Ανέκαθεν, απ’ όσο θυμάμαι, το ζητούμενο ήταν το (πραγματικό) νόημα, δηλαδή η ουσία των Χριστουγέννων. Και η πολυπόθητη, πλην ανέφικτη «επί γης ειρήνη…» Το πρόβλημα, προφανώς, οφείλεται στη σύγχυση που επικρατεί αναφορικά με τα Χριστούγεννα. Στο τι ακριβώς είναι και πώς πρέπει να τα διαχειριζόμαστε. Ας τα διασαφηνίσουμε τα πράγματα συνοπτικά:

Πρώτον, πρόκειται για ένα ιστορικά αναμφισβήτητο γεγονός, το οποίο αναφέρουν οι Ευαγγελιστές στην Καινή Διαθήκη κι επιβεβαιώνεται από πλήθος άλλων ιστορικών πηγών και μαρτυριών. Δεύτερον, πρόκειται για ένα θεολογικό γεγονός το οποίο αναλύεται διεξοδικά κι εμπεριστατωμένα στην Πατερική Γραμματεία (Patrology) από τους μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας. Τρίτον, είναι ένας όμορφος ανθρώπινος εορτασμός που κληρονομήσαμε από τις μακρόχρονες παραδόσεις και την πίστη του ελληνορθόδοξου λαού και της χριστιανής Δύσης εδώ και δυο χιλιάδες χρόνια.

Άλλωστε, αυτή και άλλες παραδόσεις είναι που έθρεψαν και κράτησαν το λαό μας όρθιο και αγωνιζόμενο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και όχι μόνο. Οι ίδιες αυτές παραδόσεις θα μπορούσαν να μας βγάλουν από τα όποια αδιέξοδά μας (προσωπικά, κοινωνικά, εθνικά, υπαρξιακά) και τις αλλεπάλληλες κρίσεις που βιώνουμε. Αρκεί να αναστηθεί στην ψυχή μας η ευφρόσυνη είδηση της γέννησης του Θεανθρώπου, καθώς η γιορτή αυτή αναφέρεται στην αγάπη, αλλά και στην πίστη. Προϋπόθεση όμως είναι η πίστη – ο μέγας ασθενής της εποχής μας. Να πιστέψουμε «ότι μεθ’ ημών ο Θεός» («ο Θεός είναι μαζί μας»). Αξιοποιώντας το θεϊκό στοιχείο που ενυπάρχει μέσα μας. Πολύ περισσότερο όταν γνωρίζουμε ότι ο Θεός είναι μαζί μας «πάσας τας ημέρας της ζωής μας», όπως διαβεβαίωσε τους μαθητές Του.

Ωστόσο, τα Χριστούγεννα δεν είναι απλώς ένα «ιστορικό» αλλά, ακριβέστερα, ένα κοσμοϊστορικό γεγονός. Το σημαντικότερο στην Ιστορία της ανθρωπότητας, αφού η γέννηση του Χριστού αποτελεί το αποκορύφωμα της θείας Οικονομίας. Με το να οδηγεί στην αναγέννηση του ανθρώπου και να σηματοδοτεί μια νέα κτίση (πραγματικότητα). Εξού και όλοι οι λαοί της γης, ασχέτως θρησκείας και πολιτισμού, έχουν ως χρονολογική αφετηρία τη γέννηση του Χριστού (μ.Χ.). Το σημαντικότερο όλων: Μετά τη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου, ο Θεός εμφανίζεται για δεύτερη φορά στην Ιστορία και τον κόσμο κατά τον πιο παράδοξο, και πέραν πάσης ανθρώπινης λογικής, τρόπο. (Εξού και το «Μυστήριον ξένον, ορώ και παράδοξον!» που τόσο ποιητικότατα ψάλλει ο υμνωδός). Με το να ενδυθεί την ανθρώπινη φύση και να γεννηθεί σ’ ένα ταπεινό… στάβλο! Αδιανόητα πράγματα! Ο ερχομός ενός παντοδύναμου Θεού να μη γίνεται εντυπωσιακά, επιβλητικά, με… ταρατατζούμ, αλλά μινιμαλιστικά. Μυστικά, διακριτικά. Ανεπαίσθητα κι αθόρυβα. Με το να κενώνεται (αδειάζει) ο ίδιος για να προσφέρει πληρότητα στο πλαστούργημά του, τον άνθρωπο. Γι’ αυτό και η έλευσή του δεν γίνεται αντιληπτή στους Εβραίους που περίμεναν το Μεσσία. Ούτε στους έξυπνους και μορφωμένους (γραμματείς του Νόμου). Αλλά στους ανυποψίαστους μάγους (ειδωλολάτρες) της Ανατολής, καθοδηγούμενους από το αστέρι. Γίνεται από τους απλούς και ταπεινούς ποιμένες που είδαν την κλίμακα των αγγέλων. Αυτό δεν μας λέει κάτι;

Όλα τα παραπάνω μάς επαναφέρουν στο καίριο ερώτημα: Τι τελικά είναι τα Χριστούγεννα; Ιδίως σ’ έναν υλιστικό, ανθρωποκεντρικό, αντιπνευματικό κόσμο ευμάρειας κι απολαύσεων, όπου σχεδόν τα πάντα έχουν εκκοσμικευθεί; Και τι ακριβώς γυρεύει ο νεογέννητος Χριστούλης (το «Παιδίον νέον, ο προ αιώνων Θεός») σ’ ένα τέτοιο ευτελή κόσμο; Είναι τελικά τα Χριστούγεννα μια συγκλονιστική υπαρξιακή αλήθεια, ένα σωτηριολογικό μήνυμα που αξίζει τον κόπο να πιστέψουμε ή όχι; Ή μήπως είναι ένας πεζός, παραδοσιακός, φολκλορικός εορτασμός ρουτίνας, ο οποίος επαναλαμβάνεται μονότονα κάθε χρόνο; Μια ανάπαυλα χαλάρωσης από τις βιοτικές μέριμνες – διακοπές, ταξιδάκια αναψυχής, πάρτι, φαγοπότια και ξεφαντώματα; Μια εορταστική περίοδος (“Festive Season”), ένας χαρούμενος διάκοσμος (με στολισμένα δεντράκια, πολύχρωμα λαμπιόνια, ψώνια, δώρα, κουραμπιέδες, μελομακάρονα και γαλοπούλες), ο οποίος δίνει κάποιο χρώμα στην κατά τα άλλα ανιαρή και μίζερη καθημερινότητά μας;

Ο εορτασμός δεν είναι κακός. Επιβάλλεται να εκφράσουμε τη χαρά των Χριστουγέννων. Και την ευγνωμοσύνη μας για την ενσάρκωση του Θεανθρώπου ο οποίος αγίασε την ανθρώπινη φύση μας. Αλλά με την προϋπόθεση, αυτός ο εορτασμός να μην έχει λάθος προσανατολισμό. Να μην εστιάζει στα επουσιώδη αγνοώντας τα ουσιώδη – τη Γέννηση του Χριστού. Την ενσάρκωση του Λόγου του Θεού σε άνθρωπο. Διαφορετικά, το κοσμοϊστορικό αυτό γεγονός χάνει το νόημά του. Γίνεται πρόσχημα για κάθε ειδωλολατρικού είδους φιέστες κι εξαλλοσύνες (“Silly Season” την αποκαλούν στην Αυστραλία). Εκφυλίζεται σε μια ακόμη τρυφηλή ευωχία.

Τα Χριστούγεννα όμως (με τη μέριμνα και την τύρβη των ημερών) δεν πρέπει να ξεπέσουν κι ευτελιστούν σε μια τυπολατρική διαδικασία, αλλά να μεταμορφώσουν την ανθρώπινη μιζέρια σε μια θεϊκή κατάσταση. Να μετουσιώσουν αυτή τη μεγάλη γιορτή σε φωτεινό βίωμα μέθεξης – με τη ζώσα παρουσία του Θεού. Που έκανε τη μέγιστη τιμή στον άνθρωπο να κατέβει στη γη για να τον ανεβάσει στον ουρανό. Αλήθεια, αξίζει να αφήσουμε μια τέτοια ευκαιρία ανεκμετάλλευτη;

Σ’ ένα κόσμο χρεοκοπημένο, πνευματικά αλλοτριωμένο, εξαχρειωμένο και πολιτισμικά παρηκμασμένο, αντιμέτωπο με μύρια προβλήματα, τα Χριστούγεννα, για την πλειονότητα των ανθρώπων (των χριστιανών συμπεριλαμβανομένων) μπορεί να αποτελούν μια μικρολεπτομέρεια. Μια καλοδεχούμενη, ίσως, ανάπαυλα από τις βιοτικές μέριμνες της καθημερινότητας και το άγχος και άλγος της επιβίωσης. Διότι ενώ υποτίθεται ότι κύριο αντικείμενο αυτής της μεγάλης γιορτής είναι τα «Χριστούγεννα», ο πρωταγωνιστής (Χριστός) φαίνεται να απουσιάζει παντελώς! Στις συνειδήσεις των ανθρώπων, ο μέγας απών είναι ο ίδιος ο Θεός! Συνεπώς η γιορτή αυτή γίνεται ερήμην του και, άρα, υποκριτικά.

Οι τηλεοράσεις και τα ΜΜΕ της οικουμένης μιλούν ατέρμονα και σχεδόν αποκλειστικά για θέματα όπως: Την οικονομική κρίση, την ενεργειακή κρίση, την ακρίβεια, τον πληθωρισμό, τις πολεμικές συγκρούσεις, τα παγκόσμια οικονομικά συμφέροντα, τους ανταγωνισμούς εξουσίας, την τρομοκρατία, την αναρχία, την κλιματική κρίση και τις φυσικές καταστροφές, την πυρηνική απειλή, τις διάφορες επιδημίες και πανδημίες, τα πάσης φύσεως σκάνδαλα, το γενικευμένο άγχος και την κατάθλιψη, αλλά και την κατάκτηση του… διαστήματος!

Επίσης, ασχολούνται εμμονικά επί 24ώρου βάσεως με: την Οικονομία, τις επενδύσεις, τις αγορές, τα χρηματιστήρια, τα επιτόκια, τις μετοχές, τα ομόλογα, τα funds, τον τιμάριθμο, τα μονοπώλια, τον τζίρο των υπερεθνικών εταιριών, το πόσα ξοδεύουν οι δισεκατομμυριούχοι, οι καταναλωτές κλπ. Ποτέ δεν ασχολούνται με την κεντρική μορφή των Χριστουγέννων. Αντιθέτως, οι λέξεις «Χριστός» ή «Θεός» φαίνεται να έχουν, σκοπίμως, παραγκωνιστεί, αν όχι απαγορευτεί. Ίσως επειδή θεωρούνται ντεμοντέ, απηρχαιωμένες και δεν… «πουλάνε» σε ένα ακροατήριο που είναι εθισμένο στη βία, τον πόλεμο, τα σκάνδαλα, την ανωμαλία, το αίμα και το σπέρμα… Το πολύ-πολύ να φιλοτιμηθούν να αφιερώσουν ελάχιστα δευτερόλεπτα (ίσως και λίγα λεπτά), δείχνοντας κάποια τηλεοπτικά πλάνα από τις λειτουργίες των Χριστουγέννων στους ναούς. Άντε και μερικά επιλεκτικά λόγια από το καθιερωμένο μήνυμα του Ποντίφηκα. Πάλι καλά!…

Παρ΄ότι, όμως, που εμείς ξεχνούμε, αγνοούμε, περιφρονούμε (αν δεν διώχνουμε κιόλας) τον πρωταγωνιστή των Χριστουγέννων, Εκείνος δεν μας ξεχνά. Απεναντίας, επισκέπτεται (πάντα διακριτικά) τον κόσμο. Τις καρδιές και τη ζωή μας. Για να κοινωνήσουμε και βιώσουμε τη χαρά της παρουσίας Του και να φωτιστούμε απ’ το άκτιστο φως Του. Να ενισχυθούμε από τη δύναμή Του και να αγιασθούμε από τη χάρη Του. Όχι εξαναγκαστικά, αλλά προαιρετικά («όσοι πιστοί προσέλθετε»). Διότι ποτέ ο Θεός δεν παραβιάζει την ελευθερία, το αυτεξούσιο του ανθρώπου. Ούτε τον αντιμετωπίζει σαν μαριονέτα ή κατευθυνόμενο ρομπότ.

Τα Χριστούγεννα έρχονται για να μας δώσουν την ευκαιρία να προβληματιστούμε. Να αφυπνιστούμε και – ενδεχομένως – να ανανήψουμε. Να στοχαστούμε ότι τα εγκόσμια προβλήματα και αδιέξοδα δεν τα δημιουργεί ο Θεός αλλά ο άνθρωπος. Εκείνος επιθυμεί να είναι η λύση, όχι το πρόβλημα. Να κάνει τον άνθρωπο (με τους μυστικούς τρόπους που διαθέτει) να συνειδητοποιήσει ότι δεν αξίζει να πνίγεται στα απόνερα (προβλήματά του) αλλά να τα ξεπερνά. Για να γίνει αυτό όμως χρειάζεται να μάθει να υπερβαίνει τον εαυτό του. Να υπομένει κι ελπίζει. Γι’ αυτό όμως απαιτείται η συνέργεια του Θεού, αφού «άνευ Εμού ου δύνασθε ποιείν ουδέν» («χωρίς Εμένα δεν θα μπορέσετε να κάνετε τίποτα»). Κι εδώ όμως προαπαιτούμενο είναι η κατάργηση του ερωτήματος για την ύπαρξη ή την παρουσία του Θεού – δηλαδή η απροϋπόθετη πίστη. Χρειάζεται να αλλάξουν νοοτροπία και κοσμοθεωρία. Να συνειδητοποιήσουν ότι ο άνθρωπος δεν είναι απλώς και μόνο ζώο και ύλη. Μια βιολογική ύπαρξη, μια μάζα κάποιων κιλών κρέατος. Μια οντότητα που γεννιέται, ζει για κάποια χρόνια και φεύγει. Αλλά κάτι πολύ ανώτερο και σημαντικότερο. Ότι είναι προϊόν θεϊκής προέλευσης, μια κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Δημιουργού Του (θεόμορφος). Και ως πλαστουργός Του επιθυμεί να του προσφέρει τη δυνατότητα να ομοιωθεί με Εκείνον. Να έχει τον πολύτιμο θησαυρό της αιώνιας προοπτικής της ψυχής.

Αυτό είναι το ανθρωπολογικό περιεχόμενο των Χριστουγέννων. Ότι ο Θεός ενσαρκώνεται για να μας φιλοτιμήσει να τον γνωρίσουμε. Να τον πλησιάσουμε. Να τον εμπιστευθούμε (πιστέψουμε). Για να μας εξυψώσει πάνω απ’ το βαρυτικό πεδίο και τη σκλαβιά του χρόνου. Για να γευθούμε την άφατη θέωση – παρόλο που δεν το αξίζουμε. Με τα Χριστούγεννα ο Θεός έρχεται ως «εις εξ ημών» για να τιμήσει την ανθρώπινη φύση. Να τη δοξάσει, μπολιάζοντάς την (ως άγριο δέντρο) προκειμένου να βγάλει θεόγευστους καρπούς αγιότητας. Αλλά και να μας συμπαρασύρει στην προοπτική της ουρανίου Βασιλείας του, που δεν είναι λεκτική διατύπωση ή υπόσχεση, αλλά κατάσταση. Διότι, τελικά, οι άνθρωποι χωρίς Χριστό ζουν, αλλά δεν ζουν, καθώς είναι γεμάτοι άγχη, αγωνίες, κατάθλιψη. Ή όπως λέει η Αποκάλυψη, «ξέρω τα έργα σου, ότι το όνομα έχεις πως ζεις, και είσαι νεκρός».

Εν κατακλείδι: Μιας και πριν αναφερθήκαμε σε «επενδύσεις και επιτόκια», θα ολοκληρώσω χρησιμοποιώντας τη δημοφιλή γλώσσα της μόδας. Με ένα καίριο απόσπασμα από ομιλία του φωτισμένου (επιστήμονα και διανοούμενου) μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαου Χατζηνικολάου που έχει ως εξής:

«Η μεγαλύτερη ασφαλιστική εταιρεία είναι η Πίστη. Και η καλύτερη Τράπεζα. Έχει το υψηλότερο επιτόκιο. Λίγα δίνεις, πολλά παίρνεις. Πρόκειται για την Εκκλησία. Και η πίστη έχει αυτή την καλή και αγία ασφάλεια και ασφάλιση. Όποιος έχει την ελπίδα του στο Θεό δεν θα τον αφήσει. Η παρουσία Του θα είναι δίπλα του και η ανάγκη της ψυχής για το Θεό θα του δημιουργήσει τον χορτασμό. Τέτοιο που δεν θα έχει ανάγκη από τ’ άλλα […] Ας χαρούμε λοιπόν την ανθρώπινη φύση μας με το τροπάριο του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου:

«Χριστός γεννάται δοξάσατε, Χριστός εξ ουρανών απαντήσατε, Χριστός επί γης υψώθητε.»

##Σημ.: «Απαράκλητοι καιροί» σημαίνει «απαρηγόρητοι καιροί»,

*Ο Δρ. Γιάννης Βασιλακάκος είναι πανεπιστημιακός (νεοελληνιστής) και συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο τιτλοφορείται «Με τον Μπόρχες στον Ευρώτα» (διηγήματα), εκδ. Οδός Πανός, Αθήνα, 2022.