Το θέμα της οριοθέτησης των παιδιών, για πολλούς γονείς, αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα μέσα στην οικογένεια. Τα παιδιά καθώς μεγαλώνουν, ψάχνουν να βρουν τη προσωπική τους ταυτότητα και τη θέση τους μέσα σε αυτήν, δε γνωρίζουν πώς να οριοθετούν το δικό τους χώρο, τι είναι σωστό και τι λάθος, τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται.

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ «ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ» ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ;

Για την υγιή ψυχοσωματική ανάπτυξη του παιδιού μας, πέρα από την αγάπη και τη στοργή μας, χρειάζεται να θέσουμε κάποια όρια, κάποιους κανόνες στη συμπεριφορά του. Οι κανόνες αυτοί μπορεί να σχετίζονται με θέματα που σχετίζονται με τον ύπνο, τη διατροφή, τα παιχνίδια, τις εξόδους, το ντύσιμο, τη μελέτη, τις αγορές, την τηλεόραση, τις σχέσεις με τους άλλους, την αρνητική συμπεριφορά κ.λ.π.

ΓΙΑΤΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ;

Το παιδί χωρίς όρια νιώθει δυστυχισμένο, αποθαρρυμένο, ανασφαλές και συχνά εκδηλώνει προβλήματα στη συμπεριφορά του. Η συνέπεια και η σταθερότητα στην εφαρμογή των κανόνων αυτών, αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για την ολοκληρωμένη και υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού, καθώς και την ομαλή λειτουργία ολόκληρου του οικογενειακού συστήματος.

ΣΕ ΠΟΙΑ ΗΛΙΚΙΑ ΑΡΧΙΖΕΙ Η ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ;

Όσο πιο νωρίς, τόσο το καλύτερο! Αν από τη νηπιακή ηλικία το παιδί μας μάθει να ελέγχει τη συμπεριφορά του, να δέχεται κανόνες, να εκφράζει με υγιή τρόπο τα συναισθήματα του και να γίνεται υπεύθυνο, τότε μεγαλώνοντας θα μπορέσει να αποφύγει κινδύνους, να αναπτύξει το δυναμικό του και να είναι ευτυχισμένο.

Με άλλα λόγια, το παιδί που μεγαλώνει σε ένα σταθερό περιβάλλον, με ξεκάθαρα και σαφή όρια στη συμπεριφορά του έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να έχει καλή σχολική επίδοση, αλλά και καλές κοινωνικές δεξιότητες, να μπορεί να είναι υπεύθυνο και να επιλύει προβλήματα, να μπορεί να διεκδικεί τα δικαιώματα του και να προστατεύει τον εαυτό του, να μπορεί να ξέρει τι νιώθει και τι θέλει και να μπορεί να το εκφράσει και πάνω από όλα έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να είναι χαρούμενο και ικανοποιημένο.

ΠΩΣ ΘΕΤΟΥΜΕ ΟΡΙΑ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΑΣ;

Πριν επιχειρήσουμε να θέσουμε όρια στη συμπεριφορά του παιδιού μας χρειάζεται να υιοθετήσουμε ένα νέο ολοκληρωμένο σύστημα διαπαιδαγώγησης του παιδιού μας:

-μια νέα γονική στάση
-ένα νέο τρόπο επικοινωνίας
-ένα νέο τρόπο αντιμετώπισης της αρνητικής συμπεριφοράς

ΠΟΙΑ ΓΟΝΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ;

Μια υπεύθυνη στάση από τον γονιό χαρακτηρίζεται από:

 αποδοχή (αντί της ψυχολογικής απόρριψης του παιδιού μας)
 συνέπεια (αντί της ασυνέπειας των λόγων και των πράξεων στη συμπεριφορά του γονιού)
 όρια συμπεριφοράς (αντί της υποχωρητικότητας ή της αυταρχικότητας του γονιού)
 συναισθηματική αγωγή (αντί της υπερπροστασίας ή της αδιαφορίας του γονιού)
Υπάρχουν κάποιοι βασικοί κανόνες αναφορικά με την επιβολή ορίων, τους οποίους συχνά αμελούμε και επιδρούν καθοριστικά στη συμπεριφορά των παιδιών.

ΣΑΦΗ ΜΗΝΥΜΑΤΑ

Στη λεκτική επικοινωνία μας με το παιδί (ή τον έφηβο) θα πρέπει να είμαστε σαφείς και συγκεκριμένοι σχετικά με το τι ζητάμε. Η σαφήνεια στην έκφραση δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών και βοηθάει το παιδί να σχηματίσει μια ξεκάθαρη εικόνα για το τι περιμένουμε ως γονείς.

Σαφές μήνυμα: «Η τηλεόραση θα ανοίξει αφού τελειώσετε τα μαθήματα σας»
Ασαφές μήνυμα: «Η τηλεόραση θα ανοίξει μετά».

ΛΟΓΙΚΑ ΟΡΙΑ

Επειδή μέσα στην μέρα ένα παιδί μπορεί να αξιώσει 20 διαφορετικά πράγματα θα πρέπει να είμαστε σε ετοιμότητα να θέσουμε όρια εκεί που πραγματικά χρειάζεται και να εξηγήσουμε στο παιδί το λόγο για τον οποίο του απαγορεύουμε κάτι. Οι εξηγήσεις μας θα πρέπει να διέπονται από λογική γιατί τα παιδιά θα αντιδράσουν διπλά σε κάτι που θεωρούν παράλογο ή σε κάτι που τους ζητείται χωρίς καμία εξήγηση.

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ

Όταν δεν επιτρέπουμε στο παιδί μας κάτι, θα πρέπει αυτή η απαγόρευση να ισχύει πάντα δεδομένων των ίδιων συνθηκών. Όταν απαγορεύουμε στο παιδί μας, για παράδειγμα, να παίζει με το μάτι της κουζίνας, το απαγορεύουμε κάθε μέρα και κάθε ώρα. Το λάθος που κάνουμε συχνά είναι ότι θέτουμε όρια κατά βούληση, χωρίς να έχουν μια σταθερότητα στο χρόνο. Η σταθερότητα στην επιβολή των ορίων βοηθάει το παιδί να διαμορφώσει αλλά και να εσωτερικεύσει τους κανόνες της ζωής σας. («Τρώμε μόνο 3 παγωτά την εβδομάδα») Ως αποτέλεσμα αισθάνεται ότι ζει σε ένα σταθερό περιβάλλον άρα νιώθει και ασφάλεια μέσα σε αυτό. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν μπορεί να υπάρξουν και εξαιρέσεις στον κανόνα. Αρκεί όμως αυτές οι εξαιρέσεις να δικαιολογηθούν ξεκάθαρα από τον γονέα. («Επειδή σήμερα είναι τα γενέθλιά σου και είναι ξεχωριστή μέρα μπορείς να φας ένα επιπλέον παγωτό»).

ΤΟΝΟΣ ΦΩΝΗΣ

Τα παιδιά ερμηνεύουν αυτά που τους λέμε όχι μόνο βάσει του λεξιλογίου που χρησιμοποιούμε αλλά και βάσει των μη λεκτικών στοιχείων που πλαισιώνουν το λόγο μας. Ο τόνος της φωνής μας μπορεί να δηλώνει προσταγή, παραίνεση, συμβουλή. Μπορεί να κρύβει αυστηρότητα, ενδιαφέρον, προβληματισμό, ανησυχία. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται τις προθέσεις αλλά και το συναίσθημα μας από τον τόνο της φωνής μας και αντιδρούν πολλές φορές σε αυτό. Ακόμα και η πιο απλή προτροπή αν ειπωθεί με αυστηρότητα και νεύρα μπορεί να ξεσηκώσει μια μικρή επανάσταση.

ΘΕΤΙΚΗ ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ

Τα όρια και οι απαγορεύσεις δεν είναι απαραίτητο να φωνάζουν από χιλιόμετρα μακριά. Μπορούν να ειπωθούν με ήπιο και καλό τρόπο, αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες για συμμόρφωση ή μειώνοντας τις αντιρρήσεις των παιδιών.

«Θα πάμε στην παιδική χαρά αμέσως μόλις ολοκληρώσεις τα μαθήματα σου»
«Πλένουμε τα χέρια μας για να είναι καθαρά και να μπορούμε να φάμε το γλυκό μας»
«Το γλυκό σου είναι εδώ και σε περιμένει να πλύνεις τα χέρια σου».

ΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Ακόμα και αν εφαρμοστεί με ευλάβεια ένας χρυσός συνδυασμός όλων των παραπάνω δεν σημαίνει ότι θα έχουμε την πλήρη συμμόρφωση των παιδιών μας στις προσταγές και τις υποδείξεις μας. Θα παιδιά θα αντιδράσουν κάποια στιγμή, θα εναντιωθούν σε αυτό που τους ζητάμε, θα δοκιμάσουν την ελαστικότητα των ορίων. Ο ρόλος μας είναι μείνουμε σταθεροί σε αυτό που τους ζητάμε και κυρίως έτοιμοι να τα αφήσουμε να βιώσουν τις λογικές συνέπειες των επιλογών τους. Από τη στιγμή που θέτουμε για παράδειγμα ως κανόνα το πλύσιμο των χεριών πριν από το φαΐ, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να μην του επιτρέψουμε να απολαύσει την αγαπημένη του λιχουδιά αν δεν πλύνει τα χέρια του. Οι συνέπειες δεν χρειάζεται να επιβάλλονται με φωνές και εκνευρισμό. Με ηρεμία και θετικές δηλώσεις μπορούμε να ενισχύσουμε την επιθυμητή συμπεριφορά

– «Φυσικά και θα φας το γλυκό σου αμέσως μόλις πλύνεις τα χέρια σου»
– «Εσύ θα επιλέξεις αν θέλεις να πλύνεις τα χέρια σου και να φας γλυκό ή να μην τα πλύνεις και να κάνεις κάτι άλλο»
– «Λυπάμαι αλλά δεν μπορώ να σου δώσω το γλυκό σου από τη στιγμή που τα χέρια σου είναι βρώμικα».

ΥΠΟΜΟΝΗ

Η υπομονή είναι μια δεξιότητα που κάθε γονιός οφείλει να καλλιεργήσει. Το οφείλει στον εαυτό του αλλά και στα παιδιά του. Ανυπομονούμε να συμμορφωθούν άμεσα, να κάνουν τώρα αυτό που τους λέμε, να μην αντιδράνε στα ίδια πράγματα ξανά και ξανά, να βιαστούνε επειδή εμείς βιαζόμαστε. Αν θεωρήσουμε δεδομένη την αντίδραση του παιδιού αλλά και το δικαίωμα του να αντιδράει επιβάλλεται να του δώσουμε χρόνο να μάθει, να πειραματιστεί, να αντιδράσει, να επιλέξει. Όσο περισσότερο σταθεροί, ήρεμοι και λογικοί είμαστε εμείς οι ίδιο τόσο επιταχύνουμε την διαδικασία εκμάθησης κανόνων και κοινωνικά αποδεκτών συμπεριφορών στα παιδιά μας.

ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΠΟΙΑ «ΜΑΓΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΗ» ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗΣ;

Θα πρέπει να θυμόμαστε πως το παιδί μαθαίνει από αυτό που κάνουμε και όχι από αυτό που τού λέμε. Το προσωπικό μας παράδειγμα αποτελεί «μοντέλο» προς μίμηση για το παιδί. Για παράδειγμα, τι κάνουμε εμείς οι γονείς όταν είμαστε θυμωμένοι, αγχωμένοι, απογοητευμένοι, όταν δε γίνεται το δικό μας κ.λ.π..

Καλή αυτοκριτική και καλή εξάσκηση! Τέλειοι γονείς δεν υπάρχουν, όπως δεν υπάρχουν και τέλεια παιδιά…

Στηρίξτε τη σχέση σας με το παιδί στο διάλογο και την πειθώ. Όταν πεισμώνει, μην θυμώνετε. Να θυμάστε ότι ο ενήλικος της υπόθεσης είστε εσείς, φερθείτε λοιπόν ώριμα.

*Η Παρασκευή Παπατσιφλικιώτη είναι δημοσιογράφος,μέλος της FIJΕT, συγγραφέας και βρεφονηπιοκόμος-θεραπεύτρια λόγου με έδρα τη Θεσσαλονίκη.