Η ΠΡOΣΦΑΤΗ προσπάθεια της κυβέρνησης να εισάγει τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα επαναφέρει τον πάντα έντονο διάλογο για τον ρόλο της Παιδείας. Ο διάλογος είναι πάντα έντονος γιατί η Παιδεία όπως και η Υγεία διαμορφώνουν τη φυσιογνωμία ενός έθνους.
Ο Αριστοτέλης όριζε τον Έλληνα ως το άτομο το οποίο έχει λάβει ελληνική παιδεία.
Σκοπός της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (θα πρέπει να) είναι η μετάδοση ικανοτήτων και γενικών γνώσεων στους μαθητές ώστε να αναπτύξουν κριτική σκέψη και να αποκτήσουν τα εργαλεία για να μπορούν να μαθαίνουν από οποιαδήποτε εμπειρία στο υπόλοιπο της επαγγελματικής και προσωπικής τους ζωής. Γι’ αυτό οι δύο πρώτες βαθμίδες της Εκπαίδευσης έχουν έναν γενικό, αλλά απόλυτα καθοριστικό χαρακτήρα. Παράλληλα, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της εικόνας του κόσμου που αποκτούν, οι μαθητές δημιουργούν ιδεολογία με την πιο πλατιά έννοια του όρου. Γι’ αυτούς τους λόγους οι εκπαιδευτικοί αυτοί κύκλοι είναι υποχρεωτικοί.
Ο ρόλος της Ανώτατης Εκπαίδευσης διαφοροποιείται και είναι επίσης καθοριστικός για τη φυσιογνωμία μιας κοινωνίας. Αποσκοπεί στην εμβάθυνση των φοιτητών σε έναν εξειδικευμένο τομέα, που θα τους προσδώσει επαγγελματικά δικαιώματα και ικανότητες, αλλά -σημαντικό- θα αναπαράγουν την εκπαιδευτική διαδικασία με την παραγωγή εκπαιδευτών. Στις δημοκρατικές κοινωνίες η ισόνομη πρόσβαση σ’ αυτή τη βαθμίδα καθορίζει την κοινωνική κινητικότητα των πολιτών και τα συστήματα πρόσβασης αποτελούν ένα κοινωνικό εργαλείο που ρυθμίζει τη βαρύτητα της ταξικής προέλευσης στην κοινωνική κινητικότητα. Γι’ αυτόν τον πολύ σημαντικό λόγο η Δημοκρατία της Μεταπολίτευσης εγγυάται με το άρθρο 16 του συντάγματος τη δωρεάν Ανώτατη Εκπαίδευση, η οποία παρέχεται με τη στήριξη και την εποπτεία του κράτους και συγχρόνως εγγυάται την ποιότητα της Ανώτατης Εκπαίδευσης μιας και το περιεχόμενό της εποπτεύεται από την Πολιτεία με ανεξάρτητους θεσμούς. Αυτή ακριβώς τη θεσμική λειτουργία έρχεται να αμφισβητήσει και να υπερβεί η εισαγωγή της ιδιωτικής Ανώτατης Εκπαίδευσης από την κυβέρνηση.
Θα απαντήσουμε στα βασικά επιχειρήματα του εγχειρήματος της ιδιωτικής εκπαίδευσης.
Επιχείρημα 1: Τα ξένα σημαντικά πανεπιστήμια θα έρθουν στην Ελλάδα και άρα η ποιότητα της εκπαίδευσης θα βελτιωθεί
Αυτό θα είναι μια παγκόσμια πρώτη. Τα φημισμένα ευρωπαϊκά και αμερικανικά πανεπιστήμια δεν έχουν τμήματα σε κανένα ξένο κράτος. Ο λόγος είναι ότι η επένδυση αυτή δεν είναι κερδοφόρα οικονομικά παρά μόνο αν περιοριστεί στην αγοραστική δύναμη του κράτους που ιδρύονται. Επιπρόσθετα, η διεθνής τάση είναι τα πανεπιστήμια να προσελκύουν φοιτητές στο κράτος τους κι έτσι να προασπίζουν τον εθνικό χαρακτήρα παραγωγής γνώσης και πνευματικής ιδιοκτησίας (και της ενδεχόμενης εμπορευματικής συμβολής της τελευταίας στο ΑΕΠ του κράτους) αλλά και να προσελκύουν στο κράτος τους ξένο πνευματικό κεφάλαιο και να προάγουν τη φήμη του δικού τους εκπαιδευτικού συστήματος.
Επιχείρημα 2: Τα ξένα πανεπιστήμια θα συμβάλουν στην εξωστρέφεια και στην ανταγωνιστικότητα των ελληνικών πανεπιστημίων
Η εξωστρέφεια, όπως και η δημοκρατία, είναι έννοιες ταλαιπωρημένες και διαστρεβλωμένες. Η επιστημονική κοινότητα υπήρξε από τη φύση της η πρώτη παγκοσμιοποιημένη και εξωστρεφής κοινότητα. Οι Έλληνες ερευνητές συνεργάζονται με όλους τους συναδέλφους τους στον κόσμο, γράφουν και κερδίζουν μαζί επιχορηγήσεις για κοινά ερευνητικά προγράμματα, συμμετέχουν σε διεθνή συνέδρια με διεθνείς επιτυχίες και ανταλλάσσουν εκπαιδευτικές επισκέψεις. Τα ελληνικά πανεπιστήμια διαθέτουν αγγλόφωνα τμήματα που προσελκύουν διεθνείς φοιτητές, όπως τα μεγάλα πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής. Τα «παραρτήματα» των ξένων πανεπιστημίων δεν είναι εκπαιδευτικές μονάδες, αλλά απλά «προξενεία» των ξένων πανεπιστημίων, που διαφημίζουν με δημόσιες σχέσεις το ίδρυμα της μητρικής χώρας και αλιεύουν ταλέντα για τα ξένα πανεπιστήμια.
Επιχείρημα 3: Το συνάλλαγμα που πληρώνουν οι Έλληνες φοιτητές στο εξωτερικό θα μείνει στη χώρα μας
Αυτό κι αν είναι υποκρισία! Η κυβέρνηση αφήνει εκτός ελληνικών πανεπιστημίων 35.000 Έλληνες φοιτητές με την επιβολή της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής στα ελληνικά ΑΕΙ, εξαναγκάζει τις οικογένειές τους σε έξοδα και τώρα φιλοδοξεί να μεταφέρει τα έξοδα αυτά στα δίδακτρα ξένων πανεπιστημίων στο εσωτερικό. Εδώ θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι τα κέρδη των ιδρυμάτων αυτών θα μεταφέρονται στο εξωτερικό, όπως συμβαίνει με τα παραρτήματα ξένων εταιρειών στη χώρα μας. Τα δίδακτρα των σπουδών σε ξένο πανεπιστήμιο εντός Ελλάδας στις περισσότερες περιπτώσεις θα είναι πολλαπλάσια από το συνολικό κόστος που πληρώνει μια ελληνική οικογένεια για σπουδές σε χώρες με χαμηλότερο κόστος ζωής (Βουλγαρία, Ρουμανία κ.ά.).
Επιχείρημα 4: Θα ιδρυθούν όχι ιδιωτικά, αλλά μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια
Εδώ τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα φορούν… στολή παραλλαγής. Ο τζίρος τέτοιων μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων του εξωτερικού είναι άξιο υποπολλαπλάσιο του ΑΕΠ της Ελλάδας της τάξης των 30 δισεκατομμυρίων. Απλώς δεν φορολογούνται επειδή «επενδύουν» σε κοινωφελείς σκοπούς. Δηλαδή όχι μόνο θα απομυζούν την ελληνική οικογένεια του μαθητευόμενου, αλλά θα είναι και αφορολόγητα. Το 2022 η κυβέρνηση πανηγύρισε την αμοιβαία συμφωνία με πανεπιστήμια εξωτερικού για κοινά πτυχία δίνοντας 30 εκατομμύρια σ’ αυτά τα ιδρύματα. Δηλαδή, ενίσχυσε με το ποσό αυτό τα πανεπιστήμια του εξωτερικού για δήθεν κοινές (μεταπτυχιακές) σπουδές. Αναρωτιέμαι τι μεταμόρφωση θα είχε επιτευχθεί στα ελληνικά ΑΕΙ αν είχαν χρηματοδοτηθεί μ’ αυτά τα 30 εκατομμύρια. Μήπως θα χρηματοδοτήσει τώρα η κυβέρνηση και τα ιδιωτικά πανεπιστήμια στο όνομα της… επιχειρηματικότητας, όπως είχε χαρακτηρίσει η αγαπητή κ. Αγαπηδάκη της Ν.Δ. το εγχείρημα προεκλογικά; «Τότε γιατί προωθούνται όλα αυτά;» θα αναρωτηθεί κανείς. Να θυμίσουμε ότι ιδιωτική χειρουργική κλινική είχε διαφημίσει στη χώρα μας τις τρανταχτές ανακαλύψεις τής εξ Αυστραλίας ημεδαπής επιστήμονος προ ετών, μιας κοπέλας που μόλις είχε τελειώσει ένα κάποιο διδακτορικό στην Αυστραλία και την οποία βράβευσε ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Στεφανόπουλος. Όλη αυτή η παράσταση για να ανέβουν τα κέρδη της ιδιωτικής χειρουργικής κλινικής. Μια παράσταση που κατέρρευσε γρήγορα, αφήνοντας πίσω της τη φωτογραφία της βραβευμένης στα ελληνικά προξενεία της υφηλίου. Φοβάμαι πως κάποια ιδιωτικά νοσοκομεία ονειρεύονται σήμερα να επαναλάβουν τη διαφήμιση αναβαπτιζόμενα σε πανεπιστημιακά με τη βοήθεια και το αμοιβαίο όφελος ελληνόφωνης ιατρικής σχολής που θα μετοικήσει στην Ελλάδα από γειτνιάζων κράτος. Τα υπόλοιπα είναι προπετάσματα δύσοσμου καπνού, που θα καλύψει τη δημιουργία μιας εμπορικής Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης δύο ταχυτήτων ακυρώνοντας τη δημοκρατική φύση της Ανώτατης Εκπαίδευσης.
*Ο Όθων Ηλιόπουλος είναι βουλευτής Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής (think tank), αναπληρωτής καθηγητής Ιατρικής του Χάρβαρντ και κλινικός ογκολόγος στο Massachusetts General Hospital Cancer Centre.