Οι διαταραχές ύπνου στην παιδική ηλικία έχουν λιγότερο μελετηθεί απ’ ό,τι εκείνες των ενηλίκων. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια καταγραφής και ταξινόμησης.
Οι δυσκολίες στη μελέτη των προβλημάτων ύπνου στην παιδική ηλικία προέρχονται από το γεγονός ότι οι γονείς και συχνά οι ειδικοί, τις θεωρούν μεταβατικές που αργά ή γρήγορα θα ξεπεραστούν. Το ίδιο το παιδί δεν παραπονείται και δεν ζητάει βοήθεια και θα πρέπει να περιμένουμε την εφηβεία για να εκφραστούν τα υποκειμενικά ενοχλήματα.
Έχει αποδειχθεί ότι ορισμένες από τις διαταραχές είναι πράγματι μεταβατικά φαινόμενα, αντιδραστικά προς το περιβάλλον ή συνδεόμενα με συναισθηματικές ή αναπτυξιακές φάσεις του παιδιού. Η πρόγνωση σ’ αυτή την περίπτωση είναι καλή και συνήθως αρκεί η τροποποίηση ορισμένων περιβαντολογικών συνθηκών για να μειωθούν οι επιπτώσεις στη ζωή του παιδιού και της οικογένειας.
Άλλες διαταραχές όμως είναι σοβαρότερες γιατί μειώνουν σημαντικά την λειτουργικότητα του παιδιού και τείνουν να εγκατασταθούν και να το συνοδεύσουν μέχρι την ενήλικη ζωή.
Πρέπει να τονισθεί η σημασία της διεπιστημονικής προσέγγισης στην διάγνωση και την αντιμετώπιση των προβλημάτων ύπνου στα παιδιά. Παιδίατροι, πνευμονολόγοι, ωτορινολαρυγγολόγοι, οδοντίατροι, παιδονευρολόγοι, παιδοψυχίατροι, μπορούν να αντιμετωπίσουν μόνοι τους ή σε συνεργασία ή να παραπέμψουν σε ειδικευμένα κέντρα το παιδί με προβλήματα ύπνου.
ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Οι διαταραχές ύπνου στη βρεφική ηλικία είναι συνήθως καλής πρόγνωσης. Δεν πρέπει εντούτοις να παραγνωρίζονται, κυρίως για τον εκνευρισμό και τα προβλήματα που δημιουργούν στην οικογένεια.
Οι ανάγκες του νεογέννητου σε ύπνο είναι 17 ώρες την ημέρα. Τις πρώτες εβδομάδες οι φάσεις ύπνου – εγρήγορσης έχουν διάρκεια 3 – 4 ωρών και κατά συνέπεια είναι φυσιολογικό το μωρό να ξυπνά στη διάρκεια της νύχτας μέχρι το δεύτερο μήνα. Γύρω στον τέταρτο μήνα αρχίζει να οργανώνεται μια εναλλαγή ημερησίου και νυχτερινού ύπνου που επαφίεται στις συνθήκες ζωής να σταθεροποιηθεί. Στην ηλικία του ενός έτους, το παιδί έχει ανάγκη από 15 ώρες ύπνο και κοιμάται δύο φορές μέσα στην ημέρα.
Από μελέτη 200 φυσιολογικών παιδιών διαπιστώθηκε ότι την πρώτη περίοδο 4 ωρών μη διακοπτόμενου ύπνου την αποκτούν 70% σε ηλικία 3 μηνών, 15% σε ηλικία 6 μηνών και 10% σε ηλικία ενός έτους. Δεν υπάρχει διαφορά φύλου σε σχέση με την ηλικία ομαλοποίησης του ύπνου αλλά τα αγόρια ξυπνούν συχνότερα από τα κορίτσια. Ο αριθμός των νυχτερινών ξυπνημάτων δεν έχει σχέση με την διάρκεια του ημερησίου ύπνου, αν και η διάρκεια του νυχτερινού ύπνου μπορεί να είναι μειωμένη αν το βρέφος κοιμάται πολλές ώρες την ημέρα.
Γενικά είναι παραδεκτό ότι προσπάθειες ομαλοποίησης του ύπνου πρέπει να γίνουν ανάμεσα στον 4ο – 6ο μήνα της ζωής γιατί μετά γίνεται δυσκολότερο.
Η καταγραφή με βίντεο στο σπίτι και σε εργαστήρια ύπνου έδειξε ότι όλα τα βρέφη ξυπνάνε κατά τη διάρκεια της νύχτας, αλλά τα περισσότερα ξανακοιμούνται χωρίς να ενοχλήσουν τους γονείς τους.
Οι πραγματικές αϋπνίες κάνουν την εμφάνισή τους πολύ πρώιμα, ήδη από τις πρώτες μέρες της ζωής. Οι περίοδοι ύπνου είναι πολύ σύντομες και διακόπτονται από κλάματα που δύσκολα σταματούν, μια κατάσταση που πολύ γρήγορα αλλάζει τη ζωή της οικογένειας. Οι γονείς είναι υποχρεωμένοι να διακόψουν τον δικό τους ύπνο και να αφιερώσουν πολύ χρόνο προσπαθώντας να κάνουν το παιδί να ξανακοιμηθεί. Το επόμενο πρωί τους βρίσκει κουρασμένους, εκνευρισμένους, με κακή απόδοση στην εργασία τους και με υπερβολικό άγχος.
Η αϋπνία του βρέφους μπορεί να οφείλεται σε ιδιοσυγκρασιακούς παράγοντες ή οργανικά αίτια π.χ. βρέφη που γεννήθηκαν πρόωρα παρουσιάζουν συχνότερα διαταραχές ύπνου. Άλλοτε όμως αντανακλά τη δυσκολία της σχέσης με τη μητέρα. Αϋπνίες παρατηρούνται σε περιόδους επιστροφής της μητέρας στην εργασία ή σε κάποιο άλλο αποχωρισμό. Μπορεί επίσης να προέρχονται από υπερφόρτωση ερεθισμάτων που εμποδίζουν το βρέφος να χαλαρώσει και να κοιμηθεί.
Από τον δεύτερο χρόνο, η σημασία της αϋπνίας αλλάζει καθώς παρεμβαίνει το άγχος του αποχωρισμού: το «να πάει να κοιμηθεί» σημαίνει για το παιδί να μείνει μόνο του, να αποχωριστεί τη μητέρα του και να μείνει στο σκοτάδι με μόνη συντροφιά τις φαντασιώσεις του. Έτσι, για να αφεθεί στον ύπνο έχει ανάγκη να περιτριγυρίζεται από αγαπημένα αντικείμενα (κουκλάκια, ζωάκια), να βυζαίνει το δάχτυλό του, να επαναλαμβάνει τις ίδιες κινήσεις και τελετουργίες που το απαλλάσσουν από το άγχος.
ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Οι αϋπνίες της προσχολικής ηλικίας παρουσιάζονται σαν συνέχεια των διαταραχών ύπνου της βρεφικής ζωής. Το νήπιο ξυπνάει στη μέση της νύχτας, δυσκολεύεται να ξανακοιμηθεί και συνήθως καταφεύγει στο κρεβάτι των γονιών του. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα μισά από τα νήπια 3 ετών που ξυπνούσαν τη νύχτα είχαν τα ίδια προβλήματα από τη γέννησή τους. Αναπτυξιακά, το ξύπνημα τη νύχτα προηγείται της δυσκολίας του νηπίου να αποκοιμηθεί, που επίσης προηγείται της δυσκολίας του να πάει μόνο του στο κρεβάτι.
Οι γονείς που ανέφεραν προβλήματα ύπνου των παιδιών τους προσχολικής ηλικίας αντιμετώπιζαν και οι ίδιοι δυσκολίες από τότε που έγιναν γονείς. Παρουσίαζαν νυχτερινά ξυπνήματα, πρώιμες εγέρσεις και δεν ήταν ξεκούραστοι την επόμενη μέρα.
Νυχτερινοί τρόμοι παρατηρούνται σε 3% παιδιών ηλικίας 18 μηνών έως 6 ετών. Το παιδί χωρίς να ξυπνήσει ανασηκώνεται στο κάθισμά του και κοιτάζει έντρομο χωρίς πραγματικά να βλέπει. Παρουσιάζει ταχύπνοια, ταχυκαρδία, ιδρώτα και φωνές πανικού. Έχει δυσκολία να ξυπνήσει και αν καταφέρουμε να το ξυπνήσουμε κλαίει απαρηγόρητα, είναι σε σύγχυση και έχει δυσκολίες προσανατολισμού. Το επόμενο πρωί υπάρχει πλήρης αμνησία του επεισοδίου. Οι νυχτερινοί τρόμοι στα παιδιά δεν συνδέονται με την ύπαρξη αξιόλογης ψυχοπαθολογίας . Συνήθως βελτιώνονται και εξαφανίζονται με την ηλικία.
Οι εφιάλτες παρουσιάζονται αρκετά συχνά 10-50% σε παιδιά ηλικίας 3 – 6 ετών. Το παιδί ξυπνάει φοβισμένο από τον ύπνο και διηγείται ένα άσχημο όνειρο. Όταν διηγείται τον εφιάλτη είναι τελείως ξύπνιο και καλά προσανατολισμένο. Το επόμενο πρωί επίσης μπορεί να διηγηθεί το άσχημο όνειρο που είδε. Οι εφιάλτες συνδυάζονται με αγχώδη όνειρα και stress. Οι τραυματικές εμπειρίες επίσης αυξάνουν τη συχνότητα και την ένταση των εφιαλτών. Ο υψηλός πυρετός μπορεί να προκαλέσει εφιάλτες. Οι εφιάλτες εύκολα διαφοροποιούνται από τους νυχτερινούς τρόμους. Το παιδί μπορεί να διηγηθεί τον εφιάλτη και δεν έχει αμνησία του γεγονότος το επόμενο πρωί. Στους νυχτερινούς τρόμους το παιδί παραμένει κοιμισμένο, δεν υπάρχει αναπαράσταση του περιεχομένου και το γεγονός καλύπτεται από αμνησία.
ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΞΕΚΙΝΗΣΕΙ ΚΑΙ Η ΥΠΝΟΒΑΣΙΑ
Στο επεισόδιο υπνοβασίας το παιδί κάθεται ή περπατάει από 5 sec έως 30 min. Όταν περπατάει το κάνει χωρίς σκοπό, έχει κακό συντονισμό των κινήσεων και δεν έχει προσανατολισμό. Κινδυνεύει να χτυπήσει αν συναντήσει εμπόδια και είναι δύσκολο να ξυπνήσει. Το επόμενο πρωί έχει αμνησία του επεισοδίου. Τα επεισόδια υπνοβασίας είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Συμβαίνουν παροδικά και σχετίζονται με υπερβολική κούραση και stress.
Επεισόδια υπνοβασίας επέρχονται 60 – 120 min μετά την έλευση του ύπνου. 15% των παιδιών 4 – 12 ετών παρουσιάζουν 1 επεισόδιο υπνοβασίας την εβδομάδα και 6% 1 – 4 επεισόδια την εβδομάδα. Η συχνότητα ελαττώνεται κατά πολύ στην εφηβεία.
Για να προφυλάξουμε το παιδί το δωμάτιο πρέπει να είναι αρκετά ασφαλές και χωρίς αντικείμενα που να μπορούν να το τραυματίσουν. Τα παράθυρα του σπιτιού πρέπει να είναι κλειστά και οι πόρτες κλειδωμένες. Η απότομη διακοπή των υπνοβατικών επεισοδίων πρέπει να αποφεύγονται γιατί προκαλεί αύξηση της συγχυτικής κατάστασης που βρίσκεται το παιδί.
Στο πέρασμα από τον ύπνο στην εγρήγορση συχνά παρατηρούνται παραμιλητό, μυϊκές κράμπες, τινάγματα, ρυθμικές κινήσεις του σώματος ή του κεφαλιού που αποτελούν παραλλαγές της φυσιολογικής συμπεριφοράς και όχι ενδείξεις ψυχοπαθολογίας.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Η δυσκολία να πάνε για ύπνο αποτελεί το συχνότερο συναντώμενο πρόβλημα (27%) παιδιών ηλικίας 5 – 12 ετών. Ακολουθούν η καθυστέρηση έλευσης του ύπνου (11,3%) και έγερση κατά τη διάρκεια της νύχτας (6,5%). Προβλήματα πρωινής έγερσης και παράπονα κούρασης παρουσιάζουν 17% των παιδιών. Μεταξύ των παιδιών που είχαν προβλήματα καθυστέρησης έλευσης ύπνου 80% παρουσίαζαν και αντίσταση να πάνε στο κρεβάτι. Ενώ τα προβλήματα έλευσης ύπνου συνδέονται με φόβους, η αντίσταση να πάει το παιδί στο κρεβάτι συνδέεται με ακανόνιστο ωράριο ύπνου, την μη ύπαρξη συγκεκριμένων κανόνων και την δυνατότητα του παιδιού να κοιμάται αλλού εκτός από το κρεβάτι του. Αυτά τα παιδιά ξυπνούν αργότερα το πρωί και παραπονιούνται ότι είναι κουρασμένα. Αποδεικνύεται η σημασία των ορίων και των κανόνων για την υγιεινή του ύπνου σ’ αυτή την ηλικία.
Στη σχολική ηλικία έχει την έναρξή του το σύνδρομο άπνοιας του ύπνου.
Η άπνοια του ύπνου ορίζεται σαν διακοπή της αναπνοής κατά τη διάρκεια του ύπνου που υπερβαίνει τα 10 sec. Κατά μέσο όρο οι άπνοιες διαρκούν 30 – 40 sec ως 3 min. Η συχνότερα παρατηρούμενη άπνοια είναι λόγω εμποδίου της αναπνοής και οφείλεται σε διογκωμένες αμυγδαλές ή αδενοειδείς εκβλαστήσεις και σπανιότερα σε υπερβολική παχυσαρκία ή υποθυρεοειδισμό. Κάθε άπνοια συνοδεύεται από ένα σύντομο ξύπνημα με σκοπό να επανεγκατασταθεί ικανοποιητικός αερισμός και οξυγόνωση. Αυτά τα μικρο-ξυπνήματα μπορεί να συμβούν μέχρι 200 – 300 φορές σε μια νύχτα. Ο ύπνος με αυτό τον τρόπο γίνεται ανήσυχος και ανεπαρκής. Την επόμενη ημέρα το παιδί παραπονείται για κούραση και παρουσιάζει δυσκολίες στη συγκέντρωση προσοχής. Η κακή σχολική επίδοση και τα προβλήματα συμπεριφοράς μπορεί να συνδέονται με το σύνδρομο άπνοιας του ύπνου.
Ο τριγμός των δοντιών οφείλεται σε στερεοτυπικές κινήσεις της γνάθου που προκαλούν σφίξιμο και τρίξιμο των δοντιών. Συμβαίνει σε 50% των φυσιολογικών βρεφών την περίοδο της οδοντοφυΐας. Βραχυχρόνια επεισόδια μπορούν επίσης να παρουσιαστούν στα νήπια. Θεωρείται παθολογικό όταν εμφανίζεται μετά τα δέκα έτη. Έντονοι και δυσάρεστοι ήχοι τη νύχτα προκαλούν πρόβλημα στην οικογένεια. Συχνά δημιουργούνται οδοντιατρικά προβλήματα και οι οδοντίατροι είναι οι πρώτοι που καλούνται να παρέμβουν. Οι αιτιολογικοί παράγοντες περιλαμβάνουν την μη σωστή εμφύτευση των δοντιών, νευρολογικές διαταραχές, ψυχολογικό stress και συναισθηματική ένταση
Οι συνήθεις αϋπνίες της σχολικής ηλικίας αντιμετωπίζονται με συμβουλευτική γονέων με σκοπό τη βελτίωση της υγιεινής του ύπνου. Το τακτικό πρόγραμμα ωραρίων ύπνου – έγερσης, ο περιορισμός του παιδιού να κοιμάται μόνο στο κρεβάτι του, η προσοχή στις αλλαγές του περιβάλλοντος (μείωση των θορύβων, σταθερή θερμοκρασία), η αποφυγή διεγερτικών ουσιών (σοκολάτα, κόκα-κόλα), βοηθούν στην αποκατάσταση των διαταραχών ύπνου .
Στο σύνδρομο άπνοιας του ύπνου λόγω εμποδίου της αναπνοής η θεραπεία είναι χειρουργική. Η επέμβαση συνίσταται στην αφαίρεση των αδενοειδών εκβλαστήσεων ή των αμυγδαλών ενώ σε βαρύτερες περιπτώσεις προτείνονται άλλες επεμβάσεις κυρίως πλαστικής χειρουργικής.
ΕΦΗΒΕΙΑ
Από νευροφυσιολογική άποψη η οργάνωση του ύπνου στην εφηβεία ολοκληρώνεται και ταυτίζεται με εκείνη του ενήλικα. Η συνολική διάρκεια του ύπνου ελαττώνεται για να φθάσει το 8ωρο στην ηλικία των 16 ετών.
Ενώ οι διαταραχές ύπνου, όπως προκύπτει από επιδημιολογικές μελέτες, είναι συχνές στην εφηβεία, σπάνια οι έφηβοι ζητάνε βοήθεια γι’ αυτές.
Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι μισοί περίπου μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αναφέρουν προβλήματα ύπνου, τα οποία είναι πιο σοβαρά για τα κορίτσια απ’ ότι για τα αγόρια. Όσον αφορά τη σχολική επιτυχία και τη σχέση της με τα προβλήματα ύπνου το αποτέλεσμα μιας μεγάλης μελέτης με δείγμα 3.000 μαθητών έδειξε ότι οι χειρότεροι μαθητές κοιμούνται λιγότερο απ’ ότι οι καλύτεροι.
Σ’ αυτή την περίοδο της ζωής, οι ανάγκες ύπνου έρχονται σε αντίθεση με τις εκπαιδευτικές απαιτήσεις και την αυξημένη δραστηριότητα, με αποτέλεσμα να διακόπτεται η κανονικότητα ύπνου – εγρήγορσης και να ελαττώνεται ο συνολικός χρόνος ύπνου.
Ο τρόπος ζωής των εφήβων τους προσανατολίζει σε ξενύχτια είτε λόγω διαβάσματος είτε λόγω διασκέδασης, έτσι ώστε να παρουσιάζουν καθυστέρηση στην επέλευση του ύπνου και καθυστέρηση του πρωινού ξυπνήματος. Παρατηρούνται επίσης αϋπνίες δευτερογενείς στη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών, αλκοόλ ή καπνού, συχνών σ’ αυτή την ηλικία.
Σημαντική για την θεραπευτική αντιμετώπιση των διαταραχών του ύπνου στην εφηβεία είναι η πρόληψη και η καλή υγιεινή του ύπνου. Η ψυχοσυναισθηματική ισορροπία του εφήβου και η ισορροπία των διαπροσωπικών σχέσεων είναι στοιχεία απαραίτητα για την ομαλή λειτουργία του ύπνου.
ΑΠΛΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ… ΟΝΕΙΡΑ ΓΛΥΚΑ!
Πόσος ύπνος είναι αρκετός;
Όλα εξαρτώνται από την ηλικία του παιδιού. Οι αριθμοί που εκφράζουν ώρες ύπνου αναφέρονται στο μέσο όρο και κατά συνέπεια υπάρχουν παιδιά που βρίσκονται έξω από τα πλαίσια αυτά και για τα παιδιά αυτά θα συζητήσουμε. Πρόβλημα δημιουργείται όταν τα παιδιά δεν κοιμούνται σταθερά συγκεκριμένες ώρες του 24ώρου ή δεν συμπληρώνουν τις απαιτούμενες ώρες ή συνήθως και τα δύο.
Η έλλειψη του ύπνου στα παιδιά δεν έχει μια σταθερή επίδραση στη συμπεριφορά τους. Κατά κανόνα, όταν τα παιδιά δεν έχουν κοιμηθεί καλά ποιοτικά αλλά και ποσοτικά, έχουν δηλαδή αυτό που λέμε «κακό ύπνο», βρίσκονται σε συνεχή υπερδιέγερση, έχουν τα μεγαλύτερα παραλογές απαιτήσεις ή παράξενη συμπεριφορά ή συμπεριφορά που διαφέρει από τη συνηθισμένη και δεν δείχνουν διάθεση να συμμορφωθούν ούτε στα αυτονόητα. Τα μικρότερα εκφράζουν αυτή την έλλειψη με συνεχή γκρίνια, κλάμα και παράλογες απαιτήσεις. Κυρίως αρνούνται να κάνουν αυτά που εμείς επιθυμούμε περισσότερο, όπως να φάνε, να πλυθούν, να φορέσουν ένα ρούχο κ.τ.λ.
Νεογνική και 1η βρεφική ηλικία (γέννηση έως 6 μηνών)
Για τα νεογέννητα δεν υπάρχουν κανόνες μια και ο βιολογικός τους ρυθμός δεν είναι ακόμη προσαρμοσμένος στο 24ωρο. Γενικά κοιμούνται ή νυστάζουν για 16 με 20 ώρες το 24ωρο, περίπου ίσα κατανεμημένες ανάμεσα σε μέρα και νύχτα. Ας συγκρατήσουμε όμως ότι μέρα και νύχτα για τα νεογνά είναι το ίδιο και όποιος αντέχει.
Τα νεογνά πρέπει να ξυπνούν κάθε 3-4 ώρες μέχρι να δούμε ότι το βάρος τους αυξάνεται ικανοποιητικά δηλαδή για τουλάχιστον 2 εβδομάδες. Μετά από αυτή τη χρονική περίοδο και αφορά τα τελειόμηνα, μπορούν να κοιμούνται λίγο περισσότερο, όμως δεν παύουν να ξυπνούν συχνά γιατί ξυπνούν για να φάνε.
Μετά τις δύο πρώτες εβδομάδες, τα μωρά μπορούν να κοιμούνται για 4-5ώρες και αυτό εξαρτάται από το πόσο συχνά πεινάνε. Εάν κοιμηθούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα τη νύχτα, πιθανόν να χρειάζεται να σιτίζονται συχνότερα την ημέρα.
Κάποια στιγμή και ενώ οι γονείς θεωρούν ότι ο νυκτερινός ύπνος είναι ένα χαμένο παιχνίδι, ξαφνικά το μωρό αρχίζει να προτιμά για ύπνο τις βραδινές ώρες, εισάγοντας ρυθμούς και τρόπο ζωής ενηλίκων.
Σε ηλικία 3 μηνών ένα μωρό κοιμάται περίπου 13 ώρες το 24ωρο μοιρασμένο περίπου σε 4-5 ώρες στη διάρκεια της ημέρας και 8-9 ώρες το βράδυ με 1-2 διακοπές. Περίπου το 90% των βρεφών μπορεί ναι κοιμάται 5-6 συνεχόμενες ώρες τη νύχτα.
Να σημειώσουμε όμως ότι τα μωρά δεν είναι πάντα ξύπνια όταν κάνουν ήχους που φαίνεται ότι έχουν ξυπνήσει! Μπορούν να κλαίνε ή να κάνουν ένα σωρό άλλους ήχους κατά τη διάρκεια του ελαφρού τους ύπνου. Ακόμη και αν ξυπνήσουν μέσα στη νύχτα, μπορεί να παραμείνουν ξύπνια μόνο για λίγα λεπτά και να ξανακοιμηθούν μόνα τους πάλι.
Εάν ένα μωρό κάτω των 6 μηνών συνεχίζει να κλαίει πρέπει να ανταποκριθούμε άμεσα στο κάλεσμα του. Πιθανόν να νοιώθει από κάτι άβολα, να πεινάει, να είναι βρεγμένο, να κρυώνει ή ακόμη να είναι άρρωστο. Όμως οι κινήσεις μας της νύχτα θα πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο ήρεμες και ήσυχες. Μην προκαλείτε περιττές διεγέρσεις, όπως ομιλίες, παιχνίδια, ή άνοιγμα φώτων. Ενθαρρύνετε την ιδέα ότι η νύχτα είναι για ύπνο. Πρέπει να του το διδάξετε αυτό γιατί για το παιδί προτεραιότητα του έχουν οι ανάγκες του και όχι το τι ώρα είναι.
Ιδανικά το μωρό πρέπει να τοποθετείται στην κούνια του πριν το πάρει ό ύπνος. Και ποτέ δεν είναι πολύ νωρίς για να αποκτήσει καλές συνήθειες ύπνου (όμως μην αργείτε και μην το βγάζετε από τα ωράρια και τις συνήθειες με μεγάλη ευκολία). Η ρουτίνα πρέπει να αποτελείται από εφησυχαστικές, σταθερές και επαναλαμβανόμενες ενέργειες. Το παιδί θα συνδέσει αυτή τη ρουτίνα με τον ύπνο και θα κοιμάται εύκολα και γρήγορα.
Προσοχή! Μην το κοιμίζετε στην αγκαλιά σας κουνώντας το. Κοιμάται με ναυτία και εκτός τούτου σε λίγους μήνες θα είναι 8 κιλά.
Ο στόχος είναι τα παιδιά να τα παίρνει ο ύπνος ανεξάρτητα από την παρουσία σας και να μπορούν να νανουρίζουν τον εαυτό τους, εάν ξυπνήσουν κάποια στιγμή στη μέση της νύχτας.
2η Βρεφική ηλικία (6-12 μηνών)
Σε αυτή την ηλικία ένα μωρό μπορεί να κοιμάται 9-11 ώρες για βράδυ και περίπου 3 ώρες στη διάρκεια της ημέρας. Επίσης είναι μια ηλικία όπου οι γονείς μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο που ανταποκρίνονται στο κάλεσμα-κλάμα του μωρού τη νύχτα, δίνοντας στα μωρά λίγο παραπάνω χρόνο για να ηρεμούν μόνα τους και να ξανακοιμούνται. Εάν δεν γίνεται αυτό, ηρεμήστε το χωρίς να το πάρετε αγκαλιά, μιλώντας του σιγανά και χαϊδεύοντας του την πλάτη και μετά αφήστε το πάλι μόνο του, εκτός και αν φαίνεται άρρωστο, οπότε και θα πρέπει να το φροντίσετε άμεσα. Εάν δεν φαίνεται άρρωστο και συνεχίζει να κλαίει, μπορείτε να περιμένετε λίγο περισσότερο και μετά να επαναλάβετε όπως και προηγουμένως ένα νέο γύρο με σιγανά λόγια και χάδια χωρίς αγκαλιά.
Στην ηλικία των 6-12 μηνών τα βρέφη βιώνουν το άγχος αποχωρισμού που είναι μια φυσιολογική φάση στην ανάπτυξη του παιδιού. Αλλά οι κανόνες για τα νυκτερινά ξυπνήματα είναι οι ίδιοι μέχρι την ηλικία του ενός έτους. Προσπαθήστε να μην παίρνετε αγκαλιά του μωρό, να μην ανάβετε φώτα, να μην μιλάτε, τραγουδάτε, παίζετε ή ταϊζετε το παιδί. Όλες αυτές οι δραστηριότητες εμποδίζουν το παιδί να μάθει να κοιμάται από μόνο του και το κάνουν να συνεχίσει να ξυπνάει τη νύχτα.
Μην δείχνετε πανικό και μην εκνευρίζεστε, για να έχετε καλύτερο αποτέλεσμα. Κυρίως μην αρχίσετε παροχές νυχτιάτικα. Κάθε νύχτα θα αυξάνει τις απαιτήσεις του, έως ότου σας αναγκάσει να το πηγαίνετε βόλτα με το αυτοκίνητο στις 3 το πρωί!
Νηπιακή ηλικία (1 έως 3 ετών)
Από την ηλικία του ενός έτους έως και 3 ετών, τα περισσότερα νήπια κοιμούνται περίπου 10-13 ώρες. Το άγχος αποχωρισμού, ή και η απλή επιθυμία του παιδιού να μείνει λίγο ακόμη με τη μαμά και τον μπαμπά, μπορεί να το κάνει να μην θέλει να κοιμηθεί.
Οι γονείς μερικές φορές κάνουν το λάθος να νομίζουν ότι το παιδί θα κοιμηθεί ευκολότερα αν είναι εξουθενωμένο. Στην πραγματικότητα αν τα παιδιά είναι εξουθενωμένα κοιμούνται πιο δύσκολα. Αυτό που χρειάζονται είναι καλές συνήθειες ύπνου τόσο στη διάρκεια της νύκτας όσο και στη διάρκεια της ημέρας. Εάν στη διάρκεια της ημέρας κάποια φορά δεν θέλει να κοιμηθεί δεν χρειάζεται να επιμείνουμε αλλά η ώρα κοινής ησυχίας στο σπίτι πρέπει να διατηρηθεί ακόμη και αν δεν θα κοιμηθεί κάποια φορά.
Τα παιδιά που έχουν καλές συνήθειες ύπνου όταν πλησιάσει η ώρα του ύπνου χαλαρώνουν και είναι έτοιμα για το κρεβάτι τους. Για τα νήπια η ρουτίνα πρέπει να έχει διάρκεια από 15 με 30 λεπτά και μπορεί να περιλαμβάνει δραστηριότητες χαλάρωσης όπως διάβασμα, μπάνιο ή και άκουσμα χαλαρωτικής μουσικής.
Η νυκτερινή τελετουργία καλό θα είναι να μην είναι πολύ πολύπλοκη ή μεγάλης διάρκειας και να δίνεται η δυνατότητα στο παιδί να έχει κάποιες μικρές επιλογές, όπως ποιά πυτζάμα θα φορέσει ή ποιό αρκουδάκι θα κρατάει ή ποιά μουσική θα ακούσει. Αυτό δίνει την αίσθηση στο παιδί ότι έχει τον έλεγχο της ρουτίνας.
Ακόμη όμως και τα πιο βολικά παιδιά μπορεί περιστασιακά να ξυπνούν κάποιες φορές την νύχτα. Η οδοντοφυΐα και τα όνειρα μπορεί να ξυπνούν το παιδί. Τα όνειρα ξεκινούν σ’ αυτή την ηλικία και στα πολύ μικρά παιδιά τα όνειρα μπορεί να είναι ιδιαίτερα τρομακτικά και δεν μπορούν να τα ξεχωρίσουν από την πραγματικότητα. Γι αυτό χρειάζεται μεγάλη προσοχή στα τηλεοπτικά προγράμματα που παρακολουθούν κυρίως πριν τον ύπνο, όπως για παράδειγμα εκείνα τα «εκπληκτικά» παραμύθια με τον κακό το λύκο που κατάπιε τη γιαγιά, τη γριά μάγισσα, την πριγκίπισσα που την κυνηγάει ο δράκος που βγάζει φωτιές από το στόμα κ.ο.κ
Κρατήστε αγκαλιά και βοηθείστε το παιδί να νοιώσει ασφάλεια. Αφήστε το να σας μιλήσει για τα όνειρα που είδε και μείνετε μαζί του μέχρι να ηρεμήσει.
Προσοχή! Όταν το παιδί πηγαίνει για ύπνο, από την ηλικία αυτή, το σπίτι πρέπει να ησυχάζει και να δίνει την εντύπωση ότι όλοι ετοιμάζονται να κοιμηθούν. Κάποιες φράσεις του τύπου «δώσε στο μπαμπά ένα φιλάκι και πήγαινε να κοιμηθείς», ενώ ο μπαμπάς βλέπει ένα συναρπαστικό έργο, πρέπει να λείψουν. Στην καλύτερη περίπτωση πρέπει ο μπαμπάς να καταλάβει ότι την ώρα που του δίνει η κόρη του το φιλάκι, πρέπει ανταποκρίνεται με μια ζεστή αγκαλιά και όχι να παραμερίζει το κεφάλι του παιδιού μην τυχόν και χάσει καμιά σκηνή από το έργο!
Προσχολική ηλικία
Τα παιδιά στην προσχολική ηλικία κοιμούνται περίπου 10-12 ώρες το βράδυ. Τα παιδιά που ξεκουράζονται καλά τη νύχτα δεν έχουν ανάγκη να κοιμούνται την ημέρα, παρ’ όλα αυτά λίγη ώρα ηρεμίας είναι βασική. Εάν δεν κοιμούνται στη διάρκεια της ημέρες τότε είναι πιθανό να κοιμούνται νωρίτερα το βράδυ. Να έχουμε πάντοτε κατά νου ότι ο μεσημεριανός ύπνος είναι ξεκούραση για όλους και μάλιστα αυτή η ιδιότητα κληρονομείται.
Σχολική ηλικία – Προεφηβεία
Τα παιδιά σχολικής ηλικίας χρειάζονται 10-12 ώρες ύπνου τη νύχτα. Οι δραστηριότητες του παιδιού (διάβασμα, αθλήματα κ.α.) αλλά και οι υποχρεώσεις της οικογένειας μπορεί να μην επιτρέπουν στο παιδί να κοιμάται αρκετά.
Η στέρηση ύπνου μπορεί να δημιουργήσει ευερεθιστότητα, διαταραχές στη συμπεριφορά αλλά και στη συγκέντρωση του παιδιού στο σχολείο. Είναι σημαντικό να είναι σταθερή η ώρα ύπνου ειδικά όταν την άλλη μέρα έχει σχολείο. Δώστε του χρόνο να χαλαρώσει πριν κλείσουν τα φώτα και προ παντός κλείστε την τηλεόραση και παρακαλέστε το να μην ανοίξει τον υπολογιστή.
Εφηβεία
Οι έφηβοι χρειάζονται 8,5 με 9,5 ώρες ύπνου κάθε βράδυ. Λόγω όμως του επιβαρυμένου τους προγράμματος δεν το πετυχαίνει πάντοτε. Το πρόγραμμα ξεκινά με το πρωινό ξύπνημα για το σχολείο και συνεχίζεται με φροντιστήρια, αθλητισμό, έξοδο με τους φίλους και αρκετή δόση έρωτα, που είναι ότι ωραιότερο, όμως είναι σαν να ήπιε τρεις καφέδες. Έτσι απώλεια 1 ώρας ύπνου κάθε μέρα, οδηγεί σε απώλεια 1 ολόκληρης νύχτας στο τέλος της εβδομάδας. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει:
– Αδυναμία συγκέντρωσης
– Μείωση της πρόσφατης μνήμης
– Ασυνέπεια στις υποχρεώσεις
– Μειωμένη ικανότητα αντίδρασης
– Παραμέληση του εαυτού του
Όλα αυτά δημιουργούν κακή διάθεση, προβλήματα στο σχολείο και το σημαντικότερο, συχνά αντικοινωνική συμπεριφορά.
Οι έφηβοι θέλουν να μένουν ξύπνιοι μέχρι αργά το βράδυ και να ξυπνούν αργά την άλλη μέρα το πρωί. Αυτό δεν μπορούν να το πετύχουν τις εργάσιμες μέρες με το σχολείο. Με τον τρόπο αυτό χάνονται ώρες ύπνου που προσπαθούν να αναπληρώσουν το σαββατοκύριακο αναστατώνοντας ακόμη περισσότερο τη πρόγραμμα τους.
Για να τηρηθεί το πρόγραμμα θα πρέπει ο έφηβος να πέφτει για ύπνο την ίδια ώρα κάθε βράδυ και να ξυπνά την ίδια ώρα κάθε πρωί, εξασφαλίζοντας 8-9 ώρες ύπνου.
Οι ανάγκες ύπνου των παιδιών μπορεί να ακολουθούν κάποιες γενικές αρχές αλλά όπως όλες οι ανάγκες εξατομικεύονται για το κάθε παιδί χωριστά. Πάντως, άσχετα από την ηλικία του παιδιού οι καλές συνήθειες ύπνου βοηθούν στην καλή σωματική και ψυχική υγεία όλης της οικογένειας.
Τελειώνοντας, η τάξη στην οικογένεια βοηθάει το παιδί να βάλει σε τάξη τη ζωή του και μεταξύ αυτών και τον ύπνο του. Να μην θεωρούμε ότι το παιδί, όποιας ηλικίας, είναι ένας αυθύπαρκτος οργανισμός που μπορεί να κινείται και να ζει αυτόνομα και εμείς δεν έχουμε καμιά ευθύνη για αυτό που είναι!
Οι νέοι γονείς, λίγες εβδομάδες μετά τη γέννηση, ανακαλύπτουν την αξία του ύπνου και αισθάνονται πόσο η έλλειψή του στο παιδί επηρεάζει τη δική τους καθημερινότητα…
Το να πλαγιάζει νωρίς και να σηκώνεται νωρίς κάνει τον άνθρωπο υγιή, πλούσιο και σοφό. (Βενιαμίν Φραγκλίνος)
*Η Παρασκευή Παπατσιφλικιώτη είναι δημοσιογράφος (μέλος της Ε.Δ.Σ.Τ.Ε), συγγραφέας και βρεφονηπιοκόμος-θεραπεύτρια λόγου, με έδρα τη Θεσσαλονίκη.