Στο σημερινό μας γραπτό, αλλά και προφορικό λόγο, χρησιμοποιούμε πολύ συχνά διάφορες παροιμιακές φράσεις που προέρχονται από την αρχαία μας ελληνική γλώσσα.
΄Ολες αυτές δίνουν στο λόγο μας σφρίγος και ζωντάνια, αλλά και μία εικόνα γνώσης της καλλιεργημένης μας γλώσσας. Είναι εκείνες που γεννήθηκαν από διάφορα ιστορικά περιστατικά ή και προέρχονται από τη Λογοτεχνία μας.
Με τη χρήση τους δηλώνουμε πως γνωρίζουμε την Ιστορία μας, αλλά και ότι έχουμε διαβάσει και μερικά λογοτεχνικά βιβλία. Η γνώση της προέλευσής τους αποτελεί ένα καλό πνευματικό και γλωσσικό εφόδιο για κάθε μαθητή μας.
Η σημερινή σύντομη συλλογή μου αφιερώνεται στους μαθητές του Λυκείου (εδώ στη Μελβούρνη στους μαθητές του VCE), και εύχομαι να βοηθήσει να γνωρίσουμε μερικές τέτοιες φράσεις (και εκφράσεις), αλλά και να τις αξιοποιήσουμε στη καθημερινή μας ομιλία και περισσότερο στο γραπτό λόγο, ιδίως στις εκθέσεις μας, που είναι η ολική εικόνα της γνώσης της ελληνικής γλώσσας. Όσο για τους καθηγητές και δασκάλους, να βοηθήσουν στις ανάγκες του γλωσσικού προγράμματος, αλλά και στη διδασκαλία τους.
***
1) Άχθος αρούρης: Βάρος της γης και άχρηστος άνθρωπος που δεν προσφέρει τίποτε. Παράδειγμα: Ζητά δανεικά για να εξασφαλίσει τα απαραίτητα, κατάντησε άχθος αρούρης.
Ο Αχιλλέας στο διάλογό με τη μητέρα του αναφέρει ότι αισθάνεται άχθος αρούρης (βάρος της γης) μετά από μεγάλο διάστημα απραξίας και αποχής από τη μάχη.
Δέστε: Ιλιάδα, Σ,104
2) Ασκοί του Αιόλου: Λέγεται, όταν εμφανίζονται πολλά κακά και συμφορές.
Η φράση είναι από την Οδύσσεια. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα από περιέργεια άνοιξαν ένα ασκί δοσμένο από τον Αίολο στον Οδυσσέα και αμέσως πετάχτηκαν οι άνεμοι και απομάκρυναν το καράβι τους από την πατρίδα και τους έφερε στον νησί των Λαιστρυγόνων. Διαβάστε: Οδύσσεια, κ, 1-56
3) Από μηχανής θεός: Απροσδόκητη βοήθεια από άνθρωπο ή κάποιο γεγονός που εμφανίζεται απροσδόκητα και βγάζει από τη δύσκολη θέση δίνοντας λύση στο πρόβλημα. Η φράση προέρχεται από το θεατρικό τέχνασμα στην αρχαία Ελλάδα, κατά το οποίο οι τραγικοί ποιητές εμφάνιζαν στη σκηνή πάνω σ΄ ένα είδος γερανού ένα θεό που έδινε λύση στην αδιέξοδη πλοκή του έργου.
4) Αιδώς Αργείοι: Ντροπή σας, δεν ντρέπεστε καθόλου;
Όλα όσα είπατε στην αγόρευσή σας ήταν ψέματα. Γιατί τόση υποκρισία;
Αιδώς Αργείοι. Φράση που φώναξε ο Στέντορας στην προσπάθειά του να παρακινήσει τους Αργείους να δείξουν θάρρος στον αγώνα εναντίον των Τρώων, μετά την αποχώρηση του Αχιλλέα από τη μάχη. Διαβάστε: Ιλιάδα,Ε,787.
5) Αχίλλειος πτέρνα: Το αδύνατο σημείο.
Η φράση προέρχεται από το μύθο του Αχιλλέα, κατά τον οποίο η μητέρα του, Θέτις, όταν τον βάφτισε στο αθάνατο νερό, τον κράτησε από τη φτέρνα με αποτέλεσμα το σημείο εκείνο να μη βραχεί και να μείνει το μόνο απροστάτευτο. Μόνο στη φτέρνα μπορούσε να πληγωθεί.
6) Γόρδιος δεσμός: Δύσκολο πρόβλημα, άλυτο πρόβλημα.
Η φράση λέγεται για δύσκολη κατάσταση σαν και αυτή που αντιμετώπισε ο Μέγας Αλέξανδρος, όταν προσπάθησε να λύσει έναν μπερδεμένο κόμπο, το «γόρδιο δεσμό», που σύμφωνα με τον χρησμό όποιος τον έλυνε θα γινόταν κυρίαρχος της Ασίας.
Διαβάστε: Αρριανού:11,3
7) Δαμόκλειος σπάθη: Απειλητικό πράγμα, απειλή.
Η φράση προέρχεται από το επεισόδιο του Δαμοκλή, ενός αυλικού κόλακα του τυράννου των Συρακουσών, Διονυσίου, ο οποίος θέλοντας να δείξει στο Δαμοκλή πόσο επικίνδυνο ήταν το αξίωμα του τυράννου, τον έβαλε να καθίσει στο θρόνο του, ενώ από πάνω του κρεμόταν από μια αλογότριχα ένα μεγάλο σπαθί.
8) Δούρειος Ίππος: Προσφορά επικίνδυνη.
Η φράση είναι παρμένη από τον Όμηρο. Οι Έλληνες χάρισαν στους Τρώες ένα ξύλινο άλογο ως αφιέρωμα στους Θεούς, ενώ μέσα βρισκόταν ο Οδυσσέας με τους συντρόφους τους και πρώτοι άρχισαν την καταστροφή της Τροίας.
Διαβάστε: Οδύσσεια, λ,529.
9) Έπεα πτερόεντα: Λόγια του αέρα.
Θέλω αποδείξεις γι΄ αυτό το ζήτημα, γιατί όσα λες είναι «έπεα πτερόεντα» και δεν με πείθεις. Ποιητική Ομηρική έκφραση βασισμένη στην αντίληψη ότι τα λόγια, όταν βγαίνουν από το στόμα μας τα παίρνει ο αέρας και πετούν.
Διαβάστε: Ιλιάδα,Α,201.
10) Ες αύριον τα σπουδαία: Αύριο θα ασχοληθούμε με τα σοβαρά.
Τη φράση την είπε ο Θηβαίος Αρχίας, όταν πήρε το γράμμα που τον προειδοποιούσε ότι κινδυνεύει η ζωή του από τον Πελοπίδα.
Διαβάστε: Πλουτάρχου Πελοπίδα;ς:10.
11) ταν ή επί τας: Ή να την φέρεις νικητής ή να σε φέρουν πάνω της νεκρό. Σήμερα λέγεται: ή θα τα καταφέρουμε ή θα αποτύχουμε, ό,τι θέλει ας γίνει! Τη φράση έλεγαν οι Σπαρτιάτισσες μητέρες στα παιδιά τους, όταν τους έδιναν την ασπίδα για τον πόλεμο. Διαβάστε: Πλουτάρχου Λακεδαιμ. Αποφθ.16.
12) Η κεφαλή της Μέδουσας: Λέγεται για ό,τι είναι αποκρουστικό, ή δεν αντέχει να το βλέπει κανείς.
Το θέαμα ήταν αποκρουστικό και ανυπόφορο, όπως η κεφαλή της Μέδουσας. Η φράση προέρχεται από το μύθο της Μέδουσας που απολίθωνε όποιον την κοιτούσε.
Διαβάστε: Ησίοδου Θεογονία, 1270.
13) Και συ τέκνον Βρούτε; Λέγεται για κάποιο άνθρωπο που ξαφνικά στρέφεται εναντίον μας.
Τη φράση την είπε ο Καίσαρας, όταν αναγνώρισε τον Βρούτο ανάμεσα στους δολοφόνους του.