ΦΕΤΟΣ κλείνουν 50 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου και 56 από την επιβολή της δικτατορίας της 21ης Απριλίου. Πώς έζησε η ελληνοαυστραλιανή παροικία την περίοδο αυτή;

Το γεγονός της επιβολής της δικτατορίας ήταν σχεδόν αναμενόμενο από μέρες και μήνες πριν. Τα πράγματα είχαν οξυνθεί με τη δίκη για τη λεγόμενη «Σκευωρία του ΑΣΠΙΔΑ», την προπαγάνδα κατά της ΕΔΑ και των Λαμπράκηδων και την δήθεν κομμουνιστική απειλή καθώς και τον φόβο του Παλατιού για μια πιθανή επανεκλογή του αποπεμφθέντα το 1965 πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου.

Στη Μελβούρνη και σε άλλες πόλεις της Αυστραλίας είχαν ιδρυθεί από το 1965 οργανώσεις «Για την Υπεράσπιση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα».

Τα δελτία ειδήσεων, ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά, μετέδωσαν τα νέα του στρατιωτικού πραξικοπήματος σχεδόν αμέσως. Θυμάμαι ήμουν σε ένα αυτοκίνητο με 3-4 νεαρούς Αυστραλούς συναδέλφους στην εργασία που έκανα (πουλούσαμε εγκυκλοπαίδειες σε σπίτια στα προάστια της Μελβούρνης) όταν το άκουσα στο ραδιόφωνο. Οι Αυστραλοί ούτε καν το πρόσεξαν, εγώ όμως ταράχτηκα και οι συνάδελφοι με ρωτούσαν τι μου συμβαίνει. Ήταν δύσκολο γι’ αυτούς να κατανοήσουν το μέγεθος της οργής και της λύπης για μένα και της καταστροφής για τους δημοκρατικούς θεσμούς στην Ελλάδα. Παρόμοια φαντάζομαι ότι ήταν η αντίδραση πολλών άλλων Ελλήνων μεταναστών.

Η αντίδραση πολλών συμπαροίκων ήταν η αγανάκτηση, η αντίδραση όσων ήταν κάπως πολιτικοποιημένοι. Πολλοί άλλοι επέλεγαν να το αγνοούν ή να αδιαφορούν. Ήταν η περίοδος που τα Προξενεία και η Πρεσβεία και ο κύκλος τους ήταν «σφηκοφωλιές» της δικτατορίας. Οι αντιδικτατορικοί τα ονόμασαν τότε «χουντοπροξενεία». Η επίσημη Εκκλησία και ο τότε Αρχιεπίσκοπος Ιεζεκιήλ, ήταν φιλικά προσκείμενοι στο νέο δικτατορικό καθεστώς.

Στη Μελβούρνη, όπως και στο Σίδνεϊ, υπήρχαν εφημερίδες που υποστήριζαν το δικτατορικό καθεστώς. Στη Μελβούρνη ήταν η παλιά ακροδεξιά εφημερίδα «Φως» του Ιωάννη Παναγιωτόπουλου και ο «Πυρσός» του Μιχαηλίδη. Υπήρχαν, όμως, και εφημερίδες που υποστήριζαν την αντίσταση κατά της δικτατορίας όπως ήταν ο «Νέος Κόσμος» και τα τότε «Νέα» του αείμνστου Στάθη Βλασσόπουλου στη Μελβούρνη και η «Κυριακή» του,επίσης, αείμνηστου Λάμπη Πασχαλίδη και για μερικά χρόνια μετά το 1967 ο «Πανελλήνιος Κήρυκας» στο Σίδνεϊ.

Για πολλούς συμπάροικους υπήρχε ο φόβος και ο εκφοβισμός από Προξενεία, φιλοχουντικές εφημερίδες και φιλοχουντικούς παράγοντες. Κυκλοφορούσε υπόγεια ο εκφοβισμός: τι θα γίνει αν σου κάνουν «φάκελο», αν δεν μπορείς να εξυπηρετηθείς στα προξενεία, αν δεν μπορούσες να επισκεφθείς την Ελλάδα, αν σου αφαιρούσαν το ελληνικό διαβατήριο; Πολλοί τότε δεν ήταν Αυστραλοί πολίτες και σκόπευαν ή επιθυμούσαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Τι θα γινόταν αν οι στενοί συγγενείς σου στην Ελλάδα χρειαζόταν να δώσουν εξηγήσεις και να υποφέρουν εξαιτίας της δικής σου αντικαθεστωτικής δράσης; Πολλά τα διλήμματα που αντιμετώπιζε ο απλός κόσμος.

Υπήρχαν όμως και αντιδικτατορικοί θύλακες και οργανώσεις. Για παράδειγμα, ο «Δημόκριτος» και οι Λαμπράκηδες στη Μελβούρνη, η ΕΑΔΕ (Επιτροπή Αποκατάστασης Δημοκρατίας στην Ελλάδα) -που αναδιοργανώθηκε με βάση την προγενέστερη Επιτροπή Υπεράσπισης της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Η Ελληνική Κοινότητα Μελβούρνης εξαιτίας του φιλοβασιλικού προέδρου της, Δημητρίου Ελεφάντη, τηρούσε επίσημα ουδέτερη στάση. Ανεπίσημα, όμως, υπήρχαν πολλοί φιλοδημοκρατικά μέλη στο ΔΣ της Κοινότητας, όπως ο γενικός γραμματέας της, Πλούταρχος Δεληγιάννης, που συνεργάζονταν και έγιναν στελέχη των αντιδικτατορικών οργανώσεων.

Επίσης, η Ελληνική Κοινότητα Αδελαΐδας καθώς και η Ελληνική Κοινότητα Σίδνεϊ τάσσονταν ανοιχτά κατά της δικτατορίας

Οι αντιδικτατορικές οργανώσεις και ιδιαίτερα η ΕΑΔΕ και ο «Δημόκριτος» οργάνωναν στη Μελβούρνη αντιδικτατορικές διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις, ιδιαίτερα μπροστά από το τότε Προξενείο στο Queens Street και συνεντεύξεις Τύπου για ενημέρωση της παροικίας και της αυστραλιανής κοινωνίας.

Ο ποιητής Νίκος Νινολάκης, εξέδωσε μια ιδιαίτερη ποιητική συλλογή με τίτλο «Έφριξε η Γη», το Μάιο-Ιούνιο 1967, ίσως το πρώτο λογοτεχνικό βιβλίο κατά της χούντας που εκδόθηκε στη Μελβούρνη.

Να τονίσω όμως ότι οι αντιδρώντες κατά της Χούντας, ήταν μια μικρή μειοψηφία, μιας και η πλειοψηφία αδιαφορούσε ή φοβόταν να συμμετάσχει ή να αντιδράσει.

Η αντίδραση της αυστραλιανής κοινωνίας ήταν αρκετά χαλαρή και της αυστραλιανής συντηρητικής κυβέρνησης αδιάφορη και, μερικές φορές, φιλικά προσκείμενη προς τη Χούντα. Η αντιπολίτευση του Εργατικού Κομματος και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις αντέδρασαν πολύ φιλικά προς τις αντιδικτατορικές οργανώσεις της παροικίας, Εργατικοί βουλευτές και γερουσιαστές καθώς και συνδικαλιστές έρχονταν συχνά στις αντιδικτατορικές εκδηλώσεις ως ομιλητές. Επίσης, έκαναν ερωτήσεις στο Κοινοβούλιο. Ορισμένοι διανοούμενοι, όπως ο συγγραφέας Πάτρικ Ουάιτ, ο δικηγόρος Φρανκ Γκάλμπαλι, διάφοροι πανεπιστημιακοί, κ.ά., εκφράστηκαν κατά της δικτατορικής κυβέρνησης. Ο Φρανκ Γκάλμπαλι επισκέφθηκε την Ελλάδα το 1967 για το θέμα των πολιτικών κρατουμένων, είχε μια συνάντηση με τον αντιπρόεδρο της δικτατορικής κυβέρνησης, Στυλιανό Παττακό, και όταν επέστρεψε έδωσε συνεντεύξεις και ομιλίες σε διάφορα πανεπιστήμια, κάνοντας γνωστά τα ζητήματα των πολιτικών κρατουμένων και την καταπάτηση των ελευθεριών στην Ελλάδα.

Μερικές αυστραλιανές εφημερίδες δημοσίευαν κάποιες φορές κάποια αντιχουντική ανταπόκριση ή έκαναν ανάλογα σχόλια. Η κυβέρνηση του Συνασπισμού δεν επέτρεψε την είσοδο στην Αυστραλία και δεν παραχώρησε βίζα στο Γιώργο Νικολαϊδη, στέλεχος της νεολαίας της Ένωσης Κέντρου, ο οποίος προσκλήθηκε από την ΕΑΔΕ, από το Παρίσι όπου είχε καταφύγει, για ομιλίες και συνεντεύξεις στην Αυστραλία. Αργότερα, όμως, η πολιτική αυτή άλλαξε και επετράπηκε στον Μάρκο Δραγούμη, πρώην βουλευτή της ΕΔΑ και μέλος του ΠΑΜΕ, να επισκεφθεί για πολιτικές ομιλίες την Αυστραλία. Επιτράπηκε στον Μίκη Θεοδωράκη το 1972 και το 1974 στον Ανδρέα Παπανδρέου και την Μπέτη Αμπατιέλου να έρθουν στην Αυστραλία και να γίνουν συναυλίες και ανοιχτές πολιτικές συγκεντρώσεις.

Η δικτατορία είχε μακρά διάρκεια και πολλά πράγματα άλλαξαν. Ο πολύς κόσμος προτιμούσε να μένει απόμακρος και να συμμετέχει περισσότερο στο ποδόσφαιρο παρά σε αντιχουντικές συγκεντρώσεις. Μερικοί, όμως, εκδηλώνονταν στον κινηματογράφο – τότε ο κινηματογράφος αποτελούσε μια από τις λίγες διασκεδάσεις των μεταναστών. Τα κινηματογραφικά έργα έρχονταν πακέτο με τα “Επίκαιρα” της χούντας και πολλοί θεατές γιουχάιζαν τους χουντικούς στο σκοτάδι ή και εξεσφεντόνιζαν κανένα μπουκάλι κόκα κόλα ή άλλα αντικείμενα προς την οθόνη. Επίσης, πριν τη δικτατορία υπήρχε μεγάλη κυκλοφορία των αθηναϊκών εφημερίδων, που έρχονταν αεροπορικά και πουλιούνταν σε τριπλάσια τιμή από τις ντόπιες εφημερίδες. Μετά τη δικτατορία οι αθηναϊκές εφημερίδες λογοκρίνονταν και η κυκλοφορία τους στην Αυστραλία κόπηκε με το μαχαίρι. Ο κόσμος άρχισε ν’αγοράζει τις παροικιακές εφημερίδες και αυτό συνέβαλε στη σταθεροποίηση μερικών παροικιακών εφημερίδων, είτε δημοκρατικών είτε φιλοδικτατορικών. Ο κόσμος εκδήλωνε τις επιλογές του αλλά δεν ήθελε λογοκριμένες εφημερίδες.

Όπως στη Μελβούρνη, γίνονταν κάποιες εκδηλώσεις στο Σίδνεϊ και την Αδελαΐδα από αντίστοιχες οργανώσεις, όπως η ΕΑΔΕ και τον «Δημόκριτο». Στις άλλες Πολιτείες οι αντιδράσεις ήταν ελάχιστες. Τα ναυτεργατικά συνδικάτα οργάνωναν πότε πότε μποϋκοτάζ κατά των ελληνικών πλοίων. Αυτό αναφερόταν στον αυστραλιανό Τύπο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση και έβλαπτε περισσότερο το κύρος των Προξενείων και τα φιλοχουντικά συμφέροντα. Οι δραστηριότητες αυτές αποσκοπούσαν στο να κάνουν γνωστό στη χούντα, την αυστραλιανή κοινωνία και την παροικία ότι υπάρχει αντίσταση κατά της δικτατορίας και καλείτο ο κόσμος σε επαγρύπνηση. Επίσης η οργάνωση πορειών και διαμαρτυριών αποσκοπούσε στην επίτευξη σκοπών όπως η απελευθέρωση ή η βελτίωση των συνθηκών κράτησης πολιτικών κρατουμένων, όπως ήταν αρχικά ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Μίκης Θεοδωράκης, ή ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος και η προώθηση παρόμοιων απαιτήσεων.

Πολλοί συμπάροικοι άρχισαν να εκδηλώνονται μετά τον ερχομό και τις συναυλίες του Θεοδωράκη το Μάρτιο του 1972. Το Δεκέμβριο του 1972 εκλέχθηκε η κυβέρνηση του Γκοφ Ουίτλαμ και η ομοσπονδιακή Εργατική κυβέρνηση, αντίθετα από την προηγούμενη συντηρητική, έγινε αντιδικτατορική και φιλική προς τις αντιδικτατορικές εκδηλώσεις.

Οι Έλληνες φοιτητές των αυστραλιανών πανεπιστημίων άρχισαν, με κάποια καθυστέρηση, να δραστηροποιούνται, ιδιαίτερα μετά τα γεγονότα της Νομικής στην Αθήνα, την Άνοιξη του 1973, και ασφαλώς μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973. Οργάνωσαν διαδηλώσεις μπροστά από το Προξενείο και προς το τέλος του 1973 μια επιθεώρηση στο Prince Phillip Theatre, στο Πανεπιστήμιο Μελβούρνης, την οποία παρακολούθησαν Έλληνες και Αυστραλοί φοιτητές και πολλοί συμπάροικοι. Όταν τον Απρίλιο του 1974 ο Ανδρέας Παπανδρέου επισκέφθηκε την Αυστραλία, ο Έλληνας Πρέσβης στην Καμπέρα έκανε δηλώσεις λέγοντας η έγκριση της έλευσης Παπανδρέου στην Αυστραλία θα έβλαπτε τις σχέσεις μεταξύ της αυστραλιανής και ελληνικής κυβέρνησης. ΄Οταν ο Αυστραλός πρωθυπουργός Γκοφ Ουίτλαμ πληροφορήθηκε αυτές τις δηλώσεις προσκάλεσε τον Ανδρέα Παπανδρέου στην πρωθυπουργική κατοικία στην Καμπέρα, στην οποία συνάντηση παραβρέθηκε ο πρόεδρος των Εργατικών Συνδικάτων Αυστραλίας και μετέπειτα πρωθυπουργός, Μπομπ Χοκ, και οι δημοσιογράφοι, Τάκης Γκόγκος από τη Μελβούρνη και Τάκης Καλδής από το Σίδνεϊ. Αυτό έδωσε θάρρος σε πολλούς Έλληνες μετανάστες οι οποίοι άρχισαν να εκφράζονται περισσότερο ελεύθερα.

Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973 σημάδεψαν την αρχή της πτώσης της Χούντας. Περισσότερα από 20 άτομα έχασαν τη ζωή τους έξω και γύρω από το Πολυτεχνείο από πυρά ελεύθερων σκοπευτών. Η εισβολή του τανκ στην πύλη του Πολυτεχνείου αποτέλεσε την εικόνα της βίαιης καταστολής οποιασδήποτε ικμάδας ελεύθερου λόγου στην Ελλάδα. Λίγες μέρες αργότερα ο ίδιος ο δικτάτορας Παπαδόπουλος ανατράπηκε από το πραξικόπημα του Ιωαννίδη. Το καθεστώς Ιωαννίδη οδήγησε στην τραγωδία της Κύπρου τον Ιούλιο του 1974.

Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης σε δήλωσή του που διαβάστηκε από το Αγγλικό BBC στις 28 Μαρτίου 1968 προείδε την καταστροφή που ερχόταν: «…Ὅλοι πιὰ τὸ διδάχτηκαν καὶ τὸ ξέρουν πὼς στὶς δικτατορικὲς καταστάσεις ἡ ἀρχὴ μπορεῖ νὰ μοιάζει εὔκολη, ὅμως ἡ τραγωδία περιμένει ἀναπότρεπτη στὸ τέλος. Τὸ δράμα αὐτοῦ τοῦ τέλους μᾶς βασανίζει, συνειδητὰ ἢ ἀσυνείδητα, ὅπως στοὺς παμπάλαιους χοροὺς τοῦ Αἰσχύλου. Ὅσο μένει ἡ ἀνωμαλία, τόσο προχωρεῖ τὸ κακό.»

Μετά την πτώση της Χούντας, πολλοί πρώην αδιάφοροι ή φιλοχουντικοί στην παροικία, όπως και στην Ελλάδα, μεταμορφώθηκαν εν μια νυκτί σε αντιχουντικούς και φίλους των αντιδικτατορικών οργανώσεων.

*Ο Δρ Χρήστος Ν. Φίφης είναι επίτιμος ερευνητής του Πανεπιστημίου La Trobe. Τα δυο τελευταία του βιβλία είναι ένα θεατρικό έργο «Το σπίτι της Βασίλως», 2021 και (μια συλλογή διηγημάτων «Κομμάτια Ζωής», 2022, εκδόσεις Ζαχαρόπουλου, Αθήνα.