Στατιστικά στοιχεία: Στην Αυστραλία, πάνω από 33.300 άνθρωποι ζουν με σκλήρυνση κατά πλάκας, ενώ παγκοσμίως ο αριθμός υπολογίζεται σε σχεδόν 3 εκατομμύρια άτομα.
Η οικονομική επίπτωση της σκλήρυνσης κατά πλάκας για την κυβέρνηση της Αυστραλίας και το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης ανέρχεται σε περίπου 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.
Η σκλήρυνση κατά πλάκας συχνά διαγιγνώσκεται στην ηλικιακή ομάδα των 20 έως 40 ετών, και φαίνεται να επηρεάζει περισσότερο τις γυναίκες από τους άνδρες, καθώς τρεις στους τέσσερις ασθενείς με διάγνωση σκλήρυνσης κατά πλάκας είναι γυναίκες.
Καθημερινά, στην Αυστραλία, διαγιγνώσκονται με σκλήρυνση κατά πλάκας 1 έως 2 Αυστραλοί.
Τι είναι η σκλήρυνση κατά πλάκας (ΣΚΠ): Το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται σε ξένους εισβολείς, όπως οι ιοί και τα βακτήρια, και τους εξαλείφει αποτελεσματικά από το σώμα.
Ωστόσο, στην περίπτωση αυτοάνοσων νοσημάτων, ένα από τα οποία είναι και η σκλήρυνση κατά πλάκας, το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στα ίδια του τα κύτταρα.
Στην περίπτωση της ΣΚΠ, τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, επιτίθενται στο περίβλημα της μυελίνης – ένα λιπαρό υλικό που προστατεύει και καλύπτει τα νεύρα, διευκολύνοντας τη μετάδοση σημάτων επικοινωνίας ανάμεσα στον εγκέφαλο και του υπόλοιπο σώμα – αφήνοντας τμήματα των νευρικών ινών εκτεθειμένα, γεγονός που οδηγεί σε απώλεια της μετάδοσης νευρικών σημάτων ανάμεσα στον εγκέφαλο και το υπόλοιπο σώμα.
Αυτή η επίθεση των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος στο περίβλημα μυελίνης – η οποία ονομάζεται απομυελίνωση – μπορεί να προκαλέσει μόνιμη βλάβη (ουλές) ή φθορά των νευρικών ινών, σε ορισμένα άτομα.
Τι προκαλεί τη σκλήρυνση κατά πλάκας: Η εκδήλωση της σκλήρυνσης κατά πλάκας δεν αποδίδεται σε μία μόνο αιτία, αλλά προκύπτει από τον συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.
Επιπλέον, παράγοντες όπως η ηλικία, το γυναικείο φύλο, το οικογενειακό ιστορικό, η εθνικότητα, τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης Β και D, η γενετική προδιάθεση, η παχυσαρκία, η παρουσία άλλων αυτοάνοσων παθήσεων όπως ο τύπος 1 διαβήτη, η παχυσαρκική αναιμία, η ψωρίαση, η θυρεοειδοπάθεια και η έκθεση σε επιβλαβείς τοξίνες και χημικές ενώσεις – συμπεριλαμβανομένου του καπνίσματος – επηρεάζουν την πιθανότητα εμφάνισης σκλήρυνσης κατά πλάκας.
Επιπλέον, η κλιματική παράμετρος επηρεάζει την εκδήλωση της σκλήρυνσης κατά πλάκας, αφού έχει παρατηρηθεί πως άνθρωποι που κατοικούν σε περιοχές όπως ο Καναδάς, η Νέα Ζηλανδία, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η νοτιοανατολική Αυστραλία και η Ευρώπη εμφανίζουν υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης της σκλήρυνσης κατά πλάκας.
Επιπλέον, κάποιες λοιμώξεις έχουν συσχετιστεί με τη ΣΚΠ, ειδικά ο ιός Epstein-Barr (EBV), με εντοπισμένες κοινές αλληλουχίες στις πρωτεΐνες του ιού EBV και στο περίβλημα της μυελίνης. Συνεπώς, η πρόκληση ανοσολογικής αντίδρασης στις πρωτεΐνες του ιού EBV θα μπορούσε να προκαλέσει αντιδραστική απόκριση που οδηγεί το ανοσοποιητικό σύστημα να επιτεθεί στις πρωτεΐνες του ίδιου του περιβλήματος της μυελίνης, λόγω των κοινών αλληλουχιών (περιοχών).
Παρ’ όλα αυτά, σε τέτοιες καταστάσεις, η ατομική γενετική σύνθεση αναδύεται ως παράγοντας ζωτικής σημασίας, καθώς μόνο συγκεκριμένοι γενετικοί κώδικες (γνωστοί ως MHC) συμμετέχουν στις αυτοάνοσες διαταραχές. Έτσι, η συνδυασμένη παρουσία συγκεκριμένων γενετικών κωδίκων (MHC) με την παρουσία ιογενούς λοίμωξης μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη ΣΚΠ σε ορισμένα άτομα.
Ποια είναι τα συμπτώματα: Τα συμπτώματα, η σοβαρότητα και η διάρκεια εμφάνισης ποικίλλουν από άτομο σε άτομο, καθώς υπάρχουν ασυμπτωματικές περιπτώσεις, ενώ σε ορισμένα άτομα εντοπίζονται χρόνια συμπτώματα που δεν υποχωρούν και επιδεινώνονται.
Σε σοβαρές περιπτώσεις, παρατηρείται απώλεια κινητικότητας, απώλεια λειτουργίας των χεριών και των βραχιόνων, αδυναμία βάδισης, απώλεια αισθήσεων, αλλοίωση όρασης και αλλαγές στη γνωστική λειτουργία . Μεταξύ των συνήθων συμπτωμάτων συμπεριλαμβάνονται το μούδιασμα ή το μυρμήγκιασμα σε ένα ή περισσότερα άκρα, η έλλειψη συντονισμού, ο ίλιγγος, η κόπωση, η ακατάληπτη ομιλία και αλλαγές στη διάθεση.
Πορεία της νόσου: Υπάρχουν διάφοροι τύποι της σκλήρυνσης κατά πλάκας.
(α) Η Υποτροπιάζουσα-Διαλείπουσα ΣΚΠ είναι ο πιο κοινός τύπος της νόσου.
Χαρακτηρίζεται από νέα συμπτώματα ή υποτροπές που κυμαίνονται από ημέρες έως εβδομάδες και ακολουθούνται από μερική ή πλήρη βελτίωση που οδηγεί σε ύφεση, η οποία μπορεί να διαρκέσει μήνες ή και χρόνια.
(β) Η Δευτεροπαθώς εξελισσόμενη ΣΚΠ προσβάλλει περίπου το 20-40% των ατόμων με Υποτροπιάζουσα-Διαλείπουσα ΣΚΠ.
Μετά από περίοδο 10-20 ετών από την έναρξη της νόσου, παρατηρείται μια σταθερή πορεία εξέλιξης που έχει αντίκτυπο στην ικανότητα κίνησης και βάδισης των ατόμων αυτών.
(γ) Η Πρωτοπαθώς εξελισσόμενη ΣΚΠ χαρακτηρίζεται από μία σταδιακή έναρξη και σταθερή πρόοδο της νόσου χωρίς υποτροπές.
ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
Δεν υπάρχει θεραπεία για τη σκλήρυνση κατά πλάκας. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν ορισμένες παρεμβάσεις που χρησιμοποιούνται για να συμβάλλουν στη διαχείριση της νόσου. Αυτές διακρίνονται στις παρακάτω κατηγορίες:
Φάρμακα που τροποποιούν τη νόσο:
Καθώς η σκλήρυνση κατά πλάκας είναι μια αυτοάνοση φλεγμονώδη πάθηση, τα φάρμακα που επηρεάζουν τη νόσο καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα και βοηθούν στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων και στην επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου.
Αυτά τα φάρμακα περιλαμβάνουν τις ιντερφερόνες (Avonex, Betaseron, Rebif), οξική γλατιραμέρη (Copaxone), τους διαμορφωτές του υποδοχέα της σφινγοσίνης-1-φωσφορικής (Fingolimod, Gilenya), τη διμεθυλοφουμουράτη (Tecfidera) και τα μονοκλωνικά αντισώματα (Natalizumab, Ocrelizumab, Alemtuzumab), με κοινό στόχο τη μείωση της φλεγμονής και την επιβράδυνση της εξέλιξης. Σε περιπτώσεις υποτροπής, χρησιμοποιούνται προσωρινά κορτικοστεροειδή (όπως η μεθυλπρεδνιζολόνη) για να μειωθεί η φλεγμονή και να προωθηθεί η ανάρρωση.
Φυσικοθεραπεία:
Συμβάλλει στην ανάπτυξη της δύναμης, ευελιξίας, συντονισμού και κινητικότητας. Προγράμματα άσκησης που προσαρμόζονται στους ασθενείς με ΣΚΠ, όπως η υδροθεραπεία και η αερόβια άσκηση, μπορούν να συμβάλλουν στη βελτίωση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος και στη μείωση της φλεγμονής. Οι προπονήσεις για τη βελτίωση της βάδισης, της ισορροπίας και της ενδυνάμωσης του πυρήνα, μαζί με τη χρήση βοηθητικών συσκευών και αναπνευστικών ασκήσεων, εφαρμόζονται για να ενισχυθούν τα αποτελέσματα της αντιμετώπισης της νόσου και να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής.
Εργοθεραπεία:
Βοηθά τους ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας να ενισχύσουν την ικανότητά τους για την αντιμετώπιση καθημερινών δραστηριοτήτων. Αυτό περιλαμβάνει μυϊκές ασκήσεις που στοχεύουν στην αντιμετώπιση της μυϊκής αδυναμίας, του συντονισμού και των προβλημάτων βάδισης. Ασκήσεις για τη βελτίωση λεπτής κινητικότητας, ενισχύουν τη δύναμη των χεριών, για κινητικές δεξιότητες που είναι απαραίτητες για τη γραφή, τη χρήση αντικειμένων, τη χρήση σκευών και τον συντονισμό. Επιπλέον συμβάλει στη διαχείριση της κόπωσης, τη χρήση βοηθητικών συσκευών για την διευκόλυνση των καθημερινών εργασιών, καθώς και τη ψυχοκοινωνική υποστήριξη, τα οποία συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής.
Αλλαγές στη διατροφή και τον τρόπο ζωής:
Κάποια φυσικά συμπληρώματα, όπως η βιταμίνη Β και η βιταμίνη D, ενδέχεται να προσφέρουν οφέλη και να βελτιώσουν τα συμπτώματα, συμβάλλοντας στη μείωση της εξέλιξης της νόσου. Η υιοθέτηση θετικής νοοτροπίας και η αντιμετώπιση του άγχους μπορούν να συμβάλουν στην βελτίωση της συνολικής υγείας.
Ορισμένα φυσικά συμπληρώματα, όπως η βιταμίνη Β και η βιταμίνη D, ενδέχεται να προσφέρουν οφέλη και να βελτιώσουν τα συμπτώματα και να μειώσουν την εξέλιξη της νόσου. Η υιοθέτηση μίας θετικής νοοτροπίας, και η διαχείριση του άγχους μπορούν επίσης να συμβάλουν στην βελτίωση της συνολικής υγείας.
Υποστηρικτικές θεραπείες:
Αυτές οι πρακτικές μπορούν να ανακουφίσουν τα συμπτώματα και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής. Παραδείγματα περιλαμβάνουν πρακτικές ενσυνειδητότητας (mindfulness), γιόγκα και τον βελονισμό.
Διαχείριση του πόνου:
Ο πόνος αποτελεί συχνό φαινόμενο για τους ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας. Για τη διαχείριση του πόνου σε αυτούς, χρησιμοποιείται ένας συνδυασμός υποστηρικτικών θεραπειών, φυσικοθεραπειών, θερμικής και ψυχρής θεραπείας, θεραπείας μασάζ, ενίσχυσης με βοηθητικές συσκευές, τροποποιήσεις του τρόπου ζωής και εφαρμογή φαρμάκων.
Νέες αναδυόμενες θεραπείες, αναδυόμενη έρευνα:
Οι ερευνητές προσπαθούν να εντοπίσουν νέους βιοδείκτες σε μια προσπάθεια να διαγνώσουν έγκαιρα τη σκλήρυνση κατά πλάκας, και να ξεκινήσουν έγκαιρη θεραπεία για την πρόληψη της νόσου.
Εξετάζονται εξατομικευμένες θεραπείες για τη θεραπεία ατόμων με βάση τη γενετική τους σύσταση και τα χαρακτηριστικά της νόσου, καθώς η προσέγγιση “μία θεραπεία για όλους” δεν είναι πάντα αποτελεσματική.
Διερευνάται η αλληλεπίδραση μεταξύ του γαστρεντερικού συστήματος και του εγκεφάλου, καθώς υπάρχει η πεποίθηση ότι οι αλλαγές στο γαστρεντερικό σύστημα μπορεί να επηρεάσουν τις αλλαγές στον εγκέφαλο, ανοίγοντας νέες προοπτικές για θεραπευτικές παρεμβάσεις.
Τα βλαστοκύτταρα και οι μόρια που σχετίζονται με την επιδιόρθωση της μυελίνης εξετάζονται προκειμένου να αντιμετωπιστεί η καταστροφή της μυελίνης. Οι τομείς της γνωστικής αποκατάστασης, της επιγενετικής και της γονιδιακής έκφρασης, καθώς και οι εξελίξεις στις τεχνικές νευροαπεικόνισης, εξελίσσονται για να προσφέρουν βελτιωμένα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα στους ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας.
Πρόσφατα, ανοσοθεραπείες έχουν υποβληθεί σε προκλινικές μελέτες και κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους, με στόχο την αναμόρφωση του ανοσοποιητικού συστήματος και τη μετατροπή των επιβλαβών ανοσοκυττάρων σε θεραπευτικά ανοσοκύτταρα. Έτσι, σε συνεργασία με την ομάδα της NewDrug και το Πανεπιστήμιο Πατρών, έχουμε προχωρήσει στην ανάπτυξη ανοσοθεραπειών τα τελευταία 20 χρόνια, δημιουργώντας αρκετούς νέους ανοσομορφωτές. Οι εν λόγω ανοσομορφωτές επιδιώκουν τώρα την εφαρμογή τους σε κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους, προσβλέποντας σε ενδελεχείς αξιολογήσεις.