Σύμφωνα με μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), με τίτλο «Δημογραφικό πρόβλημα στην Ελλάδα: Προκλήσεις και προτάσεις πολιτικής», η Ελλάδα αντιμετωπίζει σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα, με άλλα λόγια, συρρίκνωση του πληθυσμού, ο οποίος γερνά, αργεί να ανανεωθεί και μικραίνει σε αριθμό με την πάροδο του χρόνου.

Στην μελέτη του το ΙΟΒΕ παρουσιάζει τις κύριες δημογραφικές τάσεις και προοπτικές στην Ελλάδα, καθώς και τις αρνητικές επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού σε βασικούς τομείς της οικονομίας.

Σύμφωνα με την εν λόγω μελέτη, ο πληθυσμός της Ελλάδας έχει αρχίσει να συρρικνώνεται από το 2011, παρουσιάζοντας την περίοδο 2011 – 2021 μείωση κατά 4%, δηλαδή 441.000 άτομα λιγότερα. Η μελέτη επισημαίνει ακόμη ότι ιδιαιτέρως ανησυχητική είναι η πορεία των γεννήσεων από το 2008 και μετά, καθώς υποχώρησαν σε λιγότερες από 85.000 το 2020, από 118.000 που ήταν το 2008.

Πάλι σύμφωνα με την ίδια μελέτη, οι ακόλουθοι παράγοντες αναφέρονται ως οι κύριοι συντελεστές της μείωσης του πληθυσμού:

* Αλλαγές σε ατομικές προτιμήσεις γύρω από τη δημιουργία οικογένειας

* Συμμετοχή γυναικών στην εκπαίδευση και στην αγορά εργασίας, με αποτέλεσμα τη μείωση των γεννήσεων

* Ανεργία

* Ανεπαρκές οικογενειακό εισόδημα

* Μη προσιτή οικονομικά στέγη.

Η δημογραφική γήρανση θεωρείται ουσιαστικά αναπόφευκτη, καθώς ορισμένοι από τους παράγοντες που την ενισχύουν, όπως η μείωση του μέσου αριθμού παιδιών ανά οικογένεια στις νεότερες γενιές, αντικατοπτρίζουν τις σημαντικές αλλαγές σε πολλούς τομείς που παρατηρούνται τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα.

Ο πληθυσμός της Ελλάδας είχε σημειώσει αύξηση 34% κατά την περίοδο 1960–2011, καταγράφοντας τον υψηλότερο αριθμό του στα 11.123.392 άτομα το 2011. Ωστόσο, από το 2012 και μετά ο πληθυσμός βρίσκεται σε φθίνουσα πορεία, η οποία σύμφωνα με τις ενδείξεις αναμένεται να συνεχιστεί. Για παράδειγμα, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Eurostat, μέχρι τα μέσα του 2050 ο μόνιμος πληθυσμός της Ελλάδας αναμένεται να επιστρέψει στα επίπεδα του 1960, με άλλα λόγια στα 9,5 εκατομμύρια κατοίκους.

Σύμφωνα με δημογράφους, οι κατάλληλες παρεμβάσεις στην μεταναστευτική πολιτική θα μπορούσαν να παίξουν βασικό ρόλο στο δημογραφικό ζήτημα, καθώς και στην αύξηση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της Ελλάδας.

Εκτός από την ανάγκη αναχαίτισης της μετανάστευσης των νέων και, κυρίως, των επιστημόνων και του ειδικευμένου προσωπικού (brain drain) από την Ελλάδα, και την αύξηση του επαναπατρισμού όσων είχαν ήδη φύγει από τη χώρα (brain regain), θα πρέπει να υπάρχει ανοιχτή συζήτηση στα θέματα προσέλκυσης, και ουσιαστικής ενσωμάτωσης, του κατάλληλου εργατικού δυναμικού από χώρες του εξωτερικού.

Τα συμπεράσματα της απογραφής του 2021, τόσο για την ηλικία του πληθυσμού, όσο και για την συγκέντρωσή του σε συγκεκριμένες περιοχές της χώρας, που οδηγούν στην ερημοποίηση της περιφέρειας, από τη μια προκαλούν έντονο προβληματισμό, ενώ από την άλλη μπορούν να αποτελέσουν την αφορμή για την ανάληψη πρωτοβουλιών, και μιας σειράς πολιτικών, που κρίνονται απαραίτητες για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος.

Ένας από τους βασικούς λόγους μείωσης του πληθυσμού είναι το γεγονός ότι την περασμένη δεκαετία ο αριθμός των θανάτων ήταν μεγαλύτερος από τον αριθμό των γεννήσεων, γεγονός που συμβάλλει στην εν γένει σταδιακή μείωση του πληθυσμού.

ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ

Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής που δημοσίευσε η Ελληνική Στατιστική Αρχή, ΕΛΣΤΑΤ) στα τέλη του Δεκεμβρίου 2022 παρουσιάζεται σε σχέση με την απογραφή του 2011 μείωση της τάξης του 1,9%.

Συγκεκριμένα, το 2021 ο πληθυσμός ανερχόταν σε 9.716.889, έναντι 9.904.286 το 2011, με άλλα λόγια μειωμένος κατά 187.397 άτομα.

Σύμφωνα πάλι με την ΕΛΣΤΑΤ, όπως προκύπτει από τα προσωρινά αποτελέσματα που δημοσιεύτηκαν τον Ιούλιο 2022, παρατηρείται μείωση του μόνιμου πληθυσμού κατά 3,5% σε σχέση με μία δεκαετία πριν.

Ο πληθυσμός μιας χώρας καθορίζεται από τους ακόλουθους τέσσερις παράγοντες:

* Τις γεννήσεις.

* Τους θανάτους.

* Τις μεταναστευτικές ροές που εισέρχονται στη χώρα.

* Τις μεταναστευτικές ροές που εξέρχονται από τη χώρα.

Στην τρέχουσα δεκαετία, καθώς και στις επόμενες δεκαετίες, η μεγαλύτερη πρόκληση για την Ελλάδα θα είναι η οικονομική ανάπτυξή της σε συνθήκες μείωσης του πληθυσμού, εφ’ όσον η δημογραφική κάμψη και η συνεπαγόμενη γήρανση είναι δεδομένα που υπάρχουν, και δεν μπορούν να αντιστραφούν μεσοπρόθεσμα.

Όταν όμως έχεις έναν πληθυσμό που μειώνεται, αλλά και που ταυτόχρονα ένα όλο και μικρότερο ποσοστό του εργάζεται, εάν ταυτοχρόνως έχεις ως στόχο την ανάπτυξη, υπάρχει ένας μόνο τρόπος για να τον πετύχεις: οι όλο και πιο λίγοι που εργάζονται να γίνονται όλο και πιο παραγωγικοί, ούτως ώστε η αύξηση της παραγωγικότητάς τους να αντισταθμίζει την τάση για μείωση της παραγωγής που προκύπτει από την μείωση του αριθμού τους.

Τέτοια, λοιπόν, θα έπρεπε να είναι η κατεύθυνση που ακολουθεί η Ελλάδα. Πλην όμως δεν συμβαίνει αυτό, αλλά σύμφωνα με τα σύγχρονα δεδομένα η πορεία της, επί του παρόντος, είναι ακριβώς αντίστροφη.

«Η Ελλάδα εξαφανίζεται από τον χάρτη», «Έτοιμη να εκραγεί η δημογραφική βόμβα», «Η Ελλάδα γερνά και πεθαίνει», είναι μερικοί από τους τίτλους άρθρων που δημοσιεύονται στον ελληνικό τύπο, και προσπαθούν να αποτυπώσουν το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας.

Ο οργανισμός διαΝΕΟσις μελετά το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας, κάνοντας μια σειρά από προβολές της εξέλιξης του πληθυσμού της μέχρι το 2050. Η έρευνα διεξάχθηκε από το Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, υπό τη διεύθυνση του Καθηγητή Βύρωνα Κοτζαμάνη, και κάνει ενδιαφέρουσες ερωτήσεις, όπως οι ακόλουθες:

Πώς θα εξελιχθεί το πολυσήμαντο πρόβλημα του δημογραφικού τα επόμενα χρόνια στη χώρα μας; Ποιες συνέπειες θα έχει μια μακρόχρονη και μεγάλη ελάττωση του πληθυσμού; Τι σημαίνει αυτό για την Ελλάδα, την οικονομία της, το παραγωγικό της δυναμικό, το ασφαλιστικό της σύστημα και την κοινωνική της συνοχή;

Η Αλεξάνδρα Τραγάκη, καθηγήτρια Οικονομικής Δημογραφίας σε πανεπιστήμιο της Ελλάδας, σε σχετικό άρθρο της μεταξύ άλλων τόνισε και τα ακόλουθα:

«Μέχρι σήμερα ο πληθυσμός από τη μία απογραφή στην άλλη παρουσίαζε αύξηση. Αυτή είναι η πρώτη φορά που υπάρχει μείωση πληθυσμού. Η μείωση ωστόσο ήταν αναμενόμενη.

Οι εκτιμήσεις μας για μείωση του πληθυσμού προέρχονταν από το φυσικό ισοζύγιο, δηλαδή τις γεννήσεις και τους θανάτους. Το φυσικό ισοζύγιο άλλωστε είναι ένας από τους παράγοντες που καθορίζουν τον πληθυσμό.

Ο πληθυσμός καθορίζεται από τέσσερις μεταβλητές: τις γεννήσεις, τους θανάτους, τις μεταναστευτικές ροές που εισέρχονται και τις μεταναστευτικές ροές που εξέρχονται της χώρας.

Από τη στιγμή που υπήρχε αρνητικό φυσικό ισοζύγιο, και ελαφρά αρνητικό μεταναστευτικό, αναμέναμε ότι θα σημειωθεί μείωση του πληθυσμού. Είναι το λεγόμενο «brain drain» που ευθύνεται για το δημογραφικό πρόβλημα». Ο Θόδωρος Πελαγίδης, Υποδιοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος, σε πρόσφατο συνέδριο εξέφρασε την ακόλουθη άποψη: «Ύψιστη απειλή για την οικονομία αποτελεί το δημογραφικό πρόβλημα, το οποίο έχει συνέπειες για το εργατικό δυναμικό της χώρας. Ο αριθμός των νέων μεταξύ 20 –29 ετών έχει μειωθεί στο μισό (από το 1.200.000 στις 600.000), και η χώρα θα αντιμετωπίσει τα επόμενα χρόνια ένα σημαντικό πρόβλημα με το εργατικό της δυναμικό, το οποίο με τη σειρά του θα επηρεάσει αρνητικά και τους ρυθμούς ανάπτυξης της οικονομίας».

Τα αποτελέσματα έρευνας που δημοσίευσε το 2016 ο Οργανισμός Έρευνας και Ανάλυσης «διαΝΕΟσις», δείχνουν πως το 2050 ο πληθυσμός της Ελλάδας υπολογίζεται ανάμεσα στα 10 εκατομμύρια, και στα 8,3 εκατομμύρια.

Συμπερασματικά, οι δημογραφικές εξελίξεις αναπόφευκτα θα οδηγήσουν σε μικρότερο εργατικό δυναμικό, με μεγαλύτερη μέση ηλικία, και ως εκ τούτου με χαμηλότερη παραγωγικότητα, με όλες τις αρνητικές οικονομικές, κοινωνικές, γεωπολιτικές και στρατηγικές επιπτώσεις για την Ελλάδα.