Η ιστορία των Ελλήνων είναι διαφορετική από την ιστορία της Ελλάδας. Οι Έλληνες κινήθηκαν στους αιώνες έξω από τη χώρα μας σε διαφορετικές τροχιές, με διαφορετικές ταχύτητες, αλλά ένα κοινό χαρακτηριστικό: μια επινοητικότητα παρόμοια με εκείνη του Οδυσσέα. Στη δική τους μεταναστευτική οδύσσεια. Με μοίρα τραγική, στις παλιές αυτοκρατορίες που διαλύθηκαν και μεταμορφώθηκαν (όπως στην οθωμανική αυτοκρατορία και στη ρωσική αυτοκρατορία), αλλά ανθηρή στις νέες αυτοκρατορίες, και ιδίως στη «σφαίρα» της αγγλικής (Αυστραλία – Καναδά – ΗΠΑ).

Σε μια νέα δική τους συγγραφική περιπέτεια στους «ωκεανούς» των αρχείων που κράτησε πολλά χρόνια, δύο ιστορικοί, ο δικός μας Αντώνης Λιάκος από το Πανεπιστήμιο της Αθήνας και ο Νικόλας Ντουμάνης από το Πανεπιστήμιο New South Wales της Αυστραλίας, αποφάσισαν να χαρτογραφήσουν τις κινήσεις όλων των Ελλήνων ανά τον κόσμο. Τι έκαναν οι Έλληνες του 20ού και του 21ου αιώνα; Πώς κινήθηκαν; Πώς επιβίωσαν; Ποια είναι η ιστορία των Ελλήνων εκτός της… Ελλάδας; Μέχρι να κυκλοφορήσει το βιβλίο τους (που αναμένεται στις αρχές του 2023) αναζητήσαμε παρέα με τον Νικόλα Ντουμάνη τις μυστικές διαδρομές της φυλής μας στα «μονοπάτια» 100 και 22 ετών…

«Ιστορία των Ελλήνων» ή «Ιστορία της Ελλάδας»;

«Κοιτάζοντας τις εποχές πριν από τον 20ό αιώνα, ο ελληνικός λαός σπάνια ήταν συγκεντρωμένος στη γεωγραφική Ελλάδα» μας λέει ο καθηγητής Νικόλας Ντουμάνης. «Μέχρι και το 1912, ένα μεγάλο ποσοστό Ελλήνων ακόμα ζούσε εκτός των εθνικών συνόρων. Οι Έλληνες ήταν ανέκαθεν κινητικοί και πάντα μετακινούνταν στο εξωτερικό, όπου δημιουργούσαν κοινότητες και παροικίες, και προσπαθούσαν να διατηρήσουν τον πολιτισμό τους. Πριν από το 1912 σημαντικά κέντρα του ελληνικού κόσμου ήταν η Κωνσταντινούπολη, η Σμύρνη και η Αλεξάνδρεια του Καβάφη. Πριν από το 1821 η Κωνσταντινούπολη ήταν πιο σημαντική από οποιοδήποτε κέντρο της γεωγραφικής Ελλάδας. Μετά το 1912 η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων ζούσε εντός των συνόρων του ελληνικού κράτους, αλλά οι απόδημοι συνέχιζαν να δημιουργούν σημαντικές κοινότητες στο εξωτερικό, κυρίως στη Γερμανία, στην Αμερική, στην Αυστραλία και στον Καναδά, που ακόμα διατηρούν τη σημασία τους για το κέντρο. Η Κύπρος είναι ένας κρίσιμος εναλλακτικός τόπος του Ελληνισμού. Έτσι, μια ιστορία των Ελλήνων θα είναι διαφορετική από την ιστορία της Ελλάδας».

Όσο για το εάν η εθνικότητα δίνει ένα «μοντέλο» κοινωνικού προσανατολισμού, ο καθηγητής απαντά ότι «ως ιδέες, η εθνικότητα και το έθνος ήταν δύσκολο να κατανοηθούν από τον περισσότερο κόσμο πριν από το 1914, όταν οι ταυτότητες εστιάζονταν περισσότερο στη θρησκεία και η κυριαρχία επικεντρωνόταν στον ελέω Θεού μονάρχη. Από το 1918, όταν εξαφανίστηκαν οι παλιές αυτοκρατορίες της Ευρώπης, η εθνότητα ήταν το πιο αποτελεσματικό εργαλείο για τη σύνδεση κοινωνίας και κράτους. Η Ελλάδα πριν από το 1914 παρουσιάζει μια ενδιαφέρουσα ιστορική περίπτωση όπου ο εθνικισμός ήταν ισχυρός ακόμα και σε λαϊκό επίπεδο. Παρουσιάζει μια εντυπωσιακή αντίθεση με την Ιταλία. Το πρόβλημα, φυσικά, είναι η συμπερίληψη, η ικανότητα ενσωμάτωσης της διαφοράς».

Η εποχή μας μοιάζει με τις δεκαετίες του ’20 και του ’30

Η πρόσφατη οικονομική κρίση συνεχίζει να επηρεάζει την Ελλάδα ακόμα και σήμερα. Οι ιστορικοί όμως πρέπει να συνεισφέρουν στις συζητήσεις για το παρόν. Ωστόσο, πόσο έτοιμοι είμαστε να γράψουμε την ιστορία μιας τόσο πρόσφατης περιόδου; «Η παγκόσμια απειλή για τη δημοκρατία που αντιμετωπίζουμε αυτή τη στιγμή δεν είναι εντελώς νέα» λέει ο καθηγητής. «Για μένα η εποχή μοιάζει πολύ με τις δεκαετίες του 1920 και του 1930. Μια ολόκληρη γενιά νέων γνωρίζει την Ελλάδα μόνο σε κρίση. Για τους νέους, ιδιαίτερα, οι λόγοι για τους οποίους η χώρα τους υποφέρει εντοπίζονται καλύτερα στη μελέτη της Ιστορίας περισσότερο παρά στη μελέτη της οικονομικής θεωρίας ή της πολιτιστικής ανάλυσης.

Δείχνουμε ότι η κρίση αποκτά νόημα μέσα το ιστορικό της πλαίσιο. Συζητάμε τα εσωτερικά προβλήματα που είχαν τις ρίζες τους στη δεκαετία του 1980, ειδικά τους δομικούς παράγοντες που ένας πολίτης δεν μπορούσε να δει πολύ εύκολα με τα μάτια του. Συζητάμε το πρόβλημα της χαμηλής παραγωγικότητας, του συσσωρευμένου δημόσιου χρέους και της δυσλειτουργίας του φορολογικού συστήματος. Αλλά συζητάμε επίσης τις πολιτικές επιταγές της ΕΕ, οι οποίες συνέβαλαν σημαντικά στην κλιμάκωση του προβλήματος. Στη συνέχεια περιγράφουμε τα δραματικά γεγονότα του 2015 και ερμηνεύουμε τις εξελίξεις. Αλλά η πρόσφατη Ιστορία δεν αφορά μόνο την κρίση. Υπήρχαν και άλλα θέματα για τα οποία γράφουμε, όπως τα μαζικά μεταναστευτικά κινήματα και η πανδημία. Τι σημαίνουν αυτές οι ιστορικές εξελίξεις; Τι λένε για την κατεύθυνση της ελληνικής ιστορίας; Θα είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς οι ιστορικοί στο μέλλον θα ερμηνεύσουν αυτή την πρόσφατη εποχή».

Η πατρίδα είναι σαν ένας τόπος προσκυνήματος

Όσο για το πώς βλέπει την Ελλάδα από την Αυστραλία και τώρα από την Αμερική και τι σημαίνει να είσαι Έλληνας χωρίς να έχεις ζήσει ποτέ στην Ελλάδα, απαντά πως έχει ζήσει μια ιδιαίτερη ελληνική ζωή. «Γεννήθηκα στην Αυστραλία, αλλά μιλούσα μόνο ελληνικά μέχρι που ξεκίνησα το σχολείο. Μικρός έτρωγα κυρίως ελληνικό φαγητό, είχαμε τις γιορτές και τους χορούς. Οι οικογένειές μας προτιμούσαν να ανακατεύονται με άλλες ελληνικές οικογένειες. Οι περισσότεροι από τους σχολικούς μου φίλους ήταν ελληνόπουλα και παντρεύτηκα Ελληνίδα.

Κι όμως, δεν έχω ζήσει την Ελλάδα. Είμαι Αυστραλός. Σκέφτομαι σαν Αυστραλός, δουλεύω σαν Αυστραλός, σκέφτομαι στα αγγλικά και γράφω στα αγγλικά. Είμαι μέλος μιας μεταβατικής κοινωνίας. Η διασπορά εξαφανίζεται, εκτός αν ανανεωθεί από ένα νέο κύμα μεταναστών από την Ελλάδα. Υπάρχουν Ελληνοαμερικανοί και Ελληνοαυστραλοί που έχουν ελληνικά ονόματα και τίποτα άλλο. Η γνώση της καταγωγής τους εξαντλείται σε μια μάλλον επιφανειακή περιέργεια. Για μένα και για ανθρώπους σαν εμένα, που δεν έχουν ζήσει την Ελλάδα, η πατρίδα είναι σαν ένας τόπος προσκυνήματος, pilgrimage site, που μας θυμίζει ποιοι είμαστε και που διασφαλίζει ότι θα συνεχιστεί ο πολιτισμός μας».

Έλληνες χρυσοθήρες στη Βικτώρια της Αυστραλίας

Το πιστοποιητικό θανάτου με ημερομηνία 8 Ιανουαρίου 1856, αιτία θανάτου δυσεντερία και Αρχή έκδοσης το ληξιαρχείο της αποικίας τότε (και πολιτείας σήμερα) της Βικτώριας της Αυστραλίας, αφορά έλληνα χρυσοθήρα Δημήτριο Βαλιάνο ο οποίος ήταν γεννημένος στην Κεφαλλονιά και είχε φτάσει στη Βικτώρια τον Απρίλιο του 1855. Το όνομα του ατόμου που κοινοποίησε στις Αρχές τον θάνατο του άτυχου 28χρονου ήταν Ιωάννης Πατρουνάκος, από την Αρεόπολη. Στο έγγραφο, ο Πατρουνάκος αναφέρεται με την ιδιότητα του mate. Σε ελεύθερη ελληνική μετάφραση, λαμβάνοντας σε αυτόν τον όρο, η λέξη mate υπονοεί κάτι παραπάνω από φίλος ή «κολλητός». Η λέξη mate ιστορικά και κοινωνιολογικά χρησιμοποιείται στην Αυστραλία για να περιγράψει μια σχέση ανδρών με κοινά βιώματα, αμοιβαίο σεβασμό και χωρίς όρους αλληλοϋποστήριξη και αλληλοβοήθεια.

Κοινότητα ανδρών

Όπως αναφέρουν οι ιστορικοί, αυτό είναι μοναδικό στο επίσημο πιστοποιητικό θανάτου του Βαλιάνου, μέρος του οποίου είναι συμπληρωμένο στα ελληνικά!

Για παράδειγμα, όλα τα ονόματα των μαρτύρων είναι γραμμένα (και) στα ελληνικά, καθώς και ο τόπος γέννησης του θανόντος! Δηλαδή: Nicholas Korantinos & K. Clathatos (Κοραντίνος & Κλαθάτος) και Κεφαλονιά. Στα χρυσωρυχεία της Βικτώριας εκείνης της εποχής, είχε δημιουργηθεί μια ελληνική κοινότητα περίπου 200 ανδρών, που σχεδόν όλοι τους προηγουμένως ήταν ναυτικοί σε εμπορικά πλοία.

Αυτή η κοινότητα διαφέρει από οποιαδήποτε άλλη κοινότητα της ελληνικής διασποράς, γιατί συνδετικός ιστός της ήταν πρωτίστως η αρχή του mateship, δηλαδή της αδελφοσύνης (ή του fraternité του τριπτύχου της Γαλλικής Επανάστασης του 1789).

Πολλοί από αυτούς τους χρυσοθήρες πέθαναν από ατυχήματα ή από ασθένειες που σχετίζονταν με τη δραστηριότητά τους.

Πηγή: https://www.tovima.gr