Η εξοικονόμηση ενέργειας και η προστασία του περιβάλλοντος στον Ευρωπαϊκό βορρά και τις ΗΠΑ είναι τα αποτελέσματα συζητήσεων και επιστημονικής έρευνας δεκαετιών. Τα συμπεράσματα έχουν ενσωματωθεί στην πολιτική ατζέντα, στο εκπαιδευτικό σύστημα, στη διαπαιδαγώγιση του πολίτη, στη βιομηχανική παραγωγή, στην καθημερινή ζωή.

Κάποιες άλλες περιοχές κάνουν τώρα τα πρώτα βήματα. Στην Αυστραλία αυτά τα θέματα συζητήθηκαν αρκετά στις τελευταίες εκλογές, με τα γνωστά αποτελέσματα για το πρώην κυβερνών κόμμα. Στην Ελλάδα, ο λογογράφος του πρωθυπουργού, στην προσπάθειά του να δικαιολογήσει τα χαράτσια της ΔΕΗ, κατάφερε να χαντακώσει μια βασική αρχή των αποδοτικών κτιρίων: «η καλύτερη ενέργεια είναι αυτή που δεν καταναλώνεται».

Σ’ αυτές τις συζητήσεις συνήθως αγγίζουμε τρία ζητήματα: την εξοικονόμηση ενέργειας, την ενεργειακή αυτάρκεια και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Επειδή ο πόλεμος της Ουκρανίας έκανε το δεύτερο πολύ επίκαιρο, όσοι διακατέχονται από άγνοια για τις ΑΠΕ και αρέσκονται στις θεωρίες συνομωσίας και σε ανοησίες, έχουν προσωρινά σιγήσει. Για να μην στεναχωριούνται όμως για την πορεία που έχουν πάρει τα πράγματα, ας κρατήσουν το ότι η χαμηλότερη κατανάλωση συνεπάγεται και χαμηλότερους λογαρισμούς.

Η Αυστραλία εμφανίζει ένα ιδιάζων στοιχείο. Ενώ είναι πρώτη στον κόσμο σε εγκατεστημένα φωτοβολταϊκά στοιχεία ανά κάτοικο, εν τούτοις είναι η 11η χώρα σε εκπομπές CO2. Πώς συμβιβάζονται αυτά τα δύο; Τι είναι τόσο ενεργοβόρο, που την ρίχνει (αναλογικά) 10 θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη;

Ας αρχίσουμε με τρία σημεία:

1. Έχει ενεργειακή αυτάρκεια. Αυτό είναι κατ’ αρχήν θετικό, γιατί εξασφαλίζει χαμηλές τιμές στην κατανάλωση. Πιο εύκολα όμως μπορεί να ενδιαφερθεί για την εξοικονόμηση ενέργειας ένας Έλληνας των €800 που πληρώνει €426 τη μεγαβατώρα (MWh), παρά ένας κάτοικος της Βικτώρια που την πληρώνει $64 (€42). Για μια μεγαταβώρα ο πρώτος δουλεύει δυο βδομάδες και ο δεύτερος περίπου μια ώρα.

2. Η Αυστραλία εξάγει μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου. Το να ζητάς την κατάργησή του και την αντικατάστασή του με ΑΠΕ, για τον μέσο Αυστραλό σημαίνει ότι θα σήμαινε για τον μέσο Έλληνα η κατάργηση του τουρισμού και η αντικατάσταση του με… χιονοπόλεμο.

3. Οι εταιρίες που ασχολούνται με τα ορυκτά καύσιμα είναι δυνατοί παίκτες στην πολιτική σκηνή.

Εξοικονόμηση ενέργειας μπορεί να γίνει παντού. Από την αυτοκίνηση και τα μέσα μεταφοράς, μέχρι την παραγωγή και τις κατασκευές. Εδώ θα ασχοληθούμε μόνο με τον τομέα των κτιρίων.

– Τα κτίρια στην Αυστραλία καταναλώνουν το 26% της ενέργειας και είναι υπεύθυνα για την παραγωγή 280.000 τόνων CO2. Το ποσοστό αυτό αφορά μόνο στη χρήση και όχι στην ενσωματωμένη ενέργεια παραγωγής υλικών και τη μεταφορά.

– Τα ακίνητα είναι καθαρά επενδυτικά προϊόντα, ενώ τα ποιοτικά κριτήρια απουσιάζουν εντελώς. Τα κριτήρια αγοράς ή ανέγερσης περιορίζονται στην αξία μεταπώλησης, στο αν έχει κοντά σχολείο ή σταθμό τραίνου, ή στο αν είναι κοντά κάποιος αυτοκινητόδρομος. Το αν έχει απαρχαιωμένα κουφώματα με μονά τζάμια ή καθόλου θερμομόνωση, είναι παντελώς αδιάφορο.

– Η γεωγραφική απομόνωση επηρεάζει τις προσλαμβάνουσες παραστάσεις. Οι περισσότεροι από εμάς είδαμε για πρώτη φορά ανακλινόμενο κούφωμα με διπλά τζάμια πριν 30 χρόνια, και εδώ δεν υπάρχει καν λέξη που να περιγράφει ένα τέτοιο παράθυρο.

– Τα οικοδομικά στάνταρ διαμορφώνονται ανάλογα με τις γνώσεις και τις δυνατότητες των εμπειροτεχνών. Πολύ συχνά ακούμε τι πιστεύουν οι Master Builders Australia για κάποιο θέμα, για το οποίο στην Ευρώπη θα μιλούσε κάποιος μηχανικός. Η κρατική πολιτική της υποβάθμισης της επιστημονικής γνώσης στην οικοδομή κληρονομήθηκε από τον 19ο αιώνα και έχει αντίκτυπο στην παραγωγή μελετητικού έργου: Όταν η θερμομόνωση δεν είναι αρκετή, η απάντηση είναι να μπουν μεγαλύτερα μηχανήματα ψύξης/θέρμανσης.

– Ο τρόπος δόμησης αποκλείει την ουσιαστική μόνωση του κτιρίου. Ο καθένας έχει προσέξει τις τρύπες εξαερισμού στα εξωτερικά τούβλα και τις αντίστοιχες «γρίλιες» στους εσωτερικούς τοίχους «για να στεγνώνουν τα ξύλα». Το να προσπαθείς να κάνεις θερμομόνωση σε διάτρητο κέλυφος, είναι η απόλυτη ανοησία.

– Την 1η Ιουλίου μπαίνει σε ισχύ η ενημερωμένη έκδοση του οικοδομικού κανονισμού (National Construction Code). Η εισηγητική έκθεση υποστηρίζει πως αυτή η έκδοση είναι ένα βήμα προς το στόχο μηδενικών ρύπων για το 2050. Κατά τη διάρκεια του δημοσίου διαλόγου πριν την τελική έγκριση, όλες οι «βελτιώσεις» καταρίφθηκαν μια προς μια από όλους τους επιστημονικούς φορείς της Αυστραλίας. Οι μόνοι που έμειναν ευχαριστημένοι ήταν οι κατασκευαστές.

Δύο εύγλωτα παραδείγματα:

1. Ακόμη και μετά την 1 Ιουλίου, τα σπίτια θα έχουν κουφώματα με μονά τζάμια.

2. Αν δεν είναι εύκολη η θερμομόνωση κάποιου τοίχου ή της πλάκας έδρασης, μπορεί να μονωθεί περισσότερο κάποιος άλλος τοίχος. Είναι δηλαδή σαν να βγαίνεις βόλτα το χειμώνα, και επειδή δεν έχεις παντελόνι, κυκλοφορείς με το σορτσάκι αλλά φοράς δυο μπουφάν.

Ας δούμε όμως αν υπάρχει η γνώση για κάτι καλύτερο:

Η συζήτηση για την εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια ξεκίνησε από τις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’70, που λόγω του εμπάργκο πετρελαίου έπρεπε να βρει τρόπους για χαμηλότερη κατανάλωση.

Το 1988, μια συζήτηση μεταξύ του Σουηδού καθηγητή Bo Adamson και του Wolfgang Feist του Ινστιτούτου Κατοικίας και Περιβάλλοντος στο Darmstadt της Γερμανίας, οδήγησε στην ανάπτυξη ερευνητικών προγραμμάτων με οικονομική ενίσχυση από το ομόσπονδο κρατίδιο της Έσσης. Προς αυτή την κατεύθυνση, ο Dr. Feist ιδρύει το 1991 το Ινστιτούτο Παθητικού Κτιρίου.

Αυτό το «ενεργειακό μοντέλο» κτιρίου έπρεπε να έχει τις εξής επιδόσεις:

1. Οι ανάγκες θέρμανσης και ψύξης να μην να ξεπερνούν την ετήσια κατανάλωση των 15kWh/m2 ή τα 10W μέγιστη ζήτηση.

2. Οι συνολικές ετήσιες ανάγκες πρωτογενούς ενέργειας να είναι χαμηλότερες από 60Wh/m2 . Αυτό περιλαμβάνει φωτισμό, μαγείρεμα, συσκευές κλπ.

3. Αεροστεγανότητα με μέγιστες 0,6 εναλλαγές αέρα ανά ώρα.

4. Εξασφάλιση θερμικής άνεσης στην περιοχή των 25οC για τουλάχιστον 90% των ωρών στο έτος. (Ο ορισμός της θερμικής άνεσης είναι λίγο πιο σύνθετος, αλλά έπρεπε να το απλοποιήσω).

Πρέπει να σταθούμε λίγο στην αεροστεγανότητα. Αυτή η ιδιότητα μετράει τις διαρροές του κτιρίου από και προς το περιβάλλον. Δηλαδή, πόσο «μπάζει» το σπίτι.

Μετά την 1η Ιουλίου, όλα τα νέα σπίτια πρέπει να ανήκουν στην κατηγορία των 8 αστεριών (8-stars) του συστήματος θερμομόνωσης NatHERS. Αυτό ακούγεται ιδιαίτερο εντυπωσιακό, ειδικά για όποιον δεν ξέρει ότι το NatHERS επιτρέπει μέχρι 12 εναλλαγές αέρα την ώρα.

Τι σημαίνει αυτό;

Μια κατοικία τριών υπνοδωματίων με εμβαδόν 120τμ, έχει όγκο 324 κ.μ. Αν είναι Παθητική Κατοικία, κάθε ώρα μπαίνουν 194 κ.μ. εξωτερικού αέρα. Αν είναι 8-stars, η αντίστοιχη ποσότητα είναι 3,888 κ.μ.. Αν σας μπερδεύουν τα νούμερα, φανταστείτε το εξής απλό: παίρνουμ,ε ένα Παθητικό σπίτι, τοποθετούμε εκατόν είκοσι οκτώ (128) εξαερισμούς τουλέτας στους εξωτερικούς τοίχους που φέρνουν μέσα αέρα σε 24ωρη βάση, και το έχουμε κάνει 8-stars.

Πώς πετυχαίνει μια Παθητική Κατοικία αυτές τις επιδόσεις;

1. Σωστός προσανατολισμός του κτιρίου.

2. Συνεχής θερμομόνωση γύρω από το κέλυφος.

3. Κουφώματα θερμοδιακοπής με διπλό ή τριπλό τζάμι, ανάλογα με την κλιματική ζώνη.

4. Ενεργειακοί υαλοπίνακες που επιτρέπουν την εκμετάλλευση της ηλιακής θερμότητας

5. Αποφυγή θερμογεφυρών, δηλαδή διακοπή της επαφής του θερμαινόμενου όγκου με το περιβάλλον.

6. Μηχανικός αερισμός με ανάκτηση θερμότητας. Χρησιμοποιούμε δηλαδή τη θερμότητα του αέρα που «πετάμε» έξω από το κτίριο για να προκλιματίσουμε το φρέσκο αέρα που φέρνουμε μέσα.

Σε βάθος δεκαετιών, οι μετρήσεις και οι συγκρίσεις της κατανάλωσης μεταξύ ενός συμβατικού και ενός Παθητικού κτιρίου απέδειξαν πως το δεύτερο έχει μειωμένη κατανάλωση κατά 90% περίπου.

Συμπεράσματα:

1. Όπως είπαμε, σε κάθε 100W κατανάλωσης τα 26W οφείλονται στα κτίρια. Αν οι απαιτήσεις ενέργειας έπεφταν κατά 90%, οι συνολικές ανάγκες της χώρας θα μειώνοταν στα 76,60W.

2. Σύμφωνα με το Energy.gov.au, η Αυστραλία κάλυπτε το 2020 το 24% των αναγκών της από μη ορυκτά καύσιμα: 6% από υδροηλεκτρικά , 9% από ανεμογεννήτριες (μέση ετήσια αύξηση δεκαετίας 14,40%) και 9% από φωτοβολταϊκά (μέση ετήσια αύξηση δεκαετίας 33,8%). Αν οι συνολικές απαιτήσεις ενέργειας έπεφταν στο 76,60%, οι ΑΠΕ θα κάλυπταν εδώ και 2 χρόνια το 31% των αναγκών, αν τα δίκτυα επαρκούσαν φυσικά.

3. Αν οι μέσες ετήσιες αυξήσεις διατηρήθηκαν την τελευταία διετία (δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία), οι ΑΠΕ θα κάλυπταν ήδη το 40%. Ας το κρατήσουμε αυτό στο νου μας, ειδικά για τη στιγμή που θα ακούσουμε πως ο στόχος του net-zero μάλλον θα χρειαστεί να αναβληθεί.

4. Μην ακούτε τι λένε οι builders. Αν χρειαστεί, ας αλλάξουν τον τρόπο που δουλεύουν. Εν ανάγκει, ας προσλάβουν και κανένα μηχανικό. Και οι κτηνίατροι κάποτε ασχολούταν μόνο με άλογα και αγελάδες και τώρα κοιτάνε γατάκια και σκυλάκια. Τι να κάνουμε, τα πράγματα αλλάζουν.

5. Ούτε το λόμπυ των ορυκτών καυσίμων να ακούτε. Η Αυστραλία είναι πρώτη σε παραγωγή λιθίου στον κόσμο και στην πρώτη πεντάδα σε κοβάλτιο και χαλκό. Αν σταματήσουμε να εξάγουμε αέριο, οι πρώτες ύλες για μπαταρίες που έχουμε στο υπέδαφος φτάνουν για άλλους τρεις πλανήτες.

*Ο Κώστας Στεφανίδης είναι Αρχιτέκτων Μηχανικός ΑΠΘ.