοβιέτ. Η παραχώρηση αυτή δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Πράβντα” της 27 Φεβρουαρίου 1954. Δυστυχώς, η δυτική προπαγάνδα αποσιωπά όλες τις “λεπτομέρειες”, όπως αυτή, γιατί της είναι ασύμφορες…
Ο άλλοτε σοβιετικός και σήμερα ρωσικός στόλος υποδιαιρείται σε 4 τμήματα: στους στόλους της Βαλτικής Θάλασσας, της Μαύρης Θάλασσας, του Ειρηνικού Ωκεανού και του Βόρειου Παγωμένου Ωκεανού. Η μετακίνηση ναυτικών μονάδων από και προς τις περιοχές αυτές σύμφωνα με τις γεωστρατηγικές ανάγκες αποτελούσε πάντοτε το μεγάλο πρόβλημα.

Ο στόλος της Μαύρης Θάλασσας είχε πάντα τη βάση του στην Κριμαία, στο μεγάλο Ναύσταθμο της Σεβαστούπολης, που δέχεται ακόμη και πυρηνοκίνητα υποβρύχια.
Ο Ναύσταθμος είχε ιδρυθεί το έτος 1772 κατά τη διάρκεια του πολέμου εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και αποτελούσε πάντα βασικό κρίκο του Ρωσικού Ναυτικού. Μετά από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ είχα δει ένα φιλμ documentary για τον Ναύσταθο αυτόν. Ήταν κυριολεκτικά σε αξιοθρήνητη κατάσταση!… Και από τότε προέβλεπα, ότι μόλις η Ρωσία ορθοποδήσει θα μεθοδεύσει την αποκατάστασή του.

Στην Οδησσό, την οποία κάθε Έλληνας θα έπρεπε να επισκεφθεί τουλάχιστον μια φορά στη ζωή του, το ελληνικό στοιχείο υπήρξε για δύο σχεδόν αιώνες ακμαίο και κυρίαρχο. Εκεί κατέφευγαν κατά χιλιάδες οι Έλληνες για να γλιτώσουν από τις σφαγές μετά την κήρυξη της Επανάστασης το 1821. Στην Οδησσό θάφτηκε και η σωρός του απαγχονισμένου Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’, όταν στην Πόλη ρίχθηκε στην θάλασσα από τον εβραϊκό όχλο. Στην Οδησσό ιδρύθηκε και οργανώθηκε η Φιλική Εταιρεία, όπου και σήμερα υπάρχουν τα κέρινα ομοιώματα των Φιλικών. Πολλοί Κοζάκοι από την Ζαπαρόζια (που είναι κτισμένη στις όχθες του Δνείπερου), πήγαν στην Ελλάδα και πολέμησαν ως εθελοντές κατά την Επανάσταση. Αλλά, επίσης, οδοιπορώντας από την Οδησσό προς την Χερσώνα, δεν μπορεί κάποιος να μην θυμηθεί τους 400 Έλληνες μαχητές, οι οποίοι έπεσαν κατά των Μπολσεβίκων το 1919, στο πλαίσιο της εκστρατείας, που έστειλαν οι σύμμαχοι και ο Βενιζέλος στον Ρωσικό εμφύλιο. Κατεβαίνοντας προς την Κριμαία, την αρχαία Ταυρίδα, όλα εδώ θυμίζουν Ελλάδα.

Η Οδησσός έχει φοβερά αξιοθέατα μνημεία, κτίρια, λεωφόρους, κήπους κλπ. Αναφέρω μερικά: Opera and Ballet Theater, Potemkin stairs, Deribasivska street, Primorsky Boulevard, Odessa Passage, Monument to the Founders, Transfiguration Cathedral, Vorontsov Palace, Archaeological Museum, Odessa Catacombs, Langeron Beach etc. etc.
Αν μέσα στη δίνη της πολεμικής σύρραξης καταστραφούν κάποια από αυτά τα υπέροχα και μοναδικά Μνημεία θα είναι μεγάλο δυστύχημα για την ανθρωπότητα!… Και τότε δεν θα δικαιούμαστε πλέον να κατακρίνουμε τους φανατικούς ισλαμιστές, οι οποίοι κατέστρεψαν τα πανάρχαια αγάλματα του Βούδα “Buddhas of Bamiyan” στο Αφγανιστάν ως βάνδαλους, αν ο μη γένοιτο, Ορθόδοξοι Χριστιανοί διαπράξουν παρόμοιες φρικαλεότητες….

Εκτός, όμως, από τα τοπωνύμια και όλα τα Μουσεία είναι γεμάτα με ελληνικά εκθέματα. Το χωριό Λιβαδειά, που είναι προάστιο της Γιάλτας, το ίδρυσε ο Λάμπρος Κατσώνης [1752 – 1805], όταν αποσύρθηκε από τις ναυμαχίες. Του έδωσε το όνομα της πόλης της Λιβαδειάς όπου γεννήθηκε! Ο Κατσώνης είχε πολλές επιτυχίες καταναυμαχώντας τον οθωμανικό στόλο, ιδίως κατά το έτος 1788. Όμως το 1790 στη ναυμαχία της Άνδρου υπέστη μεγάλη ήττα και από τότε δημιουργήθηκε το γνωστό σκωπτικό στιχάκι: “Αν σ’ αρέσει Μπάρμπα Λάμπρο, ξαναπέρνα από την Άνδρο”.
Το 1798 αποσύρθηκε στην Κριμαία στο τεράστιο κτήμα έκτασης 220.000 στρεμμάτων, που του δώρησε η Αυτοκράτειρα Αικατερίνη. Το ονόμασε “Λιβαδειά” και όταν αργότερα αυτό εξελίχθηκε σε ολόκληρο χωριό, διατήρησε το ίδιο όνομα. Εκεί δολοφονήθηκε το 1805.

Από το 1861 αποτελούσε τη θερινή κατοικία των Τσάρων. Το 1910-1911 κτίστηκε εκεί το νέο μεγαλοπρεπές Ανάκτορο των Τσάρων. Σε αυτό διεξήχθη η ιστορική Διάσκεψη της Γιάλτας το έτος 1945 μεταξύ των συμμάχων του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και στο κτίριο αυτό διέμενε κατά τη διάρκειά της ο Αμερικανός πρόεδρος Ρούζβελτ.

Ο Ισθμός του Kerch συνδέει την Κριμαία με το Krasnodar και χωρίζει την Αζοφική από τη Μαύρη Θάλασσα:

Στο σημερινό Κερτς (Kerch) πάνω στον ομώνυμο Ισθμό, ο οποίος χωρίζει τη Μαύρη Θάλασσα από την Αζοφική, θα δει κάποιος τα ερείπια του αρχαίου Παντικαπαίου, πιο πέρα την Φαναγόρια και τα πολλά ελληνικά μνημεία. Στη Χερσόνησο, κοντά στην Σεβαστούπολη, θα δει αρχαίους ναούς, θέατρα και άπειρα ελληνικά μνημεία, αλλά και το μνημείο της κολυμπήθρας του πρίγκιπα Βλαδίμηρου. Πιο πέρα στην Μπαλακλάβα, όπου την ονόμαζαν και “Ρωσική Σπάρτη”, ιδρύθηκε η “Σπαρτιατική Λεγεώνα”, υπό τον λοχαγό Σ. Μαυρομιχάλη… Από το όνομα της πόλης αυτής πήρε την ονομασία του “balaclava” σε πάρα πολλές γλώσσες ο σκούφος – κουκούλα για το δριμύ ψύχος, που καλύπτει ολόκληρο το πρόσωπο εκτός από τα μάτια. Αυτόν τον πλεκτό σκούφο φορούσαν οι Ρώσοι και οι Πολωνοί στρατιώτες από τον 19ο αιώνα και τον υιοθέτησε και ο βρετανικός στρατός από τη “Μάχη της Μπαλακλάβα” κατά τον Πόλεμο της Κριμαίας το έτος 1854.

Υπήρχε και η οργάνωση “Ελληνικός Στρατός”, που είχε έδρα το Κερτς της Κριμαίας. Η υπηρεσία των εκατοντάδων Ελλήνων αξιωματικών και στρατιωτών στο ρωσικό στρατό και ναυτικό ανέδειξε την αξία της ελληνικής φυλής, την εργατικότητα και την αφοσίωσή της. Θα αποτελέσουν αργότερα τη “μαγιά” της Ελληνικής Επανάστασης.
Δεν είναι καθόλου υπερβολή να πω, ότι εκεί, σε αυτά τα μέρη, είναι η “Υπερβόρεια Ελλάδα”. Ότι εκεί συνάντησα το ελληνικό ΦΩΣ. Το φως αυτό που έρχεται από το μακρινό παρελθόν. Υπάρχει ακόμη, ως αύρα τυλιγμένη στα αρχαία ελληνικά μνημεία και στους Έλληνες των περιοχών αυτών. Φαίνεται στα πρόσωπά τους και στις κινήσεις τους, όταν μιλο για την Ελλάδα. Φαίνεται στα μάτια τους, που σε κοιτούν μέσα από μια συνέχεια τριών χιλιετιών. Φαίνεται στη λαλιά τους, που έχει ακόμη την αρχαία χροιά. Φαίνεται στη φιλοξενία και την καλοσύνη τους. Φαίνεται στα πανέμορφα πρόσωπα των γυναικών, που έχουν ακόμη τις γραμμές του Ελληνικού αρχέτυπου. Φαίνεται στην ελληνική αρχιτεκτονική που συνάντησα παντού. Είναι μια εμπειρία, που μόνο αν την ζήσει κάποιος, θα αντιληφθεί με το μάτι της ψυχής αυτό το φως το ελληνικό.
Όπως γράφει και η Έμμυ Ντοστσογιέφσκι: “Ανέκαθεν η Ουκρανία είχε στενές σχέσεις με τις ελληνικές αποικίες στις όχθες της Μαύρης Θάλασσας. Το ελληνικό αίμα ρέει στις φλέβες των Ουκρανών, φαίνεται στα όμορφα ηλιοκαμένα πρόσωπα, στις χαριτωμένες κινήσεις τους. Δεν αποκλείεται το ουκρανικό θέατρο να είναι μια μακρινή ηχώ εκείνου του αρχαίου ελληνικού θεάτρου, που τόσο αγαπήθηκε από τους ελληνικούς λαούς”.

Γνωρίζοντας τα σημάδια της ιστορίας των Ελλήνων στα χωριά της Κριμαίας και της Μαριούπολης, τα μνημεία, τους ανθρώπους που είναι πολύ πιο Έλληνες από εμάς στη μητροπολιτική Ελλάδα, αποκόμισα την αίσθηση ότι το ελληνικό στοιχείο στην Ουκρανία και τη Ρωσία είναι ισχυρό, γιατί έχει ρίζες από το ελληνικό πνεύμα και το μάρμαρο και πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει εκεί, για να εκπροσωπεί άξια τον ελληνισμό. Γι’ αυτούς η ελληνική σημαία, η γλώσσα, η πολιτιστική κληρονομιά είναι μεράκι και αγάπη μαζί. Αλλά και η δική μας ευθύνη είναι βαριά για τη συνέχιση της παρουσίας του ελληνικού στοιχείου, που έχει ριζώσει εκεί για τρεις χιλιετίες.

Σήμερα, τις Κυριακές, αν πάει κάποιος στη ρωσική εκκλησία στο κέντρο της Αθήνας, στην Οδό Φιλελλήνων, θα δει τους Ρώσους μετανάστες και τις Ρωσίδες τυλιγμένες στα μαντήλια τους, να αναζητούν ταπεινά την παρηγοριά και την ελπίδα μακριά από τις εστίες τους, αφού η άσχημη οικονομική κατάσταση τους ανάγκασε να φύγουν από τη χώρα τους.
Αλλά και σε άλλες Ορθόδοξες χώρες όπως η Αρμενία, η Γεωργία κ.ά.. στο ταξίδι μου εκεί είδα, ότι οι γυναίκες στις εκκλησίες καλύπτουν πάντα το κεφάλι τους με πέπλο σε ένδειξη σεβασμού και ευλάβειας.
Λίγο πιο παλιά, στις εκκλησίες της Ουκρανίας, στην άλλη Αγία Τριάδα της Οδησσού, φώλιαζαν αντίστοιχα τις Κυριακές οι μετανάστες-κυνηγημένοι Έλληνες στα χρόνια της σκλαβιάς και έκαναν τάματα και δεήσεις για την Ανάσταση της Ελλάδας. Δισκοπότηρα, Ευαγγέλια, βιβλία, αποστέλλονταν από τη Ρωσία και την Ουκρανία στην Ελλάδα. Στις εκκλησίες της Ουκρανίας υπήρχαν ειδικοί αμφορείς για την εξαγορά Ελλήνων αιχμαλώτων από τους Τούρκους…
Σήμερα, που η Ουκρανία, υποφέρει και δοκιμάζεται, εμείς οφείλουμε να γνωρίζουμε την πραγματικότητα. Να γνωρίζουμε πόσα χρωστάμε στην ουκρανική γη όπου έζησαν και μεγαλούργησαν οι Έλληνες για χιλιετίες. Και να πάρουμε την ανάλογη θέση.

Ως επίλογο, θα παραθέσω ένα κομμάτι από την ομιλία ενός ομογενούς καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Μαριούπολης:
“Εδώ στην Μαριούπολη εκβάλει στην Αζοφική ο ποταμός Κάλμιους, σε ένα στενό πέρασμα. Οι πρώτοι Έλληνες το ονόμασαν ‘Θερμοπύλες’. Είναι οι δικές τους Θερμοπύλες. Οι ‘Θερμοπύλες της Αζοφικής’, που τις φυλάνε και αυτές Έλληνες. Όχι οι Σπαρτιάτες αλλά οι Θεσπιείς, οι ξεχασμένοι. Αν οι Θερμοπύλες του Καλλιδρόμου συμβολίζουν τη θέληση του ανθρώπου να παραμείνει ελεύθερος, οι Θερμοπύλες της Αζοφικής συμβολίζουν τη θέληση του Έλληνα να παραμείνει Έλληνας και Χριστιανός Ορθόδοξος. Ο Ελληνισμός αυτός, που ριζωμένος στις ακτές της Αζοφικής δρα και δημιουργεί και κρατάει άσβεστη τη φλόγα και την αγάπη για την ελληνική πατρίδα, περιμένει τη στοργή και τη φροντίδα της μητέρας Ελλάδος αλλά και του καθενός μας χωριστά.
Στη Μαριούπολη χτυπάει δυνατά η καρδιά της Ελλάδας”!

Στη Σεβαστούπολη οι εκεί Έλληνες ανήγειραν, μετά το 2014, αναμνηστική στήλη με τα ονόματα των Ελλήνων πεσόντων στον πόλεμο της Κριμαίας, (Οκτώβριος 1853 – Φεβρουάριος 1856), στο πλευρό της Τσαρικής Ρωσίας. Είχαν σταλεί από τον Όθωνα. Οι τέτοιες ενέργειές του προκάλεσαν τη μετέπειτα με επέμβαση των Άγγλων έξωσή του.
Ας μην ξεχνάμε και την ατυχή ελληνική εκστρατεία στην Οδησσό τον Ιανουάριο τού 1919.
Σημειώστε, ότι μέχρι να ξεσπάσει η μεγάλη κρίση στην Ουκρανία ελάχιστοι Έλληνες της Μητροπολιτικής Ελλάδας γνώριζαν την ύπαρξη της μεγάλης και ακμάζουσας ελληνικής μειονότητας στην Ουκρανία!…