Σε μια πολύ κομβική στιγμή για την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου οι προκλήσεις στην οικονομική ανάπτυξη, στην ασφάλεια, στο δημογραφικό, στο μεταναστευτικό, στο κράτος δικαίου στην κλιματική αλλαγή είναι πολλές, οι Έλληνες και οι Ελληνίδες του εξωτερικού δείχνουν να μην ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τις ευρωπαϊκές εξελίξεις και τις ευρωεκλογές της 9ης Ιουνίου 2024. Το μειωμένο ενδιαφέρον τους έχει ήδη διαφανεί από περιορισμένο αριθμό αιτήσεων που υποβλήθηκαν για συμμετοχή στις εκλογές μέσω επιστολικής ψήφου. Το φαινόμενο δεν μπορεί να μη μας προβληματίζει, καθώς η «έκκεντρη» ματιά των προοδευτικών Ελλήνων και Ελληνίδων της διασποράς θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια αποτελεσματικότερη και δικαιότερη ευρωπαϊκή διακυβέρνηση.

Η ενεργητικότερη και πιο δυναμική συμμετοχή των προοδευτικών Ελλήνων της διασποράς στις ευρωεκλογές της 9ης Ιουνίου θα μπορούσε να συντελέσει στην εφαρμογή πιο ρεαλιστικών λύσεων για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για δύο λόγους. Αρχικά, οι Έλληνες και οι Ελληνίδες της διασποράς είναι σε θέση να κατανοήσουν βαθύτερα τις διεθνικές και διακρατικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εξαιτίας των εμπειριών, της τεχνογνωσίας και του πολιτισμικού κεφαλαίου που έχουν αποκτήσει λόγω της συνεχούς αλληλεπίδρασης τους με δύο πολιτισμούς (χώρα προέλευσης και χώρα εγκατάστασης και παραμονής). Δευτερευόντως, οι Έλληνες και οι Ελληνίδες της διασποράς μπορούν ως πολιτική κοινότητα να αλληλεπιδράσουν με την Ελλάδα στηρίζοντάς την προκειμένου να προασπιστεί αποτελεσματικότερα τις αρχές του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας εντός του ενωσιακού, περιφερειακού ολοκληρώματος. Με αυτό το σκεπτικό λοιπόν, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τα αίτια που οδηγούν σε χαμηλή συμμετοχή τους Έλληνες και τις Ελληνίδες του εξωτερικού και σε μειωμένη επίδραση στο τελικό αποτέλεσμα των ευρωεκλογών.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Εσωτερικών, ο τελικός αριθμός των εγγεγραμμένων που επιθυμούν να ψηφίσουν με επιστολική ψήφο είναι 202.556. Εξ αυτών, οι αιτήσεις των Ελλήνων και των Ελληνίδων του εξωτερικού ανέρχονται σε 49.234. Η εικόνα, αν και φαίνεται να είναι αισιόδοξη, αφού, σε σύγκριση με τη συμμετοχή των Ελλήνων του εξωτερικού στις εθνικές εκλογές, οι αιτήσεις για τις ευρωεκλογές της 9ης Ιουνίου ήταν αυξημένες κατά 280%, εντούτοις είναι αποσπασματική. Οι αιτήσεις των Ελλήνων του εξωτερικού για συμμετοχή στις ευρωεκλογές είναι αισθητά χαμηλές εν συγκρίσει με το ποσοστό των Ελλήνων που ζουν και δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό και μπορούν να μετέχουν στις ευρωεκλογές, και το εν λόγω δεν μπορεί να μη ληφθεί υπόψη. Με όρους ποιοτικής ανάλυσης, οι περισσότεροι εκλογείς προέρχονται από τη γηραιά ήπειρο, αν και υπήρχαν αιτήσεις από 128 χώρες. Πιο συγκεκριμένα, ο μεγαλύτερος αριθμός αιτήσεων καταγράφηκε στη Γερμανία με 9.578 εγγεγραμμένους, ακολούθως στο Ηνωμένο Βασίλειο με 9.090, στις ΗΠΑ με 3.857, στο Βέλγιο με 3.491, στην Ολλανδία με 3.119 και στην Κύπρο με 2.808 εγγραφές. Στην Αυστραλία, όπου ζει και ακμάζει μια πολύ μεγάλη ελληνική κοινότητα, το ενδιαφέρον για συμμετοχή ήταν εξαιρετικά μικρό.

Το ιστορικό μετανάστευσης και παλιννόστησης φαίνεται να αποτελεί σημαντική αιτία για τη στάση των Ελλήνων του εξωτερικού, αφού αυτοί που θα ψηφίσουν τελικά πιθανολογείται ότι είναι οι Έλληνες που μετανάστευσαν κατά την οικονομική κρίση της χώρας ή τα τελευταία χρόνια σε αναζήτηση περισσότερων ευκαιριών. Στην περίπτωση της Αυστραλίας, σημαντικός παράγοντας μπορεί να θεωρηθεί, επίσης, η απουσία γεωγραφικής εγγύτητας με την Ευρώπη. Την ίδια στιγμή όμως, σημαντικό ρόλο φαίνεται να έχει διαδραματίσει η ιστορικά ψηφοθηρική αντιμετώπιση της ψήφου των Ελλήνων και των Ελληνίδων της διασποράς από τα πολιτικά συστήματα της Ελλάδας και τα μη ρεαλιστικά προαπαιτούμενα συμμετοχής των Ελλήνων του εξωτερικού στη διαδικασία ανάδειξης ευρωβουλευτών. Επιπλέον, είναι δεδομένο ότι το σκάνδαλο που ανέκυψε με τη διαχείριση των προσωπικών δεδομένων των Ελλήνων του εξωτερικού από μια πρώην υποψήφια ευρωβουλεύτρια τρεις μήνες πριν από τη διεξαγωγή των εκλογών επηρέασε κάποιους/ες αρνητικά. Αν και η επίδραση της υπόθεσης στην πρόθεση συμμετοχής των απόδημων στις ευρωεκλογές της 9ης Ιουνίου πρέπει να διερευνηθεί περισσότερο, η έντονη προβολή του σκανδάλου διαρροής των προσωπικών δεδομένων και emails των αποδήμων από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης της Ελλάδας και της ομογένειας –τα οποία συχνά αναδημοσιεύουν άρθρα από τον ελληνικό Τύπο– προκάλεσε ερωτήματα. Το πλαίσιο στο οποίο συζητείται η Ελλάδα στον «ομογενειακό» Τύπο αποτελεί μεγάλη συζήτηση, όμως η προβολή του θέματος φαίνεται να προβλημάτισε αρκετούς αποδήμους σχετικά με την παροχή εγγυήσεων διαφάνειας και ασφάλειας από το ελληνικό κράτος και να τους οδήγησε στην αποστασιοποίηση από την επιστολική ψήφο και τις ευρωεκλογές.

Ταυτόχρονα όμως, η συνεχής προβολή των εθνικών θεμάτων έναντι των ευρωπαϊκών από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης της Ελλάδας, από τον «ομογενειακό» Τύπο αλλά και από τα πολιτικά κόμματα της χώρας δεν δημιούργησαν τις προϋποθέσεις ώστε να αντιληφθούν οι Έλληνες και οι Ελληνίδες της διασποράς τη βαρύτητα που έχει η ψήφος τους στις ευρωεκλογές και να δράσουν ως πολιτική κοινότητα. Η συνεχής προβολή και προτεραιοποίηση των εθνικών θεμάτων έναντι της ευρωπαϊκής ατζέντας φαλκίδευσε τη δυνατότητα των Ελλήνων της διασποράς να κατανοήσουν βαθύτερα τις προκλήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το ρόλο τους στην αντιμετώπισή τους. Την ίδια στιγμή, η αποφυγή συζήτησης γύρω από την Ευρωπαϊκή Ένωση περιόρισε τη δυνατότητα των Ελλήνων και των Ελληνίδων της διασποράς να αντιληφθούν το θετικό αποτύπωμα του ενωσιακού εγχειρήματος σε σύνολο πεδίων και στη ζωή των Ελλήνων και Ελληνίδων της διασποράς. Πόσοι/ες, για παράδειγμα, γνωρίζουν ότι το δικαίωμα του εκλέγεσθαι των Ελλήνων του εξωτερικού στις εκλογές για την ανάδειξη των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου διευκολύνθηκε σημαντικά από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω της τροποποίησης της Οδηγίας 93/109/ΕΚ και την Απόφαση 2018/994; Πόσοι/ες κατανοούν ότι η εν λόγω Οδηγία και Απόφαση, η οποία εισήχθη στο πλαίσιο μιας ακόμη διαδικασίας εξευρωπαϊσμού, άσκησε πίεση στα ελληνικά πολιτικά κόμματα για μεταρρυθμίσεις στο πεδίο, επηρεάζοντας τελικά τη ζωή των Ελλήνων του εξωτερικού;

Ως συνέπεια, σε μια πολύ κομβική στιγμή για την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές εμβαθύνουν τις υπάρχουσες οικονομικές, περιφερειακές ψηφιακές και κοινωνικές ανισότητες και οι διεθνείς γεωπολιτικές εξελίξεις (ρωσοουκρανική σύρραξη, ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα κ.λπ.) εντείνουν την αβεβαιότητα των πολιτών, η συμμετοχή των Ελλήνων και των Ελληνίδων της διασποράς στις ευρωεκλογές είναι περιορισμένη. Τα αίτια για τον περιορισμένο ενθουσιασμό είναι αναμφισβήτητα πολλά και βαθιά και χρήζουν πιο ενδελεχούς και συστηματικής εξέτασης. Είναι όμως σημαντικό να αναγνωριστούν, αφού η συμμετοχή των προοδευτικών Ελλήνων και Ελληνίδων της διασποράς στις ευρωεκλογές μπορεί να οδηγήσει σε μια καλύτερη, πιο αποτελεσματική και δικαιότερη Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω των εμπειριών της ελληνικής διασποράς, μέσω του επαυξημένου πολιτισμικού κεφαλαίου που διαθέτει και μέσω της συνεχούς αλληλεπίδρασης με την Ελλάδα.

*Η  Μαρία – Φιλιώ Τριδήμα είναι  συντονίστρια  του Θεματικού Δικτύου για την Ελληνική Διασπορά.