Ζήσαμε δύο χρόνια πανδημίας, με τον φόβο, την απομόνωση και τους περιορισμούς να φέρνουν τα πάνω κάτω στη ζωή μας. Μπορεί να βγαίνουμε τώρα δειλά-δειλά από αυτή την περίοδο του εγκλεισμού, αλλά ίσως δεν θα είμαστε ποτέ ξανά οι ίδιοι.

“Για κάποιους ανθρώπους τα γεγονότα της πανδημίας σφράγισαν τη ζωή τους” μας λέει η ομογενής ψυχολόγος Κυριακή Αλεξανδράκη, με την οποία μιλήσαμε για τις επιπτώσεις που άφησε στην ψυχή και τη συνείδησή μας η πανδημία του κορονοϊού. Μιλήσαμε όμως και για τη διαδικασία επούλωσης των τραυμάτων, και για τα διδάγματα που μας έδωσε η πανδημία, που ίσως ακόμα δεν έχουν αποκρυσταλλωθεί.

– Για εμάς που το ζήσαμε, πιστεύετε ότι θα κοιτάμε πίσω και θα χωρίζουμε τη ζωή μας από εδώ και στο εξής, σε προ-Covid και μετα-Covid εποχή;

K.A.: Πιστεύω πως ο καθένας μας βίωσε την πανδημία διαφορετικά. Για τους περισσότερους από εμάς ήταν μια καινούρια εμπειρία που έφερε σίγουρα μεγάλες αλλαγές.

Για κάποιους ανθρώπους τα γεγονότα της πανδημίας σφράγισαν τη ζωή τους. Ιδιαίτερα αυτούς που έχασαν κάποιο αγαπημένο πρόσωπο, που πέρασαν κάποια σημαντική προσωπική δυσκολία, είτε για λόγους οικονομικούς, ψυχικής υγείας είτε για λόγους που έχουν να κάνουν με αλλαγές σε σημαντικές σχέσεις. Επίσης, υπάρχουν και εκείνοι οι οποίοι ανακάλυψαν καινούργια ταλέντα, ασχολίες ή γνώρισαν άγνωστες πλευρές του εαυτού τους. Επομένως, πιστεύω ότι σε προσωπικό επίπεδο οι μεγάλες αλλαγές σχετίζονται είτε με κάποιο πένθος είτε με σημαντικές επιτεύξεις.

Στο πιο ευρύ κοινωνικό επίπεδο, μπορώ να πω ότι η πανδημία ήταν σημαντική ευκαιρία για αλλαγές οι οποίες θα φανεί στα επόμενα χρόνια αν θα πραγματοποιηθούν.

– Ποιες νομίζετε ότι είναι οι μεγαλύτερες αλλαγές στην πνευματική και ψυχολογική μας κατάσταση;

K.A.: Η επαφή μου με τους ανθρώπους γύρω μου μού δείχνει μια βαθύτερη εκτίμηση των προσωπικών σχέσεων και των καθημερινών διαπροσωπικών συναλλαγών με τους συνανθρώπους μας. Η πανδημία μας δίδαξε ότι οι σχέσεις είναι πολύτιμες αλλά και ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε με λιγότερες κοινωνικές επαφές.

Επίσης, νομίζω ότι έχουμε αρχίσει να καλλιεργούμε μια στάση ευελιξίας απέναντι στην εργασία και άλλες υποχρεώσεις που παλαιότερα κάναμε, χωρίς να σκεφτόμαστε αν πραγματικά χρειάζονται. Σε πνευματικό επίπεδο, παρατηρώ μεγαλύτερη εκτίμηση του χρόνου που αφιερώνουμε στον εαυτό μας ή σε ασχολίες που έχουν ουσιαστικό νόημα για εμάς όπως η επαφή με την φύση, κάποιο χόμπι ή ο εθελοντισμός.

“Η πανδημία μας δίδαξε ότι οι σχέσεις είναι πολύτιμες αλλά και ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε με λιγότερες κοινωνικές επαφές”

– Βλέπουμε ότι η ψυχική υγεία στον πληθυσμό (σε όλες τις ηλικίες) επιδεινώθηκε έντονα κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Βγήκαν νέες φοβίες, νέες αγωνίες που δεν υπήρχαν… Τι είδους περιστατικά είδατε να κορυφώνονται αυτήν την περίοδο; Πώς τα αισθανθήκατε και εσείς ως ψυχολόγος καλούμενη να βοηθήσετε τους πελάτες σας;

K.A.: Οι έντονες αλλαγές που έφερε η πανδημία δημιούργησαν ψυχολογικές αλλαγές για τους περισσοτέρους, αλλά για κάποιους από εμάς οδήγησαν σε σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας.

Στους ενήλικες υπήρξε σημαντική αύξηση των διαταραχών της διάθεσης όπως η κατάθλιψη, οι διατροφικές διαταραχές καθώς και οι αγχώδεις διαταραχές. Επίσης, σημειώθηκε τρομακτική άνοδος περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας.

Προσωπικά αισθανόμουν και συνεχίζω να αισθάνομαι τιμή που καλούμε να βοηθήσω ανθρώπους που αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας καθώς και ευθύνη όχι μόνο απέναντι στους πελάτες μου αλλά και προς το επάγγελμα του ψυχολόγου. Η πανδημία ήταν μια ιδιαίτερη περίοδος κατά την οποία τόσο ο θεραπευόμενος όσο και ο ψυχολόγος καλούνταν να αντιμετωπίσουν τις ίδιες πρωτόγνωρες δυσκολίες.

Δημιουργήθηκε λοιπόν μια αίσθηση ταπεινότητας καθώς όλοι γνωρίζαμε πως λίγο ή πολύ περνάμε όλοι δύσκολα.

– Οι λίστες αναμονής για να κλείσεις ραντεβού με ψυχολόγο/ψυχίατρο είναι ακόμα και σήμερα πλήρεις στην Αυστραλία. Κάποιοι περιμένουν μήνες για να πετύχουν ραντεβού. Έχω ακούσει ότι οι ψυχολόγοι έφτασαν και εκείνοι στα όριά τους αυτή την περίοδο. Πώς το αντιμετωπίσατε αυτό;

K.A.: Στην Μελβούρνη συνεχίζουμε να αντιμετωπίζουμε αυτό το πρόβλημα. Οι λίστες μεγαλώνουν αντί να συρρικνώνονται και πολλοί άνθρωποι παραμένουν χωρίς την κατάλληλη φροντίδα. Οι ψυχολόγοι προσπαθούμε να δικτυωνόμαστε μεταξύ μας και να βρίσκουμε λύσεις για άτομα που χρειάζονται άμεση βοήθεια.

Για όσους είναι σε λίστα αναμονής θα συμβούλευα τακτική επαφή με τους Γενικούς Ιατρούς (GPs) και χρήση των δωρεάν υπηρεσιών όπως Lifeline Crisis Support Line (131114), Beyond Blue Support Service (1300224636) και White Ribbon Australia (1800737732) για ενδοοικογενειακή βία. Οι παραπάνω υπηρεσίες διαθέτουν υπηρεσία διερμηνέων. Αν κάποιος αισθάνεται ότι χρειάζεται επείγουσα βοήθεια ψυχικής υγείας θα πρέπει να καλέσει τη γραμμή επειγόντων 000 ή να προσέλθει στο κοντινότερο νοσοκομείο.

Όπως είπα και προηγουμένως όλοι μας δοκιμαστήκαμε από την πανδημία και αναζητήσαμε καινούριους τρόπους και δεξιότητες για να χειριστούμε αυτή την κρίση. Όλοι όσοι εργάζονται στα επαγγέλματα υγείας χρειαστήκαμε στήριξη και συνειδητή προσπάθεια για προσωπική φροντίδα.

“Τόσο ο θεραπευόμενος όσο και ο ψυχολόγος καλούνταν να αντιμετωπίσουν τις ίδιες πρωτόγνωρες δυσκολίες. Δημιουργήθηκε λοιπόν μια αίσθηση ταπεινότητας καθώς όλοι γνωρίζαμε πως λίγο ή πολύ περνάμε όλοι δύσκολα”

– Ποιες είναι οι συμβουλές που δίνετε στους ανθρώπους που η κατάθλιψη και το στρες έχει κορυφωθεί ως συνέπεια των όσων έζησαν ή και ζουν ακόμα;

K.A.: Προσπαθώ να βοηθήσω τον κάθε άνθρωπο να βρει τρόπους αντιμετώπισης των κρίσεων ψυχικής υγείας ανάλογα με το ιστορικό τους, την κουλτούρα και την προσωπικότητά τους.

Συγκεκριμένα, καλλιεργώ τη διάθεση για κατανόηση και νοηματοδότηση των γεγονότων της ζωής αλλά και των εσωτερικών αλλαγών, πνευματικών και συναισθηματικών.

Οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκουν νόημα σε “τόπους” όπου κυριαρχεί η αυθεντικότητα, η αποδοχή και η γαλήνη. Πολλές φορές αυτή η διαδικασία γεννά οριοθέτηση σχέσεων, απομάκρυνση από μη βοηθητικές δραστηριότητες και αναγνώριση του μεγαλύτερου προβλήματος που δημιουργούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τη συνεχή σύγκριση του εαυτού μας με του άλλους.

– Πιστεύετε ότι όλα αυτά τα ψυχικά νοσήματα που παρουσιάζονται έχουν κοινή ρίζα τον τρόπο ζωής μας; Μήπως δηλαδή δεν είμαστε αρκετά δυνατοί/προσαρμοστικοί για να αντεπεξέλθουμε στις δυσκολίες της ζωής;

K.A.: Φυσικά, ο τρόπος ζωής και τα χαρακτηριστικά της κοινωνίας μας παίζουν ρόλο στην εμφάνιση νοσημάτων τόσο ψυχικών όσο και σωματικών. Υπάρχει αυξανόμενος αριθμός ερευνών που το δείχνει αυτό, και γι’ αυτό το λόγο και η αντιμετώπιση πολλών σωματικών και ψυχικών νοσημάτων βασίζεται σε πιο ολιστικές μεθόδους και εστιάζεται στη διατροφή, την άσκηση, την ξεκούραση και την πνευματικότητα (spirituality). Όσο για την ευαλωτότητα μας, πιστεύω πως μεγάλη σημασία έχουν οι πεποιθήσεις και οι προσδοκίες μας.

Σε πολλές περιπτώσεις η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι η ζωή μας εκτυλίσσεται με τρόπο διαφορετικό από αυτό που πιστεύουμε ότι αξίζουμε ή μας αναλογεί.

– Ποια εφόδια, δεξιότητες, θα μπορούσαμε να καλλιεργήσουμε για να καταφέρνουμε να βγαίνουμε αλώβητοι από τις «φουρτούνες»;

K.A.: Πιστεύω πως η μεγαλύτερη δεξιότητα είναι η κατανόηση των συναισθημάτων μας ως προσωρινά ψυχικά φαινόμενα που έρχονται και φεύγουν.

Τα συναισθήματα, όπως και οι καταστάσεις οι οποίες βιώνουμε, είναι προσωρινά και διαδέχονται το ένα το άλλο. Η μοναδική ψυχική εμπειρία η οποία μπορεί να γίνει πιο σταθερή, αν όχι μόνιμη, είναι η γαλήνη (equanimity). Επομένως, η καλλιέργεια την αίσθησης γαλήνης, ειρήνης, ηρεμίας είναι σημαντική και, μάλλον, είναι συνώνυμη της ψυχικής ανθεκτικότητας.

– Πιστεύετε ότι θα μπορούσαμε να αντλήσουμε κάποια διδάγματα από αυτή την εμπειρία; Ότι μπορεί δηλαδή να βγει κάτι θετικό από όλο αυτό; Για εμάς ως άτομα, ως κοινωνία, για το περιβάλλον μας;

K.A.: Κατά τη διάρκεια της πανδημίας είδαμε να δυναμώνουν κινήματα όπως το “Black lives matter” και το “climate emergency declaration”. Πιθανώς, αυτή η εμπειρία της πανδημίας να οδήγησε σε κάποιες αλλαγές στην παγκόσμια συνείδηση.

“Η μοναδική ψυχική εμπειρία η οποία μπορεί να γίνει πιο σταθερή αν όχι μόνιμη είναι η γαλήνη (equanimity)”

– Ένα φαινόμενο που τρομάζει είναι το πόσο διχάστηκε η κοινωνία. Πώς το εξηγείτε αυτό; Και πώς θα μπορούσαμε να συμφιλιωθούμε, ακόμα και αν δεν συμφωνούμε; Ακόμα και σε προσωπικό επίπεδο, όταν αδέλφια διαφωνούν ριζικά, ζευγάρια έχουν διχαστεί μεταξύ τους. Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να συζητάς αυτά τα φλέγοντα ζητήματα χωρίς να τσακωθείς.

K.A.: Όντως, ο διχασμός σχετικά με τον υποχρεωτικό εμβολιασμό ήταν πολύ έντονος. Νομίζω ότι είναι ένα παράδειγμα πόλωσης που οδηγεί σε πολύ δυσάρεστες συνέπειες. Ευτυχώς, οι διαφορές έχουν αμβλυνθεί σε ένα βαθμό και προσπαθούμε να περάσουμε στην επόμενη φάση.

Είναι μια καλή άσκηση για όλους μας να προσπαθήσουμε να εξασκήσουμε ανοχή για κάποιον που έχει ριζικά διαφορετική στάση από εμάς, για κάποιον που δεν καταλαβαίνουμε ή που θεωρούμε πως προδίδει ή βάζει σε κίνδυνο τις αξίες μας. Πρόκειται για μια εσωτερική άσκηση. Βέβαια πολλές φορές είναι προτιμότερο να αποφεύγουμε συζητήσεις που γνωρίζουμε ότι μπορεί να οδηγήσουν σε αντιπαράθεση.

– Τώρα που βρισκόμαστε στην αρχική φάση της μετα-Covid εποχής, πώς μπορούμε να επουλώσουμε από τα τραύματα που μας άφησε;

K.A.: Όλοι μας έχουμε να κάνουμε δουλειά έτσι ώστε να ενσωματώσουμε τις εμπειρίες των δυο προηγούμενων χρόνων και να δώσουμε νόημα. Πιστεύω η πανδημία μας έδωσε ευκαιρίες για πνευματική ανάπτυξη και αλλαγές. Θα ενθάρρυνα τη σκέψη, τον προσωπικό απολογισμό και την συζήτηση γύρω από το θέμα της πανδημίας με τα κοντινά μας πρόσωπα ή όταν δημιουργούνται ευκαιρίες για τέτοιες συζητήσεις. Η συγγραφή σε ημερολόγιο (journaling) η σε κάποιο blog είναι επίσης πολύ βοηθητική και πρακτική.

*Η Κυριακή Αλεξανδράκη, με έδρα τη Μελβούρνη, ειδικεύεται στη θεραπεία των διαταραχών της διάθεσης και των διατροφικών διαταραχών. Με πτυχίο από το Τμήμα Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου και Μεταπτυχιακό στην Κλινική Ψυχολογία στην Αδελαΐδα, και προϋπηρεσία σε τμήματα δικαστικής και κλινικής ψυχολογίας στη Μελβούρνη, εργάζεται πλέον στον ιδιωτικό τομέα. Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα: www.intentionpsychology.com