Ο Ιωάννης Παναγιωτόπουλος γεννήθηκε στο Αιτωλικό Αιτωλοακαρνανίας το 1901. Οι γονείς του απέκτησαν τρία ακόμα παιδιά, τα οποία πέθαναν σε παιδική ηλικία, γεγονός που προκάλεσε βαθύ ψυχικό τραύμα στον νεαρό Ιωάννη.
Το 1910 η οικογένειά του μετακόμισε στην Αθήνα, όπου εγκαταστάθηκε μόνιμα. Όταν ο Ι. Παναγιωτόπουλος ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του γράφτηκε στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Στα ελληνικά Γράμματα ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, όπως είχε γίνει γνωστός στους λογοτεχνικούς κύκλους, εμφανίστηκε πολύ νέος, και καταπιάστηκε με όλα τα είδη της λογοτεχνίας.
Ασχολήθηκε επί εξήντα χρόνια με την ποίηση, την πεζογραφία, την ταξιδιωτική λογοτεχνία, την αρθρογραφία, το δοκίμιο, και την κριτική. Συνεργάστηκε με πολλά περιοδικά, και υπήρξε βασικός συνεργάτης της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας του Πυρσού.
Τα έργα του γνώρισαν πολλές επανεκδόσεις, και κάποια από αυτά μεταφράστηκαν σε άλλες γλώσσες, όπως στα Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ισπανικά, Ολλανδικά και Ρουμανικά.
Διετέλεσε μέλος του Συμβουλίου της Εθνικής Πινακοθήκης, και του Μορφωτικού Συλλόγου «Αθήναιον». Για ένα διάστημα υπήρξε Υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών, και διετέλεσε Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας και Τηλεοράσεως.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, 1941-1944, ταξίδεψε σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, στην Μικρά Ασία και στην Κίνα.
Το 1947 διορίστηκε Καθηγητής Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης, και στη συνέχεια διετέλεσε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου.
Τιμήθηκε με διάφορα βραβεία για τη συνολική και μακρά προσφορά του στα ελληνικά γράμματα, και το 1976 αναγορεύτηκε Επίτιμος Διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Υπήρξε βασικό στέλεχος της Ιδιωτικής Σχολής Μακρή, την οποία αργότερα αγόρασε και μετονόμασε σε «Ελληνικά Εκπαιδευτήρια’.
Στην Εισαγωγή της συγκεντρωτικής έκδοσης πέντε ποιητικών του συλλογών, μεταξύ άλλων αναφέρονται και τα ακόλουθα:
«Το παράθυρο του κόσμου είναι η πέμπτη και, μπορεί, η έσχατη λυρική παρουσία του ανθρώπου που έγραψε τα τέσσερα προγενέστερα βιβλία και, από πολλές πλευρές, το τέρμα μιας πορείας. Συμπληρώνει ένα έργο και ολοκληρώνει μια φυσιογνωμία. Διατυπώνει τη στάση ενός προσώπου όχι πια μόνο αντίκρυ στον εαυτόν του, τη βιοτική του περιπέτεια, τις ανησυχίες του, τις αγωνίες του, τα προβλήματά του, αλλά και αντίκρυ στον κόσμο και στα προβλήματα τα καθολικά και στις αγωνίες τις γενικότερες».
Μελετητές της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας εξέφρασαν την άποψη πως εκείνο που κυρίως διακρίνει τα έργα του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου είναι το ανθρωπιστικό τους υπόβαθρο, η άψογη μορφή τους, και η πνευματική καλλιέργεια του συγγραφέα.
ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
Ο Λίνος Πολίτης, στο βιβλίο του «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», Αθήνα 1980, γράφει τα ακόλουθα για τον Ι. Μ. Παναγιωτόπουλο:
«Ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, γεννημένος το 1901, σπούδασε φιλολογία και πρωτοπαρουσιάζεται ως ένας από τους εκδότες του περιοδικού «Μούσα» το 1920. Έχει γράψει ποιήματα, διηγήματα, μυθιστορήματα, λυρικά πεζογραφήματα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις. Η κριτική του εκδηλώθηκε σε πάμπολλα άρθρα και κριτικές στον καθημερινό και στον περιοδικό τύπο, και σε αυτοτελείς τόμους δοκιμίων ή κριτικών μελετών. Στον Παναγιωτόπουλο χρωστούμε και μια σύντομη ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, αρχικά δημοσιευμένη στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια».
Ο Νίκος Χωριανόπουλος, σε άρθρο του με τίτλο «Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος» στο ετήσιο περιοδικό ‘Φιλολογική Πρωτοχρονιά’ 1984, μεταξύ άλλων αναφέρει και τα ακόλουθα:
{…} Ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος σε ολόκληρο το πολύπλευρο έργο του – τόσο στην ποίηση, όσο και στον πεζό λόγο – παρουσιάζει τούτο το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: Ζει, αναπνέει, στοχάζεται και δημιουργεί ανάμεσα στα ποικίλα ερεθίσματα που του προκαλεί ο γύρω του σύγχρονος κόσμος. Θα έλεγε κανείς ότι μια εσώτερη δύναμη, μια παρόρμηση ακατανίκητη – και πάντα ηθική – οδηγεί το διεισδυτικό βλέμμα του, στην τωρινή επικαιρότητα, στον σημερινό πολιτισμό, στα επιτεύγματα του σήμερα, και μέσα από την ακτινοβολία τους και τους προβληματισμούς που δημιουργούν, διατυπώνει «εκ βαθέων» τους στοχασμούς του.
{…} Σταθήκαμε σε ελάχιστα δείγματα γραφής από το ογκωδέστατο έργο του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, ωστόσο κλείνοντας το σύντομο τούτο σημείωμα, θα πρέπει να προσθέσουμε έστω δυο λόγια ακόμη, για τη θαυμαστή πολυμέρεια του τιμώμενου σε όλα τα είδη του λόγου: ποίηση, πεζογραφία, δοκίμιο, κριτική, ταξιδιωτικά, και άλλα. Κι όλα τούτα, στέρεα δομημένα με σπάνια ενάργεια και πυκνό, δυνατό λόγο, μέσα από τον οποίο προβάλλεται πάντα κυρίαρχη και λάμπουσα η μορφή του αληθινού ανθρώπου, του ποιητή, του συγγραφέα, του αισθητικού που ατενίζει εξεταστικά γύρω του: λαούς, ιδέες, πράγματα, γεγονότα, σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της Γης – με αισθαντικότατη συνείδηση και άσωστη δίψα ζωής. Μιας ζωής γονιμότατης και μεστής που έφθινε σιγά-σιγά τελευταία, για να σβήσει τελικά στις 17 του προπερασμένου Απριλίου – όταν ο «Γιώτα-Μι», ο υπεράξιος των ελληνικών Γραμμάτων, κινούσε ανεπίστροφα, για το στερνό του ταξίδι…».
Ακολουθούν δύο αποσπάσματα από άρθρο του Δημήτρη Καραμβάλη με τίτλο «Το ποιητικό έργο του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου», δημοσιευμένο στην έκδοση του 1999 του περιοδικού ‘Φιλολογική Πρωτοχρονιά’.
{…} Πάνε δεκάξι χρόνια από τότε που μια από τις μεγαλύτερες πνευματικές φυσιογνωμίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, έκλεισε τον κύκλο της επίγειας ζωής, αφήνοντας πλούσιο και αξιολογότατο έργο. Ας είναι τούτες οι γραμμές μικρό φιλολογικό προσκλητήριο στη μνήμη του.
{…} Το ποιητικό του έργο στέκεται επάξια στο όλο συγγραφικό τεράστιο έργο που κατέλειπε, και το συμπληρώνει, αν και ποιητική πνοή και λυρική έκφραση συνοδεύει τον συγγραφέα Ι. Μ. Παναγιωτόπουλο σ’ ολόκληρο το εύρος της πνευματικής παραγωγής, στην οποία ο φιλοσοφικός στοχασμός δένεται αρμονικότατα με την ακροβασία και την οριακή διάσταση της αναμέτρησης της ζωής με το θάνατο, κι εκεί λοιπόν στο μεταίχμιο, ανάμεσα στην ποίηση και στην αναζήτηση, και τον γόνιμο προβληματισμό, εστιάζεται ο χώρος του. Ο ίδιος ο δημιουργός θα μας πει: «Ο κόσμος δεν έχει αξία παρά κατά το μέτρο που δημιουργεί την ομορφιά».
Το συγγραφικό έργο του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου απαρτίζεται από βιβλία στις ακόλουθες κατηγορίες:
*13 βιβλία πεζογραφίας, *8 ποιητικές συλλογές, *10 ταξιδιωτικά, *12 δοκίμια, *10 έργα κριτικής, και *2 ιστορίες τέχνης.
Κλείνω την αναφορά μου στο συγγραφικό έργο του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου με δύο ποιήματά του.
Είσαι η μια…
Δεν είσαι η μια. Είσαι ο καημός
με τα περίσσια πρόσωπα.
Είσαι η αγάπη η βοριανή, που ανθίζεις σαν το χιόνι,
μ’ εν’ άστρο στη ματιά σου θαλασσί.
Είσαι η αγάπη, το ζεστό γαρούφαλο του Νότου,
που υψώνει φλόγα τον ανασασμό του.
Είσαι η αγάπη της δειλής παιδούλας, η ακριβή,
κι είσαι η αγάπη η φθινοπωρινή,
στοργή γεμάτη σιγαλοπερπάτητη.
Είσαι κι η πρώτη αγάπη κι η στερνή…
Δώσε μου το χέρι σου
Δώσε μου το χέρι σου, για να μπορέσω
να λησμονήσω τη Χιροσίμα,
τώρα ζούμε την έκπληξη κατάντικρυ του θανάτου.
Κι ωστόσο, μπορούμε να λέμε:
Αδερφέ μου: Δεν αλλάξαμε γλώσσα.
Μπορούμε να λέμε: Αδερφέ μου
περάσαμε το Άουσβιτς, το Νταχάου, το Λίντιτσε
και να λέμε ακόμα: Αδερφέ μου,
ο Αδερφός μας βρίσκεται στην άλλη όχθη,
παίζει με τα κόκκαλά του την ένατη.
Ο Αδερφός μας πασκίζει να τραγουδήσει
και του λείπει το χείλος.
Ο Αδερφός θέλει να κλάψει, και του λείπουν τα μάτια.
Ο Αδερφός μας θέλει ν’ αγγίξει τα χέρια μας,
να μας προσπέσει, να παραπονεθεί, και του λείπουν τα χέρια.
Συμμαζώνει τα κόκκαλά του και προχωρεί.
Είναι ο νέος αδερφός, που γεννήθηκε:
στα χίλια εννιακόσια σαράντα τέσσερα στο Νταχάου,
στα χίλια εννιακόσια σαράντα πέντε
στη Χιροσίμα: μετά Χριστόν.